Dużo się mówi o prawach konsumenta w relacjach handlowych z przedsiębiorcami, mniej o uprawnieniach tych drugich, natomiast prawie całkowicie pomija się kwestie stosunków gospodarczych pomiędzy samymi przedsiębiorcami, a przecież nie każdy z nich jest wielką korporacją, która może sobie pozwolić na najęcie całego działu prawnego. Stąd też warto wyjaśnić, jak wygląda kwestia zawierania umów w trybie ofertowym między profesjonałami. Kiedy przyjęcie oferty jest wiążące? Co się dzieje, kiedy w trakcie wymiany ofert jedna strona wysunie zastrzeżenia? Czy możliwe jest odwołanie przyjętej oferty? O tym wszystkim opowiemy w niniejszym artykule.
Dorozumiane i milczące przyjęcie oferty
Zasadniczo zawarcie umowy w trybie ofertowym dla wszystkich podmiotów jest analogiczne. Jedna ze stron, tzw. oferent, składa oświadczenie woli, wyrażając stanowczą propozycję zawarcia umowy określającą co najmniej jej istotne postanowienia. Druga strona, tzw. oblat, może natomiast tę ofertę przyjąć – wówczas dochodzi do zawarcia umowy – albo odrzucić. Powyższe obejmuje również stosunki gospodarcze między przedsiębiorcami, przy czym jednak zauważyć trzeba, że w ich przypadku ustawodawca przewidział kilka instytucji, które mają na celu usprawnienie działań handlowych przedsiębiorstw. Mowa tu między innymi o instytucji dorozumienia przyjęcia oferty, odrzucenia przyjętej oferty czy też przyjęciu oferty z zastrzeżeniami.
Kodeks cywilny (dalej jako kc) w przepisach art. 68[2] i 69 przewidział możliwość zawarcia umowy poprzez przyjęcie biernej postawy w zakresie składania oświadczeń woli przez strony. Chodzi tu o dorozumiane i milczące przyjęcie oferty. Należy jednak odróżnić obie te instytucje. Milczące przyjęcie określone w art. 69 kc przede wszystkim dotyczy wszystkich podmiotów, nie tylko przedsiębiorców. Przepis ten wskazuje, że w przypadku, gdy według ustalonego w danych stosunkach zwyczaju lub według treści oferty dojście do oferenta oświadczenia drugiej strony o jej przyjęciu nie jest wymagane, w szczególności, jeżeli składający ofertę żąda niezwłocznego wykonania umowy, umowa dochodzi do skutku, jeśli druga strona we właściwym czasie przystąpi do jej wykonania. Instytucję tę można wiązać z ważnym zawarciem umowy, o ile adresat oferty we wskazanym przez oferenta czasie podejmie się działań ukierunkowanych na wykonanie postanowień umownych.
Dorozumiane przyjęcie oferty jest możliwe z kolei wyłącznie w odniesieniu do przedsiębiorcy, przy czym oferent przedsiębiorcą być nie musi. Zgodnie z art. 68[2] kc, jeżeli przedsiębiorca otrzymał od podmiotu, z którym pozostaje w stałych stosunkach gospodarczych, ofertę zawarcia umowy w ramach swojej działalności, brak niezwłocznej odpowiedzi poczytuje się za przyjęcie oferty. Powyższe odnosi się do wszystkich umów, które nie wymagają pod rygorem nieważności formy szczególnej. Istotne jest tu, że omawiana reguła bierności będzie miała zastosowanie wyłącznie w sytuacji, gdy obie strony umowy pozostają ze sobą w stałych stosunkach handlowych. Stałość stosunków należy poczytywać jako trwałość i powtarzalność działań gospodarczych ze strony obu kontrahentów. Stałym stosunkiem nie będą z całą pewnością wielokrotnie kierowane do przedsiębiorcy oferty sprzedaży czy świadczenia usług pozostających bez odpowiedzi. W tym wypadku nie ma bowiem żadnej aktywności po stronie przedsiębiorcy. Charakter owych stosunków musi mieć również charakter gospodarczy, tj. być nastawiony na osiągnięcie korzyści ekonomicznej obu stron umowy. Bez tego aspektu reguła bierności nie może mieć zastosowania. Ostatnią przesłanką jest to, że oferta powinna stanowić propozycję zawarcia umowy w ramach działalności gospodarczej prowadzonej przez przedsiębiorcę. Oferta usług marketingowych złożona przedsiębiorcy prowadzącemu przedsiębiorstwo budowlane nie będzie korzystała z omawianej zasady, gdyż nie mieści się w ramach prowadzonej przez niego działalności gospodarczej.
Jeżeli wymienione powyżej przesłanki zostaną spełnione, brak niezwłocznej odpowiedzi przedsiębiorcy poczytuje się za przyjęcie oferty. Tworzy to po stronie przedsiębiorcy spore ryzyko, gdyż bierna postawa może nieść za sobą negatywne skutki finansowe. W takim wypadku, chcąc się wystrzec zawarcia umowy, przedsiębiorca musi złożyć oświadczenie o braku zainteresowania ofertą. Ustawodawca nie zdefiniował pojęcia „niezwłoczna odpowiedź”, toteż należy interpretować ją jako termin na złożenie odezwy oblata stosowny do rodzaju i stopnia skomplikowania proponowanej umowy oraz do relacji kontrahentów i sposobu porozumiewania się między nimi.
Przyjęcie oferty z zastrzeżeniami
Co do zasady oferta wiąże, jeżeli oferent w swoim oświadczeniu woli zawarł wszystkie istotne elementy przyszłej umowy. Przepis art. 68[1] kc modyfikuje ową zasadę. Na wstępie należy wskazać, że wyjątek ten działa jedynie w stosunkach między przedsiębiorcami – obie strony umowy muszą prowadzić działalność gospodarczą. Normę tę można niejako łączyć z regułą bierności omówioną w poprzednim akapicie. Zakłada ona bowiem możliwość zawarcia umowy, jeżeli oferent pozostaje bierny wobec odpowiedzi adresata oferty złożonej z zastrzeżeniem zmian lub uzupełnień. Oznacza to, że także tutaj, jeśli przedsiębiorca nie złoży odpowiedzi w odpowiednim czasie, poczytuje się, iż przyjął on ofertę.
W realiach powyższego przepisu możliwe jest zawarcie umowy pomimo niezgodności między treścią oferty i treścią oświadczenia o jej przyjęciu. Instytucja ta ma zastosowanie w przypadku, gdy kontrahent wyrazi chęć przyjęcia oferty, ale pod warunkiem przyjęcia przez oferenta naniesionych przez niego zmian lub po uzupełnieniu treści przyszłej umowy. Jeżeli oblat w odpowiedzi uzależni dokonane przez siebie przyjęcie oferty od zgody oferenta na włączenie zastrzeżeń do umowy, mamy do czynienia z „warunkowym przyjęciem oferty”. Jeżeli oblat dokonał modyfikacji, ale nie uzależnił przyjęcia oferty od ich przyjęcia, wówczas możemy mówić o modyfikującym „zwykłym przyjęciu oferty”.
Warto jednak podkreślić, że instytucja przyjęcia oferty z zastrzeżeniami nie będzie miała zastosowania, jeżeli:
- oferent w treści oferty wskazał, że może ona być przyjęta jedynie bez zastrzeżeń. Praktyka prawna pokazuje jednak, że możliwe jest również wprowadzenie ograniczonej dopuszczalności modyfikującego przyjęcia, wskazując np., które postanowienia umowne można zmienić lub na których modyfikacje oferent nie wyraża zgody;
- oferent po otrzymaniu odpowiedzi oblata niezwłocznie sprzeciwił się włączeniu modyfikacji do umowy.
Warunkowe przyjęcie oferty
Warunkowe przyjęcie oferty ma miejsce wówczas, gdy adresat oferty składa odpowiedź na ofertę, w której zamieszcza zmiany lub uzupełnienia treści proponowanej umowy, jednocześnie zastrzegając, że brak zgody na owe modyfikacje będzie oznaczał brak przyjęcia oferty. Należy jednak pamiętać, że powyższe ma zastosowanie wyłącznie w przypadku dokonania zmian nieistotnych dla przyszłej umowy. Jeżeli modyfikacje zmieniają w sposób istotny treść umowy, warunek oblata nie może wywołać zamierzonych skutków prawnych, gdyż wówczas mamy do czynienia z tzw. kontrofertą (w praktyce – nową ofertą).
Oświadczenie oferenta o zgodzie na proponowane przez oblata zmiany i uzupełnienia musi być złożone niezwłocznie. Bezskuteczny upływ terminu lub wydanie oświadczenia negatywnego skutkuje niemożnością zawarcia umowy. Jeżeli jednak oferent we właściwym terminie zgodził się na włączenie zastrzeżeń do umowy, dochodzi do zawarcia umowy o treści określonej w ofercie, zmodyfikowanej odpowiedzią na ofertę.
Zwykłe modyfikujące przyjęcie oferty
Zwykłe przyjęcie oferty ma zastosowanie w przypadku, gdy odpowiedź adresata oferty zawiera wprawdzie propozycje zmiany lub uzupełnienia zapisów proponowanej umowy, jednakże przyjęcie oferty nie zostało uzależnione od zgody oferenta na wskazane modyfikacje. Tak jak w przypadku warunkowego przyjęcia oferty, tutaj również zmiany czy uzupełnienia wprowadzone przez oblata nie mogą zmieniać istotnie treści oferty. Jeżeli chociażby jedna z wprowadzonych modyfikacji zmieniłaby treść oferty w sposób istotny, omawiana instytucja nie ma zastosowania, a odpowiedź na ofertę stanowi kontrofertę.
W przeciwieństwie do warunkowego zastrzeżenia zwykłe modyfikujące przyjęcie oferty oznacza związanie ofertą. Wskutek tego przedsiębiorców związuje umowa o treści określonej w ofercie – z uwzględnieniem zastrzeżeń zawartych w odpowiedzi. Odrzucenie modyfikacji możliwe jest wyłącznie w przypadku, gdy oferent wyrazi jednoznaczny sprzeciw.
Przyjęcie oferty a możliwość jej odwołania
Wiemy już, kiedy oferta wiąże strony, jednak czy możliwe jest wycofanie się z przyjętej propozycji zawarcia umowy? Odwołanie oferty możliwe jest dzięki wprowadzeniu art. 66[2] kc, przy czym przepis ten dotyczy wyłącznie stosunków między przedsiębiorcami. Na podstawie powyższej normy zasada nieodwołalności oferty doznaje wyjątków w przypadku, gdy treść oferty nie zawiera zastrzeżenia o braku możliwości jej odwołania oraz nie określa terminu na jej przyjęcie. Odwołanie będzie skuteczne, jeżeli oświadczenie oferenta o odwołaniu zostało złożone drugiej stronie przed złożeniem przez oblata oświadczenia o przyjęciu oferty. Przepis nie wprowadził żadnych wymagań co do formy odwołania oferty, a zatem można jej dokonać w każdej formie, o ile nie zastrzeżono dla niej szczególnej formy.
Podsumowując, stosunki gospodarcze między przedsiębiorcami rządzą się nieco odmiennymi prawami niż te z udziałem konsumentów. Osoby prowadzące działalność gospodarczą powinny mieć tego świadomość, gdyż w niektórych wypadkach zignorowanie przedstawionej oferty może doprowadzić do powstania zobowiązania. W innej sytuacji przedsiębiorca, który złożył niekorzystną dla siebie ofertę, ma szansę jeszcze ją odwołać. Warto zatem wiedzieć, kiedy ma miejsce dorozumiane przyjęcie oferty, kiedy możliwe jest przyjęcie oferty z zastrzeżeniami, a kiedy istnieje szansa na odwołanie złożonej oferty.
