Prowadzenie działalności gospodarczej może niekiedy wiązać się z koniecznością połączenia się z inną firmą. Mowa oczywiście o fuzji lub przejęciu, które nie są w Polsce aż tak rzadkim zjawiskiem. W zakres tego tematu wchodzą transakcje M&A – czym są dokładnie i jaki mają wpływ na łączenie się przedsiębiorstw?
Transakcje M&A
M&A jest skrótem od angielskiego mergers and acquisitions, czyli fuzje i przejęcia. Pojęcie to opisuje możliwość łączenia się firm na rynku lub przejmowania słabszych przedsiębiorstw przez silniejszych kontrahentów. Pomimo że skrót wywodzi się z języka angielskiego, regulacje prawne odnoszące się do ww. zjawisk odnajdziemy z powodzeniem w naszych krajowych przepisach. Przykładem będzie art. 491 Kodeksu spółek handlowych, który wprost stanowi, że spółki kapitałowe mogą się łączyć ze sobą oraz ze spółkami osobowymi; spółka osobowa, z wyłączeniem spółki komandytowo-akcyjnej, nie może jednak być spółką przejmującą albo spółką nowo zawiązaną.
Spółka kapitałowa oraz spółka komandytowo-akcyjna mogą się łączyć ze spółką zagraniczną, o której mowa w art. 119 pkt 1 Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2017/1132 z dnia 14 czerwca 2017 roku w sprawie niektórych aspektów prawa spółek, utworzoną zgodnie z prawem państwa członkowskiego Unii Europejskiej lub państwa-strony umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym i mającą siedzibę statutową, zarząd główny lub główny zakład na terenie Unii Europejskiej lub państwa-strony umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym (połączenie transgraniczne). Spółki osobowe mogą się łączyć ze sobą tylko przez zawiązanie spółki kapitałowej albo spółki komandytowo-akcyjnej, albo przejęcie przez spółkę komandytowo-akcyjną.
Pamiętajmy jednak, że nie może się łączyć spółka w likwidacji, która rozpoczęła podział majątku, ani spółka w upadłości.
Spółki kapitałowe mogą się łączyć między sobą oraz ze spółkami osobowymi. Zgodnie z art. 492 § 1 pkt 1 KSH połączenie może być dokonane m.in. przez przeniesienie całego majątku spółki (przejmowanej) na inną spółkę (przejmującą) za udziały lub akcje, które spółka przejmująca wydaje wspólnikom spółki przejmowanej (łączenie się przez przejęcie). Natomiast zgodnie z art. 493 § 2 KSH połączenie następuje z dniem wpisania połączenia do rejestru właściwego według siedziby, odpowiednio spółki przejmującej albo spółki nowo zawiązanej (dzień połączenia). Wpis ten wywołuje skutek wykreślenia spółki przejmowanej albo spółek łączących się przez zawiązanie nowej spółki, z uwzględnieniem art. 507 KSH. Przepis artykułu 493 KSH reguluje problem ustalenia precyzyjnie tzw. dnia połączenia. Dniem połączenia jest dzień wpisu połączenia do rejestru właściwego według siedziby spółki przejmującej, a w przypadku fuzji – dzień wpisu spółki nowo zawiązanej. W pierwszym przypadku dzień połączenia to nie dzień wpisu spółki, gdyż ta już istnieje, ale wpis połączenia, co najczęściej wiązać się będzie z wpisem podwyższenia kapitału zakładowego spółki przejmującej.
Rodzaje transakcji M&A
Transakcje M&A obejmują wszelkie działania prowadzące do zmiany w strukturze własności przedsiębiorstwa. Innymi słowy, chodzi tutaj o czynności, wskutek których dochodzi do przejścia prawa własności przedsiębiorstwa w ręce innego podmiotu niż dotychczasowy. Transakcje M&A występują w 4 podstawowych formach:
- przejęć horyzontalnych (poziomych) pojawiających się wśród przedsiębiorstw z tej samej branży (produkujących te same towary lub świadczących takie same usługi). Celem tego rodzaju fuzji jest rozszerzenie prowadzonej działalności, zwiększenie dochodów i usprawnienie procesów inwestycyjnych;
- przejęć wertykalnych (pionowych) pojawiających się wśród przedsiębiorstw różnego szczebla, które biorą udział w produkcji określonego towaru na różnych etapach jego tworzenia (np. jedna firma gromadzi surowce, druga je przetwarza, a trzecia sprzedaje). Celem tego typu połączeń jest uzyskanie możliwie jak najpełniejszej kontroli nad procesem produkcyjnym poprzez scalenie firm biorących w nim udział;
- przejęć koncentrycznych związanych z fuzją przedsiębiorstw w zakresie geograficznym, technologicznym lub rynkowym albo prowadzących działalność niezależną. Celem takiego przejęcia jest dywersyfikacja działalności wspólnego przedsiębiorstwa, a więc zróżnicowanie jej zakresu;
- przejęć konglomeratowych polegających na łączeniu się przedsiębiorstw z różnych branż. Tego rodzaju fuzje pozwalają przejmowanym firmom na zachowanie własnej autonomii w zakresie decyzjności i prowadzą do powstania konglomeratów biznesowych.
M&A składają się tak naprawdę z szeregu różnych czynności. Fuzja lub przejmowanie przedsiębiorstw jest procesem skomplikowanym i bardzo sformalizowanym, zwłaszcza gdy chodzi o łączenie się spółek prawa handlowego. Im dłużej dane przedsiębiorstwo działa na rynku, tym większe prawdopodobieństwo konieczności zebrania sporej ilości dokumentacji niezbędnej do przeprowadzenia czynności M&A. Obejmują one konieczność przeniesienia majątku firm, transferu pracowników oraz umów zawartych z kontrahentami. Dodatkowo przedsiębiorcy muszą pamiętać o uzyskaniu wpisu w Krajowym Rejestrze Sądowym, który jest formą legalizacji nowego podmiotu rynkowego. Wszystko to sprawia, że działania M&A są z reguły bardzo czasochłonne i wymagają wsparcia odpowiednich fachowców.
Łączenie się firm praktycznie zawsze wymaga pomocy prawnej i księgowej. Czynności scaleniowe są bowiem bardzo skomplikowane i przedsiębiorca bez odpowiedniej wiedzy nie będzie w stanie samodzielnie przejść przez całą procedurę.
Cel podejmowania czynności M&A
Po co w ogóle łączyć przedsiębiorstwa lub przejmować inne firmy? Podstawowym celem jest oczywiście zwiększenie poziomu uzyskiwanych dochodów. Połączenie się kilku przedsiębiorstw, szczególnie tych o wysokiej rentowności, daje spore szanse na dalszy rozwój prowadzonej działalności i dotarcie do nowej liczby klientów. Pamiętajmy jednak, że fuzje nie zawsze wynikają z dobrowolnej decyzji wszystkich przedsiębiorstw. W przypadku przejęć biznesowych dosyć często dochodzi niejako do przymusowego wchłonięcia słabszych firm, które nie mogą się temu skutecznie przeciwstawić. Przejęcie gorzej prosperującego przedsiębiorstwa jest jednak formą ochrony przed ogłoszeniem przez niego upadłości. Pomaga to zachować miejsca pracy lub zmniejszyć liczbę zwolnień. Z drugiej strony przejmowane przedsiębiorstwo traci najczęściej sporą część swojej dotychczasowej autonomii.
Czynności M&A mogą być podejmowane z jeszcze jednego powodu – chęci przeprowadzenia inwestycji, która nie byłaby możliwa w pojedynkę. Jeśli mamy do czynienia z kilkoma znaczącymi firmami, które nie wiedzą, w jaki sposób mogłyby się dalej rozwijać, to fuzja mogłaby być dobrym rozwiązaniem. Połączenie przedsiębiorstw stwarza możliwość powstania nowych pomysłów rozwoju, także w zakresie produkcji innowacyjnych towarów lub świadczenia usług, które nie były do tej pory oferowane na rynku. Oczywiście skuteczna fuzja doprowadzi do wzrostu dochodów obu firm, a w zasadzie nowego wspólnego podmiotu.
Korzyścią z prawidłowo przeprowadzonych czynności M&A mogą być także zmiany wizerunkowe. Połączenie przedsiębiorstw nierzadko wiąże się z rebrandingiem, co dla potencjalnych klientów jest z reguły potężnym wabikiem. Nowe logo, zakres usług i sprzedawanych towarów skutecznie przyciągają konsumentów i kontrahentów, co znowu przekłada się na korzyści finansowe.
Czynności poprzedzające M&A
Pomysł na połączenie przedsiębiorstw lub przejęcie innej firmy muszą być zawsze poprzedzone dogłębną analizą finansową i prawną. Tego rodzaju transakcje są wieloetapowe i powinny być podejmowane przez profesjonalnych prawników i ekonomistów. Zbyt szybka fuzja lub przejęcie może skutkować stratami, a finalnie nawet upadłością nowego przedsiębiorstwa. Stąd też tak ważne jest, aby czynności M&A powierzać tylko fachowcom.
Przed podjęciem procedur scaleniowych najważniejszym etapem jest ustalenie wspólnego planu działania oraz przeprowadzenie negocjacji. Jest to szczególnie ważne w przypadku przejmowania słabszych firm na rynku. Silniejsze przedsiębiorstwo może mieć oczywiście pozycję dominującą, jednak powinno uwzględnić stanowisko słabszego podmiotu i jego ewentualne żądania. Zarówno czynności M&A, jak i działania poprzedzające scalenie nie należą do najtańszych. Im większe będą przedsiębiorstwa uczestniczące w połączeniu, tym więcej przyjdzie nam zapłacić za usługi prawnika lub księgowego. Z drugiej strony praktyka pokazuje, że łączenie się przedsiębiorstw dotyczy najczęściej dużych podmiotów, a nie jednoosobowych działalności. Cała procedura scalenia trwa co najmniej kilka, a nierzadko kilkanaście miesięcy.
Podsumowując, M&A obejmuje czynności prowadzące do połączenia się przedsiębiorstw w drodze fuzji lub przejęcia słabszego podmiotu. W ich zakres wchodzi przede wszystkim stworzenie planu scalenia, ustalenie zakresu działalności nowego przedsiębiorstwa oraz przygotowanie pełnej dokumentacji, która jest niezbędna do zalegalizowania nowej firmy. Proces M&A jest długotrwały i dosyć kosztowny, dlatego też powinien być realizowany przy wsparciu doświadczonych prawników i księgowych.
