Zakaz prowadzenia działalności gospodarczej

Kwestie związane z orzeczeniem przez sąd zakazu prowadzenia działalności gospodarczej, w stosunku do osób, który prowadziły działalność gospodarczą lub pełniły funkcje w takiej działalności, bez względu na formę prowadzonej działalności gospodarczej, reguluje ustawa z dnia 28 lutego 2003 r., Prawo upadłościowe (dalej – p.u.). Ustawodawca, w części I ustawy, rozdział X poświęcił w całości zagadnieniom postępowania w sprawach orzekania zakazu prowadzenia działalności gospodarczej. Ten szczególny rodzaj sankcji, jakim jest zakaz prowadzenia działalności gospodarczej uniemożliwia danej osobie prowadzenie działalności gospodarczej przez ustalony przez sąd okres.

Wszczęcie postępowania w sprawie o orzeczenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej

Postępowanie w sprawach o orzeczenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej jest postępowaniem wnioskowym, a zatem może być wszczęte wyłącznie na wniosek uprawnionego podmiotu.

Tym samym ustawodawca nie przewidział możliwości wszczęcia postępowania z urzędu, np. przez sąd upadłościowy. Katalog podmiotów uprawnionych do wszczęcia postępowania w sprawie o orzeczenie prowadzenia działalności gospodarczej reguluje art. 376 ust. 1 p.u., zaś uprawnionymi do złożenia przedmiotowego wniosku są:

wierzyciel,
tymczasowy nadzorca sądowy,
zarządca przymusowy,
syndyk,
prokurator,
Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów,
Prezes Komisji Nadzoru Finansowego.

Wygaśnięcie w toku postępowania w sprawie o orzeczenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej funkcji tymczasowego nadzorcy, zarządcy przymusowego lub syndyka oraz zaspokojenie wierzytelności wierzyciela będącego wnioskodawcą nie ma wpływu na dalszy bieg postępowania wszczętego na jego wniosek. W sprawach tych stosuje się przepisy o postępowaniu nieprocesowym (art. 376 ust. 1 p.u.).

Zobacz też:

Orzeczenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej

Dokonując analizy, w jakich przypadkach możliwe jest orzeczenie przedmiotowego zakazu. Art. 373 ust. 1 i 3 p.u., określa przesłanki orzeczenia zakazu prowadzenia działalności na własny rachunek lub w ramach spółki cywilnej oraz pełnienia funkcji zarządcy sukcesyjnego, członka rady nadzorczej, członka komisji rewizyjnej, reprezentanta lub pełnomocnika osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą w zakresie tej działalności, spółki handlowej, przedsiębiorstwa państwowego, spółdzielni, fundacji lub stowarzyszenia – osoby, która ze swojej winy:

nie złożyła wniosku o ogłoszenie upadłości w wymaganym ustawą terminie, będąc
do tego zobowiązana z mocy ustawy;
faktycznie zarządzając przedsiębiorstwem dłużnika, istotnie przyczyniła się
do niezłożenia wniosku o ogłoszenie upadłości w ustawowym terminie;
po ogłoszeniu upadłości nie wydała lub nie wskazała majątku, ksiąg rachunkowych, korespondencji lub innych dokumentów upadłego, w tym danych w postaci elektronicznej, do których wydania lub wskazania była obowiązana z mocy ustawy;
jako upadły po ogłoszeniu upadłości ukrywała, niszczyła lub obciążała majątek wchodzący w skład masy upadłości;
jako upadły, w toku postępowania upadłościowego nie wykonała innych obowiązków ciążących na nim z mocy ustawy lub orzeczenia sądu albo sędziego-komisarza, albo też w inny sposób utrudniała postępowanie.

Mimo zaistnienia którejś z przesłanek wymienionych wyżej, sąd może oddalić wniosek o orzeczenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej, jeżeli został złożony wniosek o otwarcie przyspieszonego postępowania układowego, postępowania układowego lub postępowania sanacyjnego, a rozmiar pokrzywdzenia wierzycieli jest nieznaczny.

Tym samym złożony wniosek o otwarcie jednego z trzech postępowań restrukturyzacyjnych, wskazanych w art. 373 ust. 1a p.u., jak również nieznaczny rozmiar pokrzywdzenia wierzycieli pozwalają na oddalenie wniosku o orzeczenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej, a w konsekwencji brak sankcji dla osoby prowadzącej taką działalność, zarządzającej taką działalnością, czy pełniącą jedną z funkcji wymienionych w art. 373 ust. 1 p.u.

Sąd podejmując decyzję w zakresie orzeczenia zakazu bierze jednak pod uwagę stopień winy oraz skutki podejmowanych działań przez tą osobę, w szczególności obniżenie wartości ekonomicznej przedsiębiorstwa upadłego i rozmiar pokrzywdzenia wierzycieli (art. 373 ust. 2 p.u.). Ponadto, sąd, na podstawie art. 373 ust. 3 p.u., może orzec taki zakaz również wobec osoby, względem której:

już co najmniej raz ogłoszono upadłość, z umorzeniem jej długów po zakończeniu postępowania upadłościowego,
ogłoszono upadłość nie dawniej niż pięć lat przed ponownym ogłoszeniem upadłości.

Co więcej, orzeczenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej jest możliwe względem osób fizycznych, gdy niewypłacalność dłużnika jest następstwem ich celowego działania lub rażącego niedbalstwa (art. 374 ust. 1 p.u.). Powoduje to, że osoba fizyczna, wobec której orzeczono przedmiotowy zakaz, nie ma możliwości w okresie jego obowiązywania rozpocząć prowadzenia działalności gospodarczej, zarządzać takim przedsiębiorstwem, czy stać się członkiem jego organów, bądź osobą reprezentującą taki podmiot.

Ustawa przewiduje jednocześnie możliwość orzeczenia zakazu względem osób już pełniących takie funkcje, czy prowadzących taką działalność, gdzie poza przesłanką niewypłacalności, już samo pogorszenie sytuacji finansowej dłużnika, w wyniku ich celowego działania lub niedbalstwa w stopniu rażącym powoduje orzeczenie zakazu, jak w przypadku osób fizycznych (art. 374 ust. 2 p.u.).

Sądem właściwym, w sprawach o orzeczenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej jest sąd upadłościowy (art. 375 ust. 1 p.u.). W przypadku, gdy nie wszczęto postępowania upadłościowego lub postępowanie to zostało umorzone, bądź sąd oddalił wniosek o ogłoszenie upadłości – sprawę rozpatruje sąd właściwy do rozpoznania wniosku o ogłoszenie upadłości (art. 375 ust. 2 p.u.). Po przeprowadzeniu rozprawy sąd wydaje postanowienie w przedmiocie orzeczenia zakazu prowadzenia działalności gospodarczej (art. 376 ust. 2 p.u.). Orzeczony przez sąd zakaz prowadzenia działalności gospodarczej zostaje ustalony na okres od jednego do dziesięciu lat (art. 373 ust. 1 i 3 p.u.).

Orzeczenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej, tj. prowadzenie i zarządzanie taką działalnością, jak również pełnienie jednej z funkcji, określonych w art. 373 ust. 1 i 3 p.u., było przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego, który wskazał, że mimo, iż pojęcie zakazu w tym przepisie pojawia się w liczbie pojedynczej „oznacza to,
że chodzi o jeden zakaz o określonej treści, który może być orzeczony w całości, a nie o kilka zakazów, które mogą być orzeczone łącznie albo oddzielnie.
Nie można więc orzec jedynie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek albo jedynie zakazu pełnienia wszystkich bądź niektórych funkcji, które
są wymienione w art. 373 ust. 1 lub 3 p.u. Dopuszczalne jest wyłącznie orzeczenie przedmiotowego zakazu w całości, tj. w granicach wyznaczonych pełną treścią art. 373 ust. 1 lub 3 p.u.” – postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28 lutego 2019 r., sygn. akt V CSK 632/17.

Wydane przez sąd postanowienie w sprawie orzeczenia zakazu prowadzenia działalności gospodarczej, po uprawomocnieniu się podlega obwieszczeniu (art. 376 ust.
5 p.u.). Obwieszczenie to, na podstawie art. 2 ust. 1 pkt 1) lit c) ustawy z dnia 6 grudnia 2018 r., o Krajowym Rejestrze Zadłużonych (dalej – u.k.r.z.), jest ujawniane w systemie teleinformatycznym Krajowego Rejestru Zadłużonych (dalej – Rejestr). Rejestr ten jest jawny (art. 4 ust. 1 u.k.r.z.), zaś każdy ma prawo zapoznać się z danymi ujawnionymi w Rejestrze oraz danymi objętymi treścią obwieszczeń za pośrednictwem sieci Internet (art. 4 ust. 2 u.k.r.z.). Informacje te przestają być ujawniane automatycznie, po upływie 3 lat od dnia następującego po upływie okresu zakazu (art. 11 ust. 5 u.k.r.z.).

Przesłanki negatywne orzeczenia zakazu prowadzenia działalności gospodarczej

Mimo spełnienia przesłanek pozytywnych, umożliwiających wydanie orzeczenia
w przedmiocie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej, należy wykluczyć zaistnienie w sprawie przesłanek negatywnych, po wystąpieniu których nie orzeka się przedmiotowego zakazu. Przesłanki negatywne określa art. 377 ust. 1 i 2 p.u., a są nimi:

w przypadku orzeczenia zakazu na podstawie art. 373 ust. 1 pkt 1) p.u.; art. 373 ust. 1a p.u. oraz art. 374 ust. 1 p.u. - upływ terminu jednego roku od dnia ogłoszenia upadłości albo oddalenie wniosku o ogłoszenie upadłości na podstawie art. 13 p.u. (tj. brak środków na pokrycie kosztów postępowania), zaś wniosek o ogłoszenie upadłości nie był złożony, w terminie trzech lat od dnia ustania stanu niewypłacalności albo wygaśnięcia obowiązku złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości przez daną osobę,
w przypadku orzeczenia zakazu na podstawie art. 373 ust. 1 pkt 2)-4) p.u. – upływ terminu jednego roku na wszczęcie przedmiotowego postępowania, licząc od dnia zakończenia lub umorzenia postępowania upadłościowego.

Zakaz prowadzenia działalności gospodarczej - podsumowanie

Powyższa analiza wybranych zagadnień dotyczących postępowania o orzeczenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej, pozwala dostrzec problematykę braku kompetencji, czy umiejętności prowadzenia działalności gospodarczej, zarządzania określonym podmiotem gospodarczym, czy podejmowania odpowiednich czynności. Wierzyciele oraz organy nadzoru, mają możliwość złożenia odpowiedniego wniosku o orzeczenie zakazu, w sytuacji, gdy osoba prowadząca działalność gospodarczą, czy pełniąca funkcję w danym podmiocie, przyczyniła się swoim zachowaniem do jego niewypłacalności, bądź nie wykonywała nałożonych na nią obowiązków.

W przypadku uwzględnienia wniosku złożonego przez uprawniony podmiot i wydania stosownego postanowienia, osoba objęta zakazem jest wyłączona z obrotu gospodarczego w zakresie prowadzenia działalności gospodarczej, zarządzenia taką działalnością, czy pełnienia w takim przedsiębiorstwie istotnych funkcji. Można zatem stwierdzić, że postępowanie w sprawie orzeczenia zakazu prowadzenia działalności gospodarczej,
ma charakter prewencyjny, bowiem uniemożliwia podejmowanie działań przez jednostki wyłączone z procesu decyzyjnego, co ma na celu ochronę nie tylko interesu publicznego, ale przede wszystkim interesu wierzycieli, potencjalnych kontrahentów, przed narażeniem ich na skutki zachowań osób decyzyjnych tego podmiotu gospodarczego.

Podstawa prawna: