Wśród wielu zmian, jakie zostały wprowadzone do Kodeksu pracy na podstawie obszernej nowelizacji z 9 marca 2023 roku, warto poświęcić nieco uwagi modyfikacjom legislacyjnym w zakresie udzielania pracownikowi urlopu wychowawczego. Oprócz wdrożenia postanowień prawa Unii Europejskiej (UE) ustawodawca zdecydował się na zmiany wykraczające poza normy unijne, co ma wpłynąć na zmniejszenie obciążeń biurokratycznych. Jak obecnie wygląda udzielanie urlopu wychowawczego po nowelizacji Kodeksu pracy? Omawiamy te zagadnienia poniżej w artykule.
Udzielanie urlopu wychowawczego po nowelizacji Kodeksu pracy – informacja dotycząca zmian w przepisach
Zmiany w przedmiocie udzielania urlopów wychowawczych odnoszą się do przepisów Ustawy z dnia 26 czerwca 1974 roku – Kodeks pracy (Dz.U. z 2022 r. poz. 1510, z późn. zm.), zwanej dalej „kp”, i zostały wprowadzone na podstawie Ustawy z dnia 9 marca 2023 roku o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 641), określanej dalej jako „nowelizacja”. Nowe rozwiązania w kp obowiązują od 26 kwietnia 2023 roku.
W omawianym zakresie przedmiotowym nowelizacja wdraża postanowienia zawarte w dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1158 z dnia 20 czerwca 2019 roku w sprawie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym rodziców i opiekunów oraz uchylającą dyrektywę Rady 2010/18/UE (Dz.Urz. UE L 188 z 12.07.2019, s. 79).
Wniosek o urlop wychowawczy oraz wycofanie tego wniosku – dopuszczalna forma
Przepisy kp sprzed nowelizacji przewidywały konieczność złożenia przez pracownika wniosku o urlop wychowawczy w formie pisemnej. Po zmianach dopuszczalne będzie także składanie wspomnianego wniosku w postaci elektronicznej.
Przykład 1.
Pracownik nosił się z zamiarem złożenia wniosku o urlop wychowawczy i w tym celu sporządził na piśmie stosowny dokument. Aby skorzystać z uprawnienia do urlopu, powinien złożyć wniosek w ustawowym terminie. W tym czasie jednak pracownik poczuł się niezbyt dobrze i obawiał się, że z powodu swojej niedyspozycji nie będzie w stanie dochować terminów określonych w Kodeksie pracy. Poinformował zatem pracodawcę o tych okolicznościach. Dowiedział się jednocześnie, iż weszły w życie zmiany prawa pracy, które dopuszczają możliwość przekazania wniosku w sprawie urlopu wychowawczego za pośrednictwem środków komunikowania się na odległość (wniosek sporządzony w formie dokumentu elektronicznego). Pracownik skorzystał z tej możliwości, dzięki czemu ustawowe terminy zostały zachowane.
W tym miejscu warto wskazać wymagane prawem informacje, jakie należy zawrzeć we wniosku o udzielenie pracownikowi urlopu wychowawczego albo jego części. Obejmują one:
- imię i nazwisko pracownika;
- imię i nazwisko dziecka, na które ma być udzielony urlop wychowawczy lub jego część;
- wskazanie okresu, na który ma być udzielony urlop wychowawczy lub jego część na dane dziecko;
- wskazanie okresu urlopu wychowawczego, który dotychczas został wykorzystany na dane dziecko;
- określenie liczby części urlopu wychowawczego, z których dotychczas skorzystano na dane dziecko.
Do wniosku o urlop wychowawczy trzeba dołączyć szereg dokumentów potwierdzających konkretną okoliczność, czyli w szczególności:
oświadczenie pracownika o braku zamiaru korzystania przez drugiego rodzica lub opiekuna dziecka z urlopu wychowawczego przez okres wskazany we wniosku albo o okresie, w którym drugi rodzic lub opiekun dziecka zamierza korzystać z urlopu wychowawczego w okresie objętym wnioskiem. Jednocześnie wskazane oświadczenie nie jest wymagane w przypadku ograniczenia drugiemu rodzicowi albo pozbawienia drugiego rodzica władzy rodzicielskiej, a także ograniczenia lub zwolnienia z opieki drugiego opiekuna dziecka;
w przypadku określonym powyżej w pkt 1 – kopię prawomocnego orzeczenia sądu o ograniczeniu lub pozbawieniu drugiego rodzica władzy rodzicielskiej albo o ograniczeniu lub zwolnieniu z opieki drugiego opiekuna dziecka albo dokumenty bądź oświadczenie pracownika, że występują niedające się usunąć przeszkody do uzyskania informacji od drugiego rodzica lub opiekuna dziecka o braku zamiaru korzystania z urlopu wychowawczego przez okres wskazany we wniosku albo o okresie, w którym drugi rodzic lub opiekun dziecka zamierza korzystać z urlopu wychowawczego w czasie objętym wnioskiem;
kopię prawomocnego orzeczenia o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności dziecka, na które ma być udzielony urlop wychowawczy, w przypadku, o którym mowa w art. 186 § 3 kp (jeżeli z powodu stanu zdrowia potwierdzonego orzeczeniem o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności dziecko wymaga osobistej opieki pracownika, niezależnie od urlopu w wymiarze do 36 miesięcy udzielonego na okres nie dłuższy niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6. rok życia, może być udzielony urlop wychowawczy w wymiarze do 36 miesięcy, jednak na okres nie dłuższy niż do ukończenia przez dziecko 18. roku życia).
Analogiczna zmiana do wyżej przedstawionej odnosi się do sytuacji, w której pracownik zamierza wycofać wniosek o urlop wychowawczy – obowiązujące do tej pory przepisy umożliwiały takie działanie, przy czym rezygnacja z tego urlopu powinna być dokonana w formie pisemnej. Po nowelizacji równorzędne jest oświadczenie pracownika w tej sprawie złożone w formie elektronicznej.
Przykład 2.
Pracownica złożyła wniosek o urlop wychowawczy, stosując tradycyjną formę, czyli poprzez złożenie pracodawcy dokumentu na piśmie. W okresie oczekiwania na rozpoczęcie wspomnianego urlopu sytuacja rodzinna pracownicy uległa niespodziewanej zmianie. Wskutek niej urlop wychowawczy nie jest już konieczny (okazało się, że istnieje możliwość zapewnienia dziecku odpowiedniej opieki przez innego członka rodziny). Ze względów związanych z chęcią dalszego systematycznego rozwoju zawodowego pracownica postanowiła zrezygnować z urlopu wychowawczego i nie przerywać świadczenia pracy. W związku z tym zdecydowała się na wycofanie wniosku o urlop wychowawczy. Tymczasem weszły w życie nowe rozwiązania w Kodeksie pracy umożliwiające zastosowanie w omawianym zakresie postaci elektronicznej. Pracownica, aby zachować 7-dniowy termin przewidziany prawem, skorzystała z formy elektronicznej wycofania wniosku o urlop wychowawczy.
Wniosek pracownika uprawnionego do urlopu wychowawczego o obniżenie wymiaru czasu pracy – dopuszczalna forma
Kolejna zmiana w kp w zakresie udzielania urlopów wychowawczych ma tożsamy charakter do uprzednio omówionych modyfikacji prawnych – chodzi zatem o wprowadzenie możliwości wnioskowania w formie elektronicznej.
Pracownik uprawniony do urlopu wychowawczego może złożyć pracodawcy wniosek w postaci papierowej lub elektronicznej o obniżenie jego wymiaru czasu pracy do wymiaru nie niższego niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy w okresie, w którym mógłby korzystać z takiego urlopu.
Przypomnijmy, że w razie skierowania przez pracownika tak złożonego wniosku pracodawca jest obowiązany go uwzględnić.
Okres, przez jaki pracownik uprawniony do urlopu wychowawczego może skorzystać z obniżonego wymiaru czasu pracy
Kolejna zmiana w przepisach określających zasady korzystania z urlopu wychowawczego związana jest z często występującymi wątpliwościami co do okresu, w którym pracownik może skorzystać ze wspomnianego urlopu, jeżeli wcześniej realizował prawo do wykonywania pracy w obniżonym wymiarze czasu pracy na podstawie art. 186(7) § 1 kp. Kwestie te doprecyzowano poprzez dodanie § 3 i 4 w art. 186(7) kp.
W przypadku skorzystania przez pracownika z części urlopu wychowawczego pracownik ten może korzystać z obniżonego wymiaru czasu pracy, o którym mowa w art. 186(7) § 1 kp, przez okres odpowiadający pozostałemu do wykorzystania wymiarowi urlopu wychowawczego, nie dłużej jednak niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6. rok życia.
Przytoczony przepis umożliwia zatem pracownikowi korzystanie z obniżonego wymiaru czasu pracy (w okresie, w którym mógłby przebywać na urlopie wychowawczym), przy czym realizacja tego uprawnienia nie spowoduje obniżenia wymiaru urlopu wychowawczego. Przesądza o tym art. 186(7) § 4 kp, który stanowi, iż korzystanie z obniżonego wymiaru czasu pracy na podstawie art. 186(7) § 1 kp nie obniża wymiaru urlopu wychowawczego.
Udzielanie urlopu wychowawczego po nowelizacji Kodeksu pracy – podsumowanie
Zmiany w zakresie udzielania urlopu wychowawczego wynikają z konieczności wdrożenia określonych postanowień prawa UE. Polski ustawodawca poszedł jednak krok dalej, wprowadzając do Kodeksu pracy rozwiązania mające zmniejszyć obciążenia biurokratyczne. Zarówno złożenie wniosku o urlop wychowawczy, jak i wycofanie go będzie dopuszczalne przy wykorzystaniu drogi elektronicznej. Analogiczna korekta w przepisach odnosi się do wniosku pracownika uprawnionego do urlopu wychowawczego w sprawie obniżenia wymiaru czasu pracy. W ramach nowelizacji doprecyzowano ponadto kwestie dotyczące okresu, w którym pracownik może skorzystać z urlopu wychowawczego, jeżeli wcześniej eksploatował prawo do wykonywania pracy w obniżonym wymiarze czasu pracy.
