System podatkowy w Polsce od lat budzi wiele emocji wśród przedsiębiorców – nie tylko ze względu na poziom obciążeń fiskalnych, ale przede wszystkim przez niejasność i skomplikowanie przepisów. Odpowiedzią na te problemy może okazać się, w niektórych sytuacjach, obowiązująca w obrocie prawnym zasada in dubio pro tributario, czyli nakaz rozstrzygania niedających się usunąć wątpliwości na korzyść podatnika – a więc także przedsiębiorcy. Omawiamy praktyczne aspekty zasady rozstrzygania wątpliwości faktycznych.
Zawiłe regulacje, częste zmiany i rozbieżności interpretacyjne sprawiają że prowadzenie działalności gospodarczej wiążę się z realnym ryzykiem sporu z organami skarbowymi.
W założeniu zasada in dubio pro tributario miała być narzędziem wzmacniającym pozycję podatników w relacjach z organami administracji skarbowej oraz przeciwdziałającym niekorzystnym nadinterpretacją organu. Jednak, czy rzeczywiście przedsiębiorcy mogą skutecznie powoływać się na tę zasadę w praktyce?
Na czym polega zasada in dubio pro tributario?
Istota zasady in dubio pro tributario jest zapewnienie ochrony podatnikowi w sytuacji wystąpienia wątpliwości co do interpretacji treści przepisów prawa podatkowego, których nie da się jednoznacznie rozstrzygnąć.
Warto jednak zaznaczyć, że zasada ta nie oznacza pewnej wygranej przedsiębiorcy
w sporze z organem podatkowym. Ma ona zastosowanie dopiero wtedy, gdy mimo zastosowania dostępnych metod wykładni, nadal pozostają istotne oraz nieusuwalne wątpliwości co do zastosowania przepisu. In dubio pro tributario działa dopiero a końcu procesu interpretacyjnego – nie zastępując go.
Zasada ta ma szczególne znaczenie dla przedsiębiorców, którzy na co dzień muszą podejmować decyzję związane z podatkami w warunkach pewnej niepewności prawnej. Stanowi narzędzie, które – przynajmniej w teorii – ma chronić ich przed skutkami błędów interpretacyjnych spowodowanych przez nieprecyzyjne przepisy.
Jak stosują ja organy podatkowe?
Choć zasada ta funkcjonuje w polskim systemie prawnym już od dłuższego czasu, jej stosowanie przez organy podatkowe wciąż budzi kontrowersje. W praktyce bowiem organy stosunkowo rzadko uznają, że przepisy są na tyle niejednoznaczne, by konieczne było rozstrzyganie ich a korzyść podatnika. Organy skarbowe zazwyczaj argumentują, że w danej sprawie nie występuje realna wątpliwość, istnieje już utrwalona linia interpretacyjna lub orzecznicza, czy też, że zastosowanie tej zasady byłoby sprzeczne z racjonalną wykładnią prawa.
Dodatkowym problemem jest to, że to organy same decydują, czy wątpliwość istnieje, co pozostawia szerokie pole do uznaniowości. Niejednokrotnie zdarza się też, że podatnik oraz organ mają zupełnie odmienne spojrzenie na to, czy przepis jest jasny.
Praktyka orzecznicza – przykłady z sądów
Sądy administracyjne znacznie częściej niż organy podatkowe realnie sięgają po zasadę in dubio pro tributario i traktują ja jako ważne narzędzie ochrony podatnika – w tym również przedsiębiorcy. W wielu orzeczeniach sądy wskazywały, że jeśli przepisy są niejasne, a interpretacja nie prowadzi do jednoznacznych wniosków, należy rozstrzygnąć sprawę na korzyść podatnika.
Podatek VAT, a miejsce świadczenia usług
W jednej ze spraw Naczelny Sąd Administracyjny uznał, że spór dotyczący miejsca świadczenia usług, które to miało kluczowe znaczenie w zakresie opodatkowania VAT, był oparty na rozbieżnych interpretacjach przepisów unijnych i krajowych. W ocenie sądu, skoro obie interpretacje miały uzasadnienie, a żadna nie była oczywiście błędna, należało przyjąć tę korzystniejszą dla przedsiębiorcy (Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 22 maja 2024 r. I FSK 563/23).
Rozliczenie kosztów uzyskania przychodu
W innym orzeczeniu sąd uznał, że organ nie może ignorować istnienia sporów interpretacyjnych w okolicznościach, gdy różne organy podatkowe i sądy przedstawiały sprzeczne poglądy na temat możliwości zaliczenia danego wydatku do kosztów uzyskania przychodu. NSA podkreślił, że taka rozbieżność jest wystarczającą podstawą do zastosowania zasady in dubio pro tributario (Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 3 sierpnia 2023 r. II FSK 181/21).
Ulgi podatkowe i ich warunki
W sprawach dotyczących ulg i preferencji podatkowych sądy również staja po stronie przedsiębiorców, jeśli organ zbyt rygorystycznie interpretuje przepisy. Przykładowo,
w jednej ze spraw WSA uznał, że zbyt literalna wykładnia przepisów ograniczająca prawo do ulgi byłaby sprzeczna z celem tej regulacji i stanowiłaby naruszenie zasady in dubio pro tributario (Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach z dnia 23 kwietnia 2024 r., sygn. I SA/GI 1280/23).
Jak skutecznie wykorzystywać zasadę in dubio pro tributario
Choć zasada in dubio pro tributario może być istotnym narzędziem w rękach przedsiębiorcy jej skuteczne wykorzystanie wymaga odpowiedniego przygotowania i strategicznego podejścia. Oto kilka kluczowych wskazówek, które pomogą skutecznie powoływać się na te zasadę:
Udokumentuj istnienie realnych wątpliwości interpretacyjnych
Sama deklaracja, że przepis jest niejasny, może nie być wystarczająca. Warto powołać się na konkretne interpretacje wydawane w podobnych sprawach lub rozbieżne stanowiska sądów.
Wskaż korzystniejszą interpretację
Przedstawiając swoje stanowisko warto jasno wskazać konkretne orzeczenie organu, na którym opieramy swoją argumentację oraz jasno podać dlaczego powinna zostać ona przyjęta z uwzględnieniem zasady in dubio pro tributario.
Zapoznaj się z orzecznictwem
Powoływanie się na konkretne wyroki sądów, które podczas rozpoznawania sprawy zastosowały zasadę, zwiększa siłę argumentacji. Jeżeli czeka Cię spór z organem podatkowym, koniecznie poświęć czas na zapoznanie się z bieżącym orzecznictwem w podobnych sprawach.
Używaj zasady tylko jako uzupełnienia
W praktyce zasada ta wykorzystywana jest dopiero po przeprowadzeniu pełnej wykładni. Dlatego lepiej używać jej jako argumentu pomocniczego, a nie jako jedynej podstawy stanowiska.
Bądź konsekwentny
Jeśli powołujesz się na tę zasadę w jednym etapie postępowania, warto konsekwentnie wskazywać to stanowisko także na dalszych etapach.
Skorzystaj z pomocy specjalistów
Jeżeli masz wątpliwości, co do prawidłowości swojej argumentacji, a także brak Ci doświadczenia w podobnych sporach, może okazać się, że nie poradzisz sobie sam. W tej sytuacji warto skorzystać z profesjonalnej pomocy prawnej. Osoby zajmujące się zawodowo podobnymi sprawami z pewnością poradzą sobie z prawidłowym zastosowaniem tej zasady.
Przedsiębiorcy powinni szczegółowo zapoznać się z zasadami jej funkcjonowania, aby zwiększyć swoje szanse na powodzenie w przypadku wystąpienia ewentualnego sporu dotyczącego zobowiązań podatkowych.
Podstawy prawne:
Materiał opracowany przez zespół „Tak Prawnik”.
Właścicielem marki „Tak Prawnik” jest BZ Group Sp. z o.o.
