W erze cyfrowej subskrypcje usług online stały się codziennością – obejmują dostęp do platform edukacyjnych, serwisów rozrywkowych czy różnorodnych aplikacji. Zawierane na odległość, często za pomocą kilku kliknięć, tego typu umowy rodzą jednak szereg wątpliwości dotyczących praw konsumentów, w szczególności prawa do odstąpienia od umowy. Wyrok Trybunału Sprawiedliwości UE w sprawie C-565/22 dostarcza ważnych wskazówek w tym zakresie, podkreślając znaczenie obowiązków informacyjnych przedsiębiorcy oraz konsekwencji ich niedopełnienia. Czy unieważnienie umowy na subskrypcję jest możliwe? Sprawdź w artykule!
Kontekst sprawy C-565/22 i główne zagadnienia
Sprawa dotyczyła subskrypcji usługi edukacyjnej, w ramach której konsument zawarł umowę na odległość. Kluczowym elementem sporu było to, czy konsument został prawidłowo poinformowany o prawie do odstąpienia od umowy oraz jakie skutki wynikają z ewentualnych uchybień po stronie przedsiębiorcy. Wyrok TSUE szczegółowo odniósł się do wykładni przepisów dyrektywy 2011/83/UE w sprawie praw konsumentów, kładąc nacisk na znaczenie transparentności i precyzyjnego informowania klienta o jego uprawnieniach.
Trybunał przypomniał, że zgodnie z dyrektywą 2011/83 konsument zawierający umowę na odległość musi zostać jasno i jednoznacznie poinformowany o prawie do odstąpienia od umowy, o warunkach jego wykonania, a także o wzorze formularza odstąpienia. Informacje te powinny być przedstawione w sposób zrozumiały i dostępny przed zawarciem umowy. Brak takiego działania może skutkować wydłużeniem terminu na odstąpienie od umowy aż do 12 miesięcy od upływu pierwotnego terminu.
W analizowanej sprawie konsument zarzucił przedsiębiorcy brak dostatecznego poinformowania o tym prawie, co według niego uprawniało do skutecznego odstąpienia od umowy, nawet po tym, jak upłynął ustawowy 14-dniowy terminu. TSUE zgodził się z tym stanowiskiem, podkreślając, że obowiązek informacyjny jest warunkiem sine qua non dla rozpoczęcia biegu terminu na odstąpienie.
Wytyczne dotyczące treści i formy informacji
Trybunał sprecyzował, że informacja o prawie do odstąpienia nie może być ukryta wśród innych postanowień umowy ani przedstawiona w sposób, który mógłby wprowadzać konsumenta w błąd lub utrudniać mu jej zrozumienie. Musi być ona wyraźnie wyodrębniona i dostępna dla konsumenta w sposób prosty. Jeżeli przedsiębiorca decyduje się na przedstawienie informacji w formie dokumentu elektronicznego, musi zadbać o to, by konsument rzeczywiście miał do niej łatwy dostęp.
Unieważnienie umowy na subskrypcję a skutki niedopełnienia obowiązków informacyjnych
Wyrok wyraźnie wskazuje, że jeżeli przedsiębiorca nie wypełni obowiązku informacyjnego w sposób wymagany prawem, konsument zachowuje prawo do odstąpienia od umowy przez okres dodatkowych 12 miesięcy. W praktyce oznacza to, że nawet jeżeli standardowy termin na odstąpienie upłynie, konsument może jeszcze skutecznie rozwiązać umowę.
Trybunał zauważył, że takie rozwiązanie ma na celu ochronę słabszej strony stosunku prawnego, czyli konsumenta, który nie jest profesjonalistą i powinien mieć zapewnione jasne informacje umożliwiające podjęcie świadomej decyzji o związaniu się umową. Jednocześnie sankcjonowanie przedsiębiorców, którzy nie przestrzegają tych wymagań, ma działanie prewencyjne i zwiększa odpowiedzialność po stronie podmiotów oferujących usługi.
Konsekwencje dla rynku subskrypcji cyfrowych
Wyrok ma szczególne znaczenie dla rynku subskrypcji cyfrowych, który opiera się na modelu szybkiego i często automatycznego zawierania umów przez internet. Platformy oferujące subskrypcje muszą zweryfikować, czy ich praktyki informacyjne odpowiadają wymogom dyrektywy 2011/83. Każde niedopatrzenie w tym zakresie może narazić je na ryzyko licznych odstąpień od umowy przez konsumentów nawet po upływie wielu miesięcy od jej zawarcia, co w konsekwencji przekłada się na straty finansowe i wizerunkowe.
W świetle orzeczenia konieczne staje się nie tylko odpowiednie zaprojektowanie procesów informowania użytkownika, ale także zapewnienie dowodów, że takie informacje zostały skutecznie przekazane – np. poprzez wymaganie aktywnego potwierdzenia ich otrzymania przez konsumenta.
Unieważnienie umowy na subskrypcję - od kiedy biegnie termin na odstąpienie?
Trybunał przypomniał również o zasadach dotyczących rozpoczęcia biegu terminu na odstąpienie od umowy.
Jednak w przypadku niedopełnienia obowiązku termin ten wydłuża się automatycznie do 12 miesięcy, a jeżeli w tym czasie przedsiębiorca jednak dopełni obowiązku informacyjnego, termin 14 dni zaczyna biec od dnia, w którym konsument uzyskał stosowną informację.
W konsekwencji wyrok wyjaśnia, że odpowiedzialność za precyzyjne poinformowanie konsumenta jest trwała i nie kończy się automatycznie wraz z zawarciem umowy – może aktualizować się także później, jeżeli pierwotnie informacje były niepełne.
Sposób wykonania prawa odstąpienia
Ważnym aspektem analizowanym przez TSUE był także sposób wykonania prawa odstąpienia. Konsument może skorzystać z ustawowego wzoru formularza odstąpienia, ale nie jest do niego zobowiązany. Wystarczające jest złożenie jakiegokolwiek jednoznacznego oświadczenia wyrażającego wolę odstąpienia. Może to być również wiadomość e-mail lub inne oświadczenie w formie elektronicznej/dokumentowej, o ile spełnia wymóg dostatecznej wyrazistości woli.
Dzięki temu konsument nie musi obawiać się rygorystycznych formalizmów – wystarczy jasno wyrazić wolę rozwiązania umowy, co jeszcze bardziej upraszcza procedurę i zwiększa dostępność prawa do odstąpienia.
Implikacje wyroku dla praktyki krajowej
Wyrok TSUE ma bezpośrednie zastosowanie w państwach członkowskich UE, w tym także w Polsce. Oznacza to, że polskie sądy, rozpatrując spory dotyczące subskrypcji zawartych na odległość, będą musiały uwzględniać wskazówki płynące z omawianego orzeczenia. Przedsiębiorcy działający na rynku krajowym powinni zatem dokonać przeglądu swoich procedur informacyjnych, aby zapewnić ich zgodność z europejskimi standardami.
Niezastosowanie się do wymogów może skutkować nie tylko indywidualnymi roszczeniami konsumentów, ale także zainteresowaniem ze strony organów nadzoru, takich jak Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK), który ma prawo nakładać sankcje za nieuczciwe praktyki rynkowe.
Wyrok Trybunału Sprawiedliwości w sprawie C-565/22 podkreśla fundamentalną rolę obowiązku informacyjnego w umowach zawieranych na odległość, zwłaszcza w modelu subskrypcyjnym.
Dla przedsiębiorców oznacza to konieczność szczególnej staranności przy konstruowaniu komunikatów skierowanych do klientów, natomiast dla konsumentów – zwiększone bezpieczeństwo prawne i większą swobodę w podejmowaniu decyzji o związaniu się umową. W praktyce wyrok ten może przyczynić się do podniesienia standardów obsługi konsumentów w całej Unii Europejskiej oraz zwiększenia zaufania do transakcji zawieranych drogą elektroniczną.
Inne przypadki unieważnienia umowy na subskrypcję
Niezależnie od przepisów konsumenckich istnieją inne sytuacje, w których umowa subskrypcji może zostać unieważniona lub uznana za nieważną.
Jeżeli jedna ze stron zawiera umowę pod wpływem błędu istotnego, może żądać unieważnienia umowy. Błąd musi dotyczyć elementu istotnego, np. funkcji subskrybowanej usługi. Podobnie, jeśli zawarcie umowy nastąpiło pod wpływem podstępu (celowego wprowadzenia w błąd) lub groźby, umowa może być uznana za nieważną.
Jeśli subskrybent w chwili zawierania umowy nie miał pełnej zdolności do czynności prawnych (np. był osobą małoletnią bez odpowiedniego przedstawiciela prawnego albo osobą ubezwłasnowolnioną), umowa może zostać uznana za nieważną lub bezskuteczną.
Umowa subskrypcyjna, której treść lub cel jest sprzeczny z obowiązującymi przepisami prawa albo zasadami współżycia społecznego (np. subskrypcja na dostęp do nielegalnych treści), jest z mocy prawa nieważna. W takim przypadku żadna ze stron nie może skutecznie domagać się wykonania takiej umowy.
Wreszcie nawet bez spełnienia powyższych warunków każda umowa subskrypcyjna może zostać rozwiązana, jeżeli obie strony wyrażą na to zgodę, a także w przypadkach wymienionych w tej umowie np. z powodu naruszeń drugiej strony lub bez wskazania przyczyny – z okresem wypowiedzenia lub bez (w zależności od regulacji umownej).
