Obowiązki przedsiębiorcy w związku z zatrudnieniem emeryta

Zatrudnienie osoby w wieku emerytalnym może być korzystne zarówno dla seniora, który zwiększa swoje dochody i pozostaje aktywny zawodowo jak i dla pracodawcy, który zyskuje doświadczonego pracownika. Emeryt może zostać zatrudniony zarówno na podstawie umowy o prace jak i poprzez zawarcie umów cywilnoprawnych, jednak forma współpracy ma wpływ na zakres praw i obowiązków obydwu stron. W artykule przedstawiamy zatem, jakie są obowiązki przedsiębiorcy w związku z zatrudnieniem emeryta!

Obowiązki przedsiębiorcy w związku z zatrudnieniem emeryta a nawiązanie umowy o pracę

Emerytowi pozostającemu w stosunku pracy przysługują te same prawa wynikające z Kodeksu pracy, co każdemu innemu pracownikowi. Posiada prawo do takiego samego wynagrodzenia jak inni pracownicy za jednakową pracę lub pracę o jednakowej wartości, prawo do wypoczynku, bezpiecznych i higienicznych warunków pracy i urlopów wypoczynkowych. Pracownik nie powinien być dyskryminowany przez to, że nabył prawo do emerytury lub pobiera świadczenie emerytalne.

Przykład 1.

Pracownik pozostawał zatrudniony u danego pracodawcy przed przejściem na emeryturę. Po uzyskaniu praw emerytalnych zatrudnił się ponownie. Określając staż pracy na potrzeby ustalenia okresu wypowiedzenia pracodawca powinien uwzględnić wszystkie poprzednie okresy zatrudnienia, nawet te które miały miejsce przed uzyskaniem emerytury. 

Pracownik znajdujący się w wieku przedemerytalnym podlega szczególnej ochronie przed rozwiązaniem stosunku pracy. Pracodawca nie może wypowiedzieć umowy o pracę pracownikowi, któremu brakuje nie więcej niż 4 lata do osiągnięcia wieku emerytalnego, jeżeli okres zatrudnienia umożliwia mu uzyskanie prawa do emerytury z osiągnięciem tego wieku. 

Po uzyskaniu wieku emerytalnego ochrona przestaje obowiązywać, a pracownikowi można wręczyć wypowiedzenie umowy o pracę. Osiągniecie wieku emerytalnego nie może stanowić jedynego powodu rozwiązania umowy, może on jednak współistnieć z innymi powodami uzasadniającymi zniesienie stosunku pracy. 

Przykład 2.

Nabycie praw emerytalnych może stanowić jedno z kryterium doboru pracowników do zwolnień grupowych. 

Kodeks pracy wyraźnie stanowi, że jakiekolwiek dyskryminacja w zatrudnieniu, bezpośrednia lub pośrednia jest zabroniona. 

Pracodawca w porozumieniu z pracownikiem może zmienić rozkład czasu pracy, przenieść go na inne stanowisko czy zmienić zakres obowiązków. Jednak zmiany te nie powinny wynikać jednostronnie z inicjatywy pracodawcy, ale być wynikiem wzajemnych uzgodnień.

Przeniesienie pracownika na inne stanowisko nie będzie postrzegane jako dyskryminacja, jeżeli konieczność reorganizacji powiązana jest ze stanem jego zdrowia, co z kolei powinno zostać potwierdzone orzeczeniem lekarza medycyny pracy o niezdolności pracownika do wykonywania pracy określonego rodzaju.

Oprócz wzajemnych obowiązków między stronami stosunku pracy, przedsiębiorca zatrudniający pracownika posiada obowiązki płatnika składek i zaliczki na podatek dochodowy. 

Pracodawca jest zobowiązany do opłacania składek na ubezpieczenie społeczne oraz składek na ubezpieczenie zdrowotne za pracownika posiadającego status emeryta, niezależnie od tego w jakim wymiarze i w jakim systemie czasu pozostaje on zatrudniony. To czy płatnik zobowiązany będzie do opłacania składek na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych uzależnione jest od wieku pracownika. Obowiązek opłacania tych składek odpada w odniesieniu do kobiet, które ukończyły 55 lat oraz mężczyzn, którzy ukończyli lat 60.

Po rozwiązaniu stosunku pracy w celu uzyskania prawa do emerytury, a następnie po ponownym podjęciu pracy u tego samego pracodawcy lub innego w ramach stosunku pracy, płatnik powinien w terminie 7 dni od momentu zatrudnienia dokonać nowego zgłoszenia do ZUS-u na druku ZUS ZUA, zmieniając również jego kod. 

Jeśli dotychczas pracownik jest zgłoszony pod kodem 0110 0 0, gdzie pierwsza cyfra po 4-znakowym członie oznacza osobę, która nie ma ustalonego prawa do emerytury lub renty, to po nabyciu uprawnienia emerytalnego kod powinien ulec zmianie: 0110 1 0, gdzie 1 wskazuje na osobę, która ma ustalone prawo do emerytury. 

W myśl art. 32 ust. 3 ustawy z 26.07.1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych pracodawca będący płatnikiem może dokonywać obniżenia miesięcznej zaliczki na podatek o kwotę stanowiącą 1/12 kwoty zmniejszającej podatek jedynie wtedy, gdy pracownik złoży mu oświadczenie na formularzu PIT-2. W przypadku pracownika otrzymującego emeryturę pomniejszenia dokonuje ZUS. Kwotę wolną od podatku uwzględnia organ rentowy, pobierając zaliczki na podatek dochodowy od otrzymanych świadczeń emerytalnych. 

Od stycznia 2022 r. osoby, które osiągnęły powszechny wiek emerytalny i kontynuują działalność zawodowa mogą skorzystać z ulgi podatkowej PIT- 0. Kontynuując pracę, nie powinni jednak pobierać emerytury. Samo nabycie prawa do emerytury nie odbiera seniorowi prawa do ulgi. Zakład Ubezpieczeń Społecznych ustala prawo do emerytury, ale aby pracownik mógł korzystać ze zwolnienia podatkowego powinien zawiesić jej wypłatę. Zwolnione z podatku dochodowego są przychody m. in ze stosunku pracy, otrzymane przez podatnika po ukończeniu 60. roku życia w przypadku kobiety i 65. roku życia w przypadku mężczyzny, do wysokości nieprzekraczającej w roku podatkowym kwoty 85 528,00 zł pod warunkiem, że podatnik podlega z tytułu uzyskania tych przychodów ubezpieczeniom społecznym w rozumieniu ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz podatnik, mimo nabycia uprawnienia, nie otrzymuje:

1. emerytury lub renty rodzinnej, o których mowa w ustawie z 20.12.1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników; 
2. emerytury lub renty rodzinnej, o których mowa w ustawie z 10.12.1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin; 
3. emerytury lub renty rodzinnej, o których mowa w ustawie z 18.02.1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego 
4. Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno-Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin; 
5. emerytury lub renty rodzinnej, o których mowa w ustawie z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych; 
6. świadczenia, otrzymywanego po zwolnieniu ze służby przez funkcjonariuszy służb mundurowych oraz żołnierzy, w związku ze zwolnieniem tych osób ze służby stałej na podstawie odrębnych ustaw.
7. uposażenia przysługującego w stanie spoczynku lub uposażenia rodzinnego, o których mowa w ustawie z 27.07.2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych.

Jeżeli pracownik zdecyduje się na pobieranie powyższych świadczeń prawo do ulgi podatkowej nie będzie mu przysługiwać, a pracodawca określając wartość zaliczki na podatek dochodowy nie może uwzględniać kwoty wolnej od podatku. 

Umowa zlecenia z emerytem

Przedsiębiorca może zatrudnić emeryta na podstawie umowy zlecenia. Zgodnie z ustawą o systemie ubezpieczeń społecznych zleceniobiorcy, którzy mają ustalone prawo do emerytury lub renty podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, jeżeli równocześnie nie pozostają w stosunku pracy. Obowiązkowo również podlegają ubezpieczeniu zdrowotnemu. Natomiast na podstawie art. 11 ust. 2 ustawy emeryt – zleceniobiorca, na swój wniosek podlega dobrowolnie ubezpieczeniom chorobowym. 

Zleceniodawca powinien opłacać za zleceniobiorcę składki na Fundusz Pracy oraz na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, jednak podobnie jak w przypadku umowy o pracę jeżeli zleceniobiorca ukończył 55 lat w przypadku kobiety lub 60 lat w przypadku mężczyzny składek nie należy opłacać.

Jeżeli zleceniobiorca pozostaje zatrudniony na podstawie umowy o pracę u innego płatnika składek i otrzymuje z tego tytułu co najmniej minimalne wynagrodzenie za pracę, zleceniodawca opłaca jedynie składkę zdrowotną. Inaczej jest wówczas, gdy zleceniobiorca pozostaje zatrudniony u zleceniodawcy także na podstawie umowy o pracę. Wówczas wynagrodzenie z umowy zlecenia podlega pełnemu oskładkowaniu tak jak z umowy o pracę. Zleceniodawca pobiera zaliczkę na podatek dochodowy wynikający z umowy zlecenia.

Emeryt – zleceniobiorca ma prawo do minimalnego wynagrodzenia zagwarantowanego Rozporządzeniem Rady Ministrów w sprawie wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę oraz wysokości minimalnej stawki godzinowej w 2023 r. i wynosi ono 22,80 zł/godz. do stycznia, a 23,50 zł/godz. od lipca.

Tak jak w przypadku innych zleceniobiorców, to umowa reguluje zakres praw i obowiązków stron, a posiadanie statusu emeryta nie uprawnia do wyjątkowego traktowania.

Umowa o dzieło z emerytem

Dla przedsiębiorcy korzystne może okazać się zatrudnienie emeryta na podstawie umowy o dzieło. Z tą formą współpracy nie wiążą się obowiązki odprowadzania składek społecznych ani składki zdrowotnej. Wyjątkowo jeżeli emeryt zatrudniony jest na podstawie umowy o pracę u tego samego podmiotu, z którym łączy go umowa o dzieło, wynagrodzenie otrzymywane z tego tytułu podlega oskładkowaniu. Zlecający wykonanie dzieła, zobowiązany jest do pobierania od wynagrodzenia zaliczki na podatek dochodowy. 

Wysokość wynagrodzenia a prawo do emerytury

Wiek emeryta i wysokość wynagrodzenia za pracę mogą wpłynąć na zmniejszenie wysokości emerytury lub jej zawieszenie. Jeżeli emeryt nie osiągnął powszechnego wieku emerytalnego, w razie uzyskania przychodu w kwocie przekraczającej 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, ostatnio ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego, nie wyżej jednak niż 130% tej kwoty, świadczenie ulega zmniejszeniu. Natomiast w razie osiągania przychodu w kwocie wyższej niż 130% tego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, emerytura zostanie zawieszona. 

Pracownik, składając wniosek o emeryturę, przewidując że będzie osiągał przychód powodujący obowiązek zmniejszenia lub zawieszenia emerytury, powinien zadeklarować i wskazać, czy zarobki przekroczą kwotę 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia. Będzie on zobowiązany do informowania ZUS o uzyskanym przychodzie. Podobną informację o wysokości dochodu osiągniętego w ubiegłym roku kalendarzowym do końca lutego każdego roku przekazuje pracodawca. Do składania zaświadczeń o zarobkach emeryta nie są zobowiązani pracodawcy w odniesieniu do pracowników, którzy przed podjęciem pracy ukończyli wiek emerytalny, tj. 60 lat w przypadku kobiet oraz 65 lat w przypadku mężczyzn.

Podstawa prawna

• Ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2022 r. poz. 1009 t.j).
• Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz.U. z 2022 r. poz. 1510 t.j).
• Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. z 2022 r. poz. 1360 t.j).
• Rozporządzenie Ministra Rodziny i Polityki Społecznej z dnia 20 grudnia 2020 r. w sprawie określenia wzorów zgłoszeń do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego, imiennych raportów miesięcznych i imiennych raportów miesięcznych korygujących, zgłoszeń płatnika składek, deklaracji rozliczeniowych i deklaracji rozliczeniowych korygujących, zgłoszeń danych o pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, raportów informacyjnych, oświadczeń o zamiarze przekazania raportów informacyjnych, informacji o zawartych umowach o dzieło oraz innych dokumentów (Dz.U. z 2022 r. poz. 1349 t.j ).
• Ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz.U. z 2021 r. poz. 1128 t.j).
• Ustawa z dnia 10 października 2002 r. o wynagrodzeniu minimalnym (Dz.U. z 2020 r. poz. 2207 t.j).

Materiał opracowany przez zespół „Tak Prawnik”.

Właścicielem marki „Tak Prawnik” jest BZ Group Sp. z o.o.