Darowizny związane są z obowiązkiem podatkowym po stronie obdarowanego. Czy dotyczy to także prezentów, które mogą być wręczane z różnych okazji? Czy prezent i darowizna są w jakiś sposób rozgraniczone przez prawo podatkowe?
Prezent i darowizna w świetle prawa podatkowego
W rzeczywistości przepisy prawne uznają prezenty za formę darowizny bez względu na to, w jakich okolicznościach zostały wręczone, jaką wartość posiadają i czym rzeczywiście są. Prezentem może być więc kwota pieniężna, zaproszenie do SPA, voucher na zakupy, samochód, ubranie czy sprzęt RTV lub AGD. W każdym z tych przypadków wręczenie go oznacza dla urzędu skarbowego zawarcie umowy darowizny. Najczęściej będzie to następowało w formie ustnego zobowiązania, które z reguły nie jest potwierdzane na piśmie.
Wręczenie prezentu jest zatem rozumiane jako wykonanie darowizny ze wszystkimi tego skutkami podatkowymi. Po stronie obdarowanego istnieje więc obowiązek dokonania zgłoszenia wartości otrzymanego prezentu, co w przypadku podarunków w formie rzeczowej oznacza konieczność samodzielnego obliczenia ich aktualnej wartości. Dotyczy to także prezentów używanych, tj. takich, które nie były zakupione w sklepie bezpośrednio przed ich wręczeniem, lecz pochodzą np. z majątku darczyńcy.
Obowiązek zgłoszenia otrzymania prezentu
Okoliczności otrzymania prezentu nie mają dla urzędu skarbowego większego znaczenia. Podarunki można dostać zarówno z powodu wyjątkowej okazji (np. ślub, chrzciny, zaręczyny, urodzenie się dziecka), jak i bez większej przyczyny (np. na imieniny lub bez powodu). Okazuje się jednak, że zgłoszenie nie dotyczy prezentów, których wartość nie przekracza kwoty wolnej od podatku od spadków i darowizn, tj.:
- 36 120 zł - jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do I grupy podatkowej - małżonek (obecny, nie były), małżonek w separacji, zstępni (np. syn, córka, wnuki, prawnuki), wstępni (np. matka, ojciec, dziadkowie), rodzeństwo, pasierb, ojczym, macocha, teściowie, zięć, synowa;
- 27 090 zł - jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do II grupy podatkowej - zstępni rodzeństwa (np. siostrzeniec, bratanek), rodzeństwo rodziców (np. wuj, ciotka), zstępni i małżonkowie pasierbów, małżonkowie rodzeństwa (np. mąż siostry), rodzeństwo małżonków (np. brat żony – szwagier), małżonkowie rodzeństwa małżonków (np. mąż siostry męża), małżonkowie innych zstępnych;
- 5 733 zł - jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do III grupy podatkowej - wszystkie osoby niezaliczone do dwóch poprzednich grup, w tym osoby niespokrewnione z obdarowanym.
Pamiętajmy jednak, że chodzi tutaj o okres 5-letni, w którym wartość wszystkich prezentów od tej samej osoby nie przekroczy ww. kwoty.
Przykład 1.
Marcin otrzymał od brata na urodziny konsolę do gier o wartości 3000 zł, wcześniej w zasadzie nie dostawał od niego żadnych prezentów. Kolega powiedział mu, że powinien to zgłosić do urzędu skarbowego, aby uniknąć podatku – czy jest to prawda?
Nie, ponieważ zgłoszenie darowizny nie jest w tym przypadku w ogóle konieczne. Wartość prezentu nie przekracza bowiem kwoty wolnej 36 120 zł, a więc nie podlega on zgłoszeniu podatkowemu.
Przykład 2.
Klaudia otrzymała prezent ślubny od swojej siostry o wartości 55 000 zł. Dowiedziała się, że powinna zgłosić to do urzędu skarbowego, aby uniknąć podatku. W jej przypadku można zastosować zwolnienie podatkowe ze względu na fakt bliskiej więzi rodzinnej pomiędzy darczyńcą o obdarowanym. Czy rzeczywiście należy zgłosić prezent do urzędu skarbowego?
Tak, ponieważ wartość podarunku przekracza kwotę wolną od podatku. Oczywiście Klaudia nie zapłaci żadnego podatku, ponieważ wchodzi do tzw. zerowej grupy podatkowej, która korzysta ze zwolnienia podatkowego.
Obowiązek zgłoszenia darowizny spoczywa zawsze na obdarowanym, darczyńca w tym zakresie nie musi podejmować żadnych czynności. Termin na dokonanie zgłoszenia wynosi 6 miesięcy, licząc od dnia zawarcia umowy darowizny. W przypadku prezentów początek biegu takiego terminu rozpoczyna się w dniu, w którym wręczony został podarunek. Zgłoszenia podatkowego dokonuje się na druku SD-Z2, który można bez problemu pobrać w każdym urzędzie skarbowym oraz ściągnąć z internetu. Prawidłowo wypełniony formularz można zanieść osobiście do właściwego urzędu albo wysłać go listem poleconym. Właściwym urzędem skarbowym będzie oczywiście ten, który znajduje się najbliżej miejsca zamieszkania obdarowanego podatnika. W przypadku większych miast wojewódzkich urzędy skarbowe działają w ramach kilku oddziałów, warto więc sprawdzić, czy ulica naszego miejsca zamieszkania jest przyporządkowana do tego jednego konkretnego urzędu.
Obowiązek zgłoszenia prezentu a zwolnienie podatkowe
Prezenty muszą być zgłaszane do urzędu skarbowego zawsze, gdy ich wartość przekroczy wspomnianą wcześniej kwotę graniczną. Dotyczy to każdego obdarowanego i to nawet wtedy, gdy ma on prawo skorzystać ze zwolnienia podatkowego. W przypadku, gdy podatnik znajduje się w grupie zerowej, nie będzie musiał co prawda nic płacić, jednak zgłoszenie powinno być bezwzględnie dokonane. Jeśli nastąpi po czasie, tj. po upływie 6 miesięcy od chwili otrzymania prezentu, możliwość skorzystania ze zwolnienia podatkowego wygasa. Skutkiem będzie oczywiście konieczność zapłaty podatku, najczęściej powiększonego także o odsetki od zaległej płatności.
Warto w tym miejscu dodać, że zgłoszenie podatkowe darowizny przy jednoczesnym korzystaniu ze zwolnienia podatkowego wiąże się tylko z obowiązkiem przesłania deklaracji SD-Z2. Urząd skarbowy nie przesyła żadnej decyzji administracyjnej o zastosowanym zwolnieniu ani innych pism, w których znajdzie się informacja o braku konieczności zapłaty podatku. Złożenie deklaracji jest więc jedyną czynnością, którą musi podjąć podatnik. W przypadku, gdy obdarowany musi jednak zapłacić, robi to dopiero po odebraniu informacji o wysokości należnego podatku. W deklaracji SD-Z2 podatnik co prawda samodzielnie musi wskazać wartość otrzymanego prezentu, jednak to urząd skarbowy oblicza wartość należnej daniny publicznoprawnej. Po upływie ok. miesiąca podatnik otrzyma decyzję, w której zostanie wskazana wartość należnego podatku, termin jego uiszczenia oraz sposób, w jaki można to zrobić (najczęściej poprzez podanie numeru rachunku bankowego urzędu skarbowego). Pamiętajmy więc, aby nie opłacać podatku od spadków i darowizn wraz z wysyłaną deklaracją SD-Z2, robimy to dopiero po otrzymaniu decyzji z urzędu skarbowego.
Aby skorzystać ze zwolnienia podatkowego na podstawie art. 4a ust. 1 pkt 1 i 2 Ustawy o podatku od spadków i darowizn (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1043 ze zm.), konieczne jest kumulatywne spełnienie dwóch warunków, tj.: (1) zgłoszenie do właściwego urzędu skarbowego w ciągu 6 miesięcy faktu otrzymania darowizny (art. 4a ust. 1 pkt 1 ustawy.) oraz (2) udokumentowanie otrzymania środków pieniężnych dowodem ich przekazania na rachunek płatniczy nabywcy (obdarowanego), na jego rachunek, inny niż płatniczy, w banku lub spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej lub przekazem pocztowym (art. 4a ust. 1 pkt 2 ustawy). Przepis art. 4a ustawy będący podstawą zwolnienia podatkowego przysługującego najbliższym członkom rodziny, zwalnia z opodatkowania dokonane w obrębie najbliższej rodziny przesunięcia praw majątkowych, pod warunkiem że dokonane zostaną one w sposób jawny. Zabezpiecza to interesy Skarbu Państwa przed ewentualnymi nadużyciami ze strony podatników, którzy w celu uniknięcia odpowiedzialności podatkowej, mogliby powoływać się na fikcyjne czynności prawne dokonane pomiędzy najbliższymi członkami rodziny, czego zweryfikowanie w postępowaniu podatkowym stwarzałoby trudności. Obowiązek notyfikacji zwiększa zatem pewność i stałość obrotu prawnego.
Co się stanie, gdy nie zgłosimy prezentu do urzędu skarbowego?
Jak już wiemy, zgłoszenia prezentów, których wartość nie przekracza kwoty wolnej dla danej grupy podatkowej od jednej osoby w ciągu 5 ostatnich lat, nie jest obowiązkowe. Obdarowany nie musi robić w takim przypadku zupełnie nic. Jeśli powyższa wartość prezentów zostanie jednak przekroczona, a obdarowany nie zgłosi tego faktu do urzędu skarbowego, to może w przyszłości zostać zobowiązany do zapłaty należnego podatku i to powiększonego o odsetki za nieterminową płatność i kary finansowe za uchylanie się od obowiązku podatkowego.
Inną sprawą jest jednak możliwość skutecznego wykrywania wręczanych prezentów i ich dokładnej wartości, zwłaszcza gdy mówimy o przedmiotach używanych. W przypadku stosunkowo niewielkich, choć częstych podarunków rzeczowych urzędnicy nie wiedzą nawet o ich istnieniu – chyba że zostaną o tym poinformowani przez darczyńcę lub osobę trzecią (np. poprzez anonimowe zgłoszenie). Oczywiście nie jest to zachęta do unikania zgłaszania otrzymywanych prezentów, których wartość przekracza kwotę wolną od podatku. Pamiętajmy przy okazji, że podatek od spadków i darowizn przedawnia się co do zasady po upływie 3 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym powstał obowiązek podatkowy. Po tym czasie urząd skarbowy nie będzie miał możliwości nałożyć żadnej kary nie nieuregulowany podatek, którego już i tak nie trzeba będzie opłacać.
Podsumowując, prezenty w świetle prawa podatkowego i prawa cywilnego rozumiane są jako darowizny dokonywane bez konieczności zachowania formy pisemnej. W praktyce oznacza to co do zasady konieczność zgłoszenia faktu otrzymania podarunku przez osobę obdarowaną. Jeśli wartość prezentu nie przekracza jednak kwoty wolnej od podatku od spadków i darowizn, to takie zgłoszenie nie jest w ogóle konieczne. W przeciwnym wypadku obdarowany musi zgłosić darowiznę w ciągu 6 miesięcy od dnia jej otrzymania, nawet gdy korzysta ze zwolnienia podatkowego w ramach tzw. zerowej grupy podatników.
