Czym jest wada oświadczenia woli?
Instytucja wad oświadczenia woli regulowana jest przez przepisy kodeksu cywilnego, w art. 82-88. Przepisy te wskazują na pewne okoliczności związane ze stanem psychicznym człowieka bądź stanem jego wiedzy, towarzyszącym składaniu oświadczenia woli (a więc w uproszczeniu wyrażenia woli związania się umową), które mają wpływ na ważność czynności prawnych (umowy). Tradycyjnie zalicza się do nich:
-
stan wyłączający świadome i swobodne powzięcie decyzji lub wyrażenie woli
-
pozorność
-
błąd
-
podstęp
-
groźbę
Niniejsze opracowanie będzie poświęcone trzem ostatnim z wymienionych przypadków ze względu na ich prawną doniosłość w praktyce kontraktowej.
Jak warunki muszą zostać spełnione, aby powoływać się na wadę oświadczenia woli?
Z błędem mamy do czynienia, gdy istnieje niezgodność między obiektywną rzeczywistością a jej odbiciem w świadomości człowieka. Aby móc się powołać na błąd, musi być on wywołany przez drugą stronę czynności prawnej, nawet w sposób niezawiniony. Błąd powinien być prawnie doniosły, czyli taki, który wywoła w konsumencie mylne wyobrażenie co do treści czynności prawnej, a więc w zakresie wzajemnych praw i obowiązków stron umowy. O błędzie będziemy zatem mówić, gdy kupujemy daną rzecz w mylnym przekonaniu, że jest nowa, podczas gdy rzeczywiście jest ona używana.
Podstęp z kolei należy traktować jako kwalifikowaną postać błędu. Ze strony adresata oświadczenia woli konsumenta mamy tu do czynienia z zachowaniem niezwykle nagannym, kiedy to druga strona transakcji świadomie wprowadza nas w błąd lub utrwala nasze błędne mniemanie o treści czynności prawnej. Za działanie podstępne będzie można uznać np. świadome podanie przez przedsiębiorcę fałszywych informacji na temat produktu konsumentowi, w celu skłonienia go do związania się umową.
Groźba jest działaniem związanym z użyciem przymusu, skierowanym na zmuszenie zagrożonego do określonego zachowania się, wbrew jego woli. Działanie takie musi mieć charakter celowy i bezprawny. Przez bezprawność groźby należy rozumieć nie tylko działania niezgodne z obowiązującymi normami prawnymi, lecz także zapowiedź podjęcia działań dozwolonych, ale podjętych tylko w celu skłonienia danej osoby do złożenia oświadczenia woli określonej treści. Najczęściej wskazywany przykład to sytuacja, gdy ktoś grozi nam złożeniem zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa, gdy nie podpiszemy się pod umową. Z kolei przykładem działań bezprawnych może być użycie przymusu fizycznego w celu zmuszenia osoby do określonego zachowania się bądź uczynienie tego w stosunku do osoby mu bliskiej.
Konsekwencje złożenia oświadczenia woli pod wpływem błędu, podstępu lub groźby
Następstwem złożenia oświadczenia woli pod wpływem błędu, podstępu lub groźby będzie wzruszalność czynności prawnej. Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli w opisanych wyżej przypadkach wymaga złożenia kolejnego oświadczenia, w którym właśnie wyrażamy decyzję o uchyleniu się od skutków prawnych tego, który złożony został wcześniej. Jest to uprawnienie kształtujące, a więc możliwość jednostronnego wpływania na byt czynności prawnej. Złożenie takiego oświadczenia skutkuje wygaśnięciem wszelkich konsekwencji prawnych związanych z zawarciem umowy i to z mocą wsteczną. Umowa będzie bezwzględnie nieważna, a strony zobowiązane zwrócić sobie spełnione wzajemnie świadczenia.
W jakiej formie możemy uchylić się od oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu lub groźby?
Wchodzą w grę trzy sposoby, w zależności od okoliczności:
-
oświadczenie woli złożone kontrahentowi na piśmie, wystarczy tzw. forma pisemna dla celów dowodowych, której zachowanie nie jest wymagane w stosunkach miedzy przedsiębiorcami, uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli odbywa się wówczas bez udziału organu orzekającego;
-
poprzez wniesienie pozwu do sądu właściwego - w sytuacji, gdy osoba w stosunku do której składaliśmy wadliwe oświadczenie, nie chce go uznać i dalej żąda od nas spełnienia świadczenia przewidzianego w umowie, orzeczenie sądu ma charakter jedynie deklaratoryjny, gdyż wcześniej złożyliśmy stosowne oświadczenia, którego druga strona nie chciała respektować;
-
w drodze zarzutu procesowego, np. gdy druga strona będzie występowała do sądu z pozwem o zapłatę, wówczas w odpowiedzi na pozew bądź w innym piśmie procesowym lub ustnie do protokołu rozprawy będziemy mogli złożyć oświadczenie o uchyleniu się od skutków prawnych wadliwie złożonego oświadczenia woli.
Oświadczenie o uchylaniu się od skutków prawnych oświadczenia woli - termin złożenia
Możliwość uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli złożone pod wpływem błędu, podstępu lub groźby ograniczone jest rocznym terminem. Liczy się go:
-
w przypadku błędu i podstępu od dnia jego wykrycia,
-
w razie groźby od dnia kiedy stan obawy ustał.
Oświadczenie o uchylaniu się od skutków prawnych oświadczenia woli - treść
- Oznaczenie osoby sporządzającej pismo: imię, nazwisko, dane adresowe, opcjonalnie telefon kontaktowy;
- oznaczenia adresata oświadczenia: imię, nazwisko, dane adresowe miejsca zamieszkania, a w przypadku osób prawnych nazwa i siedziba;
- miejscowość, data sporządzenia oświadczenia;
- zatytułowanie pisma: oświadczenie o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu;
- wskazanie od skutków jakiego oświadczenia woli się uchylamy, tego do czego się zobowiązaliśmy, z podaniem daty zawarcia umowy;
- na czym polegał błąd lub groźba, w przypadku błędu istotnym jest wskazanie jakie wywarł on skutki w zakresie ostatecznego kształtu treści czynności prawnej;
- odpowiednie do okoliczności żądanie, np. zwrot zapłaconej ceny;
- opcjonalnie postawienie warunku, że w razie niespełnienia naszego żądania wystąpimy na drogę sądową;
- własnoręczny podpis.
