Chcąc wymienić dolary otrzymane od wujka z Ameryki, możemy skorzystać z kantoru stacjonarnego lub online. Chociaż dla posiadacza waluty znaczenie będzie miał jedynie fakt, gdzie oferowany jest lepszy kurs, to obie formy tej działalności mocno się od siebie różnią. A przynajmniej jest tak na gruncie prawnym. Kantor stacjonarny ma własną regulację ustawową, która mocno ogranicza jego funkcjonowanie na rynku. Aby mógł on działać, spełniony musi zostać szereg warunków. Nic dziwnego, w końcu działalność ta związana jest z finansami, co niesie ze sobą wiele zagrożeń, jak chociażby pranie pieniędzy. A jak sytuacja wygląda w internecie? No cóż, kantor internetowy to już inna bajka. Wydaje się, że tutaj nie mamy w ogóle do czynienia z działalnością kantorową w rozumieniu polskich przepisów prawa. Mimo wielu kontrowersji związanych z wymianą walut za pośrednictwem sieci prawodawca polski w dalszym ciągu nie pochylił się nad tą kwestią, przez co na chwilę obecną możemy mówić nawet o wielkiej luce w prawie.
Działalność kantorowa – niedostatecznie uregulowana
Działalność kantorowa regulowana jest przez ustawę – Prawo dewizowe. Akt ten pochodzi z 2002 roku, a ostatnią aktualizację miał w 2021 roku. Definicja tej działalności do dzisiaj nie została w żaden sposób zmodyfikowana. Oznacza to, że pomimo 22 lat od wejścia w życie regulacji, rozwoju technologii oraz przejścia wielkiej części naszego życia do internetu, prawodawca w dalszym ciągu nie pochylił się nad tym zagadnieniem i w cały czas uznaje za kantor wyłącznie to miejsce wymiany walut, które ma swój lokal, fizyczną tablicę pokazującą kursy, okienko oraz pracownika. Jeżeli natomiast coś działa wirtualnie, to prawodawcy już to nie interesuje.
Dlaczego kantor stacjonarny podlega pod szereg regulacji, a kantor internetowy może hulać w najlepsze bez żadnego większego nadzoru? Aby to wyjaśnić, trzeba w pierwszej kolejności zająć się legalną definicją działalności związanej z wymianą walut.
Jak możemy przeczytać w art. 2 ust 1 pkt 19) Prawa dewizowego, działalność kantorowa polega na kupnie i sprzedaży wartości dewizowych oraz na pośrednictwie w ich kupnie lub sprzedaży. A zatem przedsiębiorca, prowadząc omawianą działalność, kupuje lub sprzedaje wartości dewizowe we własnym imieniu lub dokonuje tego w imieniu i na rzecz podmiotów trzecich. W myśl pkt 8) wspomnianego przepisu wartościami dewizowymi są zagraniczne środki płatnicze oraz złoto dewizowe i platyna dewizowa. „Dewizowe” oznacza, że są to kruszce w stanie nieprzerobionym, także w postaci sztabek, monet bitych oraz półfabrykatów. Z kolei środki płatnicze to waluty obce i dewizy. Dewizami są papiery wartościowe i inne dokumenty pełniące funkcję środka płatniczego, wystawione w walutach obcych, natomiast walutami obcymi są znaki pieniężne (banknoty i monety) będące poza krajem prawnym środkiem płatniczym. Nieco krętą ścieżką doszliśmy do momentu, w którym możemy stwierdzić, że pod regulację ustawy podlega wymiana walut pod warunkiem, że odbywa się ona fizycznie, tj. za pomocą banknotów i bilonu.
Jesteśmy w czołówce państw w kwestii płatności wirtualnych, niemal każdą sprawę administracyjną możemy załatwić online, terminale płatnicze prawie że wyparły gotówkę, rząd cały czas wspomina o całkowitym przejściu na pieniądz cyfrowy, a mimo to w dalszym ciągu dla prawodawcy wymiana waluty polega na zamianie papierowego dolara na papierowe polskie złote i odwrotnie. W takim wypadku trzeba przyjąć, że kantor internetowy nie jest w ogóle kantorem na gruncie obowiązującego prawa dewizowego.
Działalność kantorowa ściśle regulowana
Działalność kantorowa należy do tzw. działalności regulowanych. Co to oznacza? Przede wszystkim to, że kantor mogą prowadzić wyłącznie przedsiębiorcy, którzy uzyskali wpis do rejestru działalności kantorowej, prowadzonego przez Prezesa NBP. Nie wystarczy jednak zgłosić się do odpowiedniej ewidencji i poprosić o wpis. Aby rzeczony wpis mógł się odbyć, przedsiębiorca musi spełniać ustawowe przesłanki.
Przede wszystkim punkt wymiany walut może być prowadzony wyłącznie przez osoby, które nie zostały skazane prawomocnie za przestępstwa popełnione w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej. Muszą one również mieć fachowe przygotowanie do wykonywania tych czynności. Za „fachowe przygotowanie” uznaje się:
- ukończenie kursu obejmującego prawne i praktyczne zagadnienia związane z prowadzeniem działalności kantorowej, udokumentowane świadectwem, lub
- pracę w banku, w okresie co najmniej rocznym, na stanowisku bezpośrednio związanym z obsługą transakcji walutowych, udokumentowaną świadectwem pracy, oraz znajomość przepisów ustawy regulujących działalność kantorową, potwierdzoną złożonym oświadczeniem.
Otrzymanie wpisu do rejestru nie oznacza, że przedsiębiorca może teraz prowadzić swoją firmę tak, jak chce. Tutaj również ustawa nakłada na niego obowiązki. Na start osoba prowadząca działalność kantorową jest zobligowana zapewnić m.in. lokal, który wraz z wyposażeniem spełnia warunki techniczne i organizacyjne niezbędne do prawidłowego wykonywania czynności bezpośrednio związanych z działalnością kantorową. Ponadto musi ona zapewnić:
- prowadzenie na bieżąco, w sposób trwały i ciągły oraz zgodny z przepisami ewidencji wszystkich operacji powodujących zmianę stanu wartości dewizowych i waluty polskiej;
- prowadzenie w godzinach działalności kantoru ciągłego kupna i sprzedaży wartości dewizowych będących przedmiotem obrotu;
- wydawanie w sposób zgodny z przepisami dowodów kupna i sprzedaży, imiennych lub na okaziciela, przy każdej umowie kupna lub sprzedaży wartości dewizowych.
Kantor internetowy – jak działa?
Jak funkcjonuje kantor stacjonarny, wie każdy, kto chociaż raz go odwiedził. Przychodzimy do lokalu, przekazujemy gotówkę w danej walucie, natomiast pracownik kantoru wydaje nam środki w innej, wybranej przez nas walucie. Siłą rzeczy kantory internetowe działają na innych zasadach. W gruncie rzeczy są one jedynie pośrednikami w wymianie pieniądza. Kantory te mają swoje własne konto bankowe (lub konta — najczęściej prowadzone przez różne banki). Chcąc wymienić u nich walutę, dokonujemy przelewu środków na wspomniany rachunek i zlecamy transakcję przewalutowania. Następnie kantor dokonuje określonej transakcji z danym bankiem i po uzyskaniu środków w docelowej walucie dokonuje przelewu na nasz rachunek. Cała transakcja odbywa się zatem między minimum dwoma rachunkami bankowymi.
Czy prowadząc kantor internetowy, trzeba martwić się ustawami?
Podstawowa różnica pomiędzy działalnością kantorów prowadzonych w sposób tradycyjny a tych online sprowadza się do tego, że w pierwszym przypadku wymiana walut dokonywana jest za pomocą gotówki, w drugim – w formie bezgotówkowej. Ta odrębność, patrząc na funkcjonowanie innych przedsiębiorstw jednocześnie stacjonarnie i w sieci, nie powinna być jakoś bardzo znacząca. A jednak zmienia wszystko.
Dzięki temu, że transakcje odbywają się na odległość za pomocą przelewów online, kantor internetowy całkowicie ucieka spod regulacji Prawa dewizowego i kontroli Prezesa NBP. Co więcej, ciężko zakwalifikować go pod inne ustawy, gdyż na rynku istnieje wiele modeli prowadzenia wymiany walut w sieci. Nigdzie nie jest napisane, jak powinno się zakładać taką działalność, z jakich narzędzi korzystać w czasie dokonywania wymiany ani jak przygotowany powinien być przedsiębiorca, który podjął się takiej aktywności.
Powyższe zostało zresztą potwierdzone przez NIK, która stwierdziła, że „działalność polegająca na świadczeniu usług wymiany walut na odległość, z wykorzystaniem Internetu do zawierania umów, zaś przelewów bankowych do przyjmowania od klientów i dostarczania klientom środków pieniężnych, nie stanowi działalności kantorowej w rozumieniu ustawy – Prawo dewizowe”.
Nie jest tak jednak zawsze. W niektórych wypadkach również kantor internetowy będzie podlegał nadzorowi KNF. Będzie tak, jeżeli w ramach świadczonych przez niego usług znajdą się usługi płatnicze wskazane w art. 3 ustawy o usługach płatniczych. Chodzi tu w szczególności o:
- przyjmowanie wpłat gotówki i dokonywanie wypłat gotówki z rachunku płatniczego oraz wszelkie działania niezbędne do prowadzenia rachunku;
- wykonywanie transakcji płatniczych, w tym transferu środków pieniężnych na rachunek płatniczy u dostawcy użytkownika lub u innego dostawcy;
- dokonywanie przekazów płatniczych;
- inicjowanie transakcji płatniczej.
Jeżeli platforma wymiany walut oferuje powyższe możliwości, konieczne jest zarejestrowanie działalności jako Biuro Usług Płatniczych lub Krajowa Instytucja Płatnicza. Większość kantorów online jednak działa wyłącznie w zakresie wymiany walut. Jeśli zatem oferowane są wyłącznie rozliczenia (transakcje wymiany walut) między rachunkiem bankowym klienta a rachunkiem bankowym takiego kantoru, bez możliwości dokonywania przekazu środków na rzecz osoby trzeciej, działalność ta nie będzie podlegała pod nadzór KNF.
Oczywiście to, że przedsiębiorca oferujący wymianę walut za pośrednictwem internetu nie podlega pod Prawo dewizowe oraz ustawę o usługach płatniczych, nie oznacza, że nie obowiązują go inne standardy prawne. W dalszym ciągu musi on mieć na względzie przepisy Kodeksu cywilnego, Prawa przedsiębiorców, ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu, a także kłaść szczególny nacisk na ochronę danych osobowych swoich klientów.
Co, jeżeli kantor stacjonarny oferuje usługi online?
Przedsiębiorcy poszukują nowych możliwości rozwoju swoich firm. Stąd też wiele kantorów tradycyjnych rozszerza swoją ofertę o możliwość dokonywania płatności online, tj. przy pomocy terminalu płatniczego. Czy w takiej sytuacji coś się zmienia na gruncie prawnym? Nie, ponieważ w dalszym ciągu prowadzona jest gotówkowa wymiana walut w lokalu stacjonarnym – klient przekazuje środki przy użyciu karty debetowej lub kredytowej, jednak wydawana jest mu już gotówka w innej walucie. A zatem cały czas mówimy o kantorze w rozumieniu Prawa dewizowego.
