Instytucja odstąpienia od umowy stosowana była w przeważającej części przez konsumentów, zwłaszcza gdy dotyczyła transakcji internetowych lub telefonicznych. Od 2021 roku przedsiębiorcy również mogą skorzystać z tego dobrodziejstwa – sprawdźmy, na jakich zasadach jest dopuszczalne odstąpienie od umowy w przypadku klientów biznesowych.
Czym jest odstąpienie od umowy?
Zgodnie z treścią art. 395 Kodeksu cywilnego można zastrzec, że jednej lub obu stronom przysługiwać będzie w ciągu oznaczonego terminu prawo odstąpienia od umowy. Wykonuje się je przez oświadczenie złożone drugiej stronie. W razie wykonania prawa odstąpienia umowa uważana jest za niezawartą. To, co strony już świadczyły, ulega zwrotowi w stanie niezmienionym, chyba że zmiana była konieczna w granicach zwykłego zarządu. Za świadczone usługi oraz za korzystanie z rzeczy należy się drugiej stronie odpowiednie wynagrodzenie.
Odstąpienie od umowy jest formą wcześniejszego zakończenia zobowiązania przez jedną lub obie strony kontraktu. W praktyce dotyczy przede wszystkim umów o charakterze terminowym. Odstąpienie nie może być jednak utożsamiane z rozwiązaniem zobowiązania – w tym pierwszym przypadku dochodzi bowiem do całkowitego unieważnienia kontraktu od samego początku, rozwiązanie zaś takiego skutku nie wywołuje (umowa jest zakończona, ale uznajemy ją za istniejącą).
Z chwilą skuteczności oświadczenia o odstąpieniu ustaje bowiem więź obligacyjna łącząca dotychczasowe strony, przestaje więc istnieć zarówno przedmiot w odniesieniu do którego odstępujący mógłby złożyć oświadczenie o cofnięciu odstąpienia, jak i strona, do której to oświadczenie miałoby być skierowane. Wskutek odstąpienia powstaje taki stan jakby umowa w ogóle nie została zawarta, czyli umowa nie wywiera skutków prawnych z mocą wsteczną.
Prawo do odstąpienia od umowy
Możliwość odstąpienia od istniejącego zobowiązania pojawia się przede wszystkim wtedy, gdy strony pozwolą na to odpowiednim zapisem umownym. Ustawodawca wprowadził jednak zasadę odstąpienia od umowy z mocy samego prawa, niezależnie od tego, czy w danej umowie widnieje stosowny zapis na ten temat. Chodzi oczywiście o odstąpienie od umowy zawartej na odległość, a więc poza lokalem przedsiębiorstwa – np. przez internet, telefon lub w drodze korespondencyjnej.
Prawo odstąpienia od takiej umowy przysługiwało jednak do tej pory wyłącznie konsumentom w ramach zobowiązań zaciąganych poza wykonywaną działalnością gospodarczą (dla celów prywatnych). Zgodnie z treścią art. 14 ustawy o prawach konsumenta konsument, który zawarł umowę na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa, może w terminie 14 dni odstąpić od niej bez podawania przyczyny i co do zasady bez ponoszenia kosztów.
Warto w tym miejscu przypomnieć, że zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą z przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową.
Przedsiębiorcy byli wyłączeni z powyższej regulacji, stąd też nie przysługiwało im prawo odstąpienia od zawartej umowy, chyba że było to wyraźnie dopuszczone w treści danego kontraktu.
Odstąpienie od umowy przez przedsiębiorcę
Definicja konsumenta nie uległa zmianie, jednak od 1 stycznia 2021 roku przedsiębiorcy zyskali możliwość odstępowania od umów zawieranych na odległość, podobnie jak od wielu lat mogą to robić konsumenci będącymi osobami fizycznymi.
Podstawowym warunkiem, którego spełnienie będzie uprawniało do skorzystania z prawa do odstąpienia od umowy zawartej przez osobę prowadzącą działalność gospodarczą, jest brak zawodowego charakteru danego zobowiązania. Innymi słowy – umowa, od której będzie można odstąpić, nie może dotyczyć bezpośrednio branży i specjalizacji, w których działa dany przedsiębiorca traktowany jako konsument.
Przykład 1.
Pan Jan prowadzi jednoosobową działalność gospodarczą i świadczy usługi graficzne. Zdecydował się na zakup (internetowy) na firmę drukarki, która pomoże mu w czynnościach zawodowych. W tym przypadku nie będzie możliwości odstąpienia od takiej umowy, ponieważ jej przedmiot wiąże się bezpośrednio z czynnościami zawodowymi kupującego.
Przykład 2.
Pan Jan prowadzi jednoosobową działalność gospodarczą i świadczy usługi graficzne. Zdecydował się na zakup (internetowy) na firmę części hydraulicznych – nie jest to jednak związane z wykonywanymi przez niego czynnościami zawodowymi. W tym przypadku pojawia się prawo odstąpienia od umowy zawartej na odległość, ponieważ jej przedmiot nie wiąże się bezpośrednio z czynnościami zawodowymi kupującego.
Przykład 3.
Spółka z o.o. specjalizująca się w poradnictwie zawodowym postanowiła zakupić (internetowo) na firmę pakiet pomocy dydaktycznych dla dzieci swoich pracowników. Mimo że zakup nie wiąże się bezpośrednio z działalnością tej spółki, nie będzie ona mogła skorzystać z prawa do odstąpienia od zawartej umowy – spółki prawa handlowego wyłączone są bowiem spod regulacji ustawy o prawach konsumenta.
Nowelizacja ustawy o prawach konsumenta pozwala przedsiębiorcom na odstępowanie od umów zawieranych na odległość, ale tylko pod warunkiem, że prowadzą oni własne działalności gospodarcze. Prowadzenie przedsiębiorstwa w formie spółki prawa handlowego (spółki jawnej, partnerskiej, komandytowej, komandytowo-akcyjnej, z ograniczoną odpowiedzialnością, akcyjnej) wyłącza niestety możliwość skorzystania z konsumenckiego prawa do odstąpienia od umowy.
Zawodowy charakter zakupu a prawo do odstąpienia od umowy
Wiemy już, że prawo odstąpienia od umowy zawartej na odległość przez przedsiębiorcę przysługuje tylko wtedy, gdy dana transakcja nie wiąże się w żaden sposób z zakresem wykonywanej przez niego działalności. Kto i jak jednak będzie sprawdzał, czy ten warunek jest spełniony?
Obowiązek kontroli został przerzucony na sprzedawców – to oni muszą dbać o to, czy w danym przypadku przedsiębiorca ma możliwość odstąpienia od zawartej umowy na odległość. W praktyce można tego dokonać poprzez analizę kodów PKD przedsiębiorcy, który jest kupującym. Niestety, gdy dana działalność jest bardzo szeroka, a przedsiębiorca korzysta z ogromnej liczby kodów PKD, takie sprawdzanie może zająć sporą ilość czasu. Ustawodawca obecnie nie zamierza jednak rozwiązać tego problemu. W przypadku dużych transakcji dokonywanych przez wielkie firmy sprzedawcy będą musieli sprostać nie lada wyzwaniu.
Termin na odstąpienie od umowy zawartej na odległość
Przedsiębiorcy uprawnieni do odstępowania od umów zawieranych na odległość mogą skorzystać z tego prawa w terminie 14 dni od chwili odebrania towaru lub wykonania zamówionej przez siebie usługi. Taki sam termin obowiązuje konsumentów, którzy są osobami fizycznymi nieprowadzącymi żadnej działalności gospodarczej.
Zgodnie z treścią art. 28 ustawy o prawach konsumenta bieg terminu do odstąpienia od umowy rozpoczyna się:
- dla umowy, w której wykonaniu przedsiębiorca wydaje rzecz, będąc zobowiązanym do przeniesienia jej własności – od objęcia rzeczy w posiadanie przez konsumenta lub wskazaną przez niego osobę trzecią inną niż przewoźnik, a w przypadku umowy, która:
- obejmuje wiele rzeczy, które są dostarczane osobno, partiami lub w częściach – od objęcia w posiadanie ostatniej rzeczy, partii lub części,
- polega na regularnym dostarczaniu rzeczy przez czas oznaczony – od objęcia w posiadanie pierwszej z rzeczy;
- dla pozostałych umów – od dnia zawarcia umowy.
Pamiętajmy jednak, że jeżeli konsument nie został poinformowany przez przedsiębiorcę o prawie odstąpienia od umowy, prawo to wygasa po upływie 12 miesięcy od dnia zawarcia umowy lub otrzymania towaru / wykonania zamówionej usługi. Jeżeli konsument został poinformowany przez przedsiębiorcę o prawie odstąpienia od umowy przed upływem 12-miesięcznego terminu, termin do odstąpienia od umowy upływa po 14 dniach od udzielenia konsumentowi informacji o tym prawie.
Podsumowanie
Od 1 stycznia 2021 roku przedsiębiorcy prowadzący działalność gospodarczą, którzy dokonują zakupów na firmę poza lokalem sprzedającego (przez internet, telefon lub korespondencyjnie), mogą korzystać z prawa do odstąpienia od zawartej umowy na takich samych zasadach jak konsumenci będący osobami fizycznymi. Warunkiem jest jednak to, aby taki zakup nie pozostał w związku z prowadzoną działalnością, a przedsiębiorstwo nie było prowadzone w formie spółki prawa handlowego. Termin na odstąpienie od zawartej umowy wynosi 14 dni i jest liczony albo od dnia jej zawarcia, albo od chwili doręczenia towaru lub wykonania zamawianej usługi.
