Zarządca sukcesyjny - kim jest i za co odpowiada?

Instytucja zarządu sukcesyjnego została wprowadzona ustawą z dnia 05.07.2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej i innych ułatwieniach związanych z sukcesją przedsiębiorstw. Celem tej regulacji jest zabezpieczenie interesu przedsiębiorstwa oraz zapewnienie jego kontynuacji po śmierci przedsiębiorcy. Do czasu jej wprowadzenia śmierć przedsiębiorcy oznaczała koniec bytu przedsiębiorstwa. Obecnie działalność może być kontynuowana, a przedsiębiorca może zabezpieczyć interes swojej firmy na wypadek śmierci, ustanawiając zarządcę sukcesyjnego. Zarządca sukcesyjny może zostać również powołany po śmierci przedsiębiorcy. Do czasu uregulowania spraw spadkowych zarządca jest zobowiązany do prowadzenia przedsiębiorstwa.

Powołanie zarządcy sukcesyjnego 

Osoba prowadząca indywidualną działalność gospodarczą, może określić swoje plany względem firmy poprzez ustanowienie zarządcy sukcesyjnego albo zastrzeżenie, że prokurent stanie się zarządcą sukcesyjnym po jego śmierci. Do powołania zarządcy sukcesyjnego za życia przedsiębiorcy wymagana jest:

1. pisemna zgoda zarządcy na pełnienie funkcji;
2. pisemne oświadczenie o powołaniu zarządcy sukcesyjnego;
3. wpisanie zarządcy do CEIDG.

Zarządca sukcesyjny powołany przez przedsiębiorcę rozpoczyna pełnienie swej funkcji z chwilą jego śmierci. W przypadku, gdy przedsiębiorca nie powołał zarządcy, po jego śmierci, zatroszczyć się o kontynuację przedsiębiorstwa może również:

1. małżonek przedsiębiorcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku;
2. spadkobierca ustawowy przedsiębiorcy, który przyjął spadek;
3. spadkobierca testamentowy przedsiębiorcy, który przyjął spadek;
4. zapisobierca windykacyjny, który przyjął zapis windykacyjny, jeżeli zgodnie z ogłoszonym testamentem przysługuje mu udział w przedsiębiorstwie w spadku.

Powołanie zarządcy powinno nastąpić w nieprzekraczalnym terminie 2 miesięcy od dnia śmierci przedsiębiorcy. Do tego czasu, albo do czasu powołania zarządcy, osoby te mogą podejmować czynności niezbędne do zachowania firmy oraz przeciwdziałać pogorszeniu stanu przedsiębiorstwa, czynności te mogą polegać na:

1. zaspokajaniu wymagalnych roszczeń lub przyjmowaniu należności, które wynikają ze zobowiązań przedsiębiorcy związanych z wykonywaniem działalności gospodarczej, powstałych przed jego śmiercią;
2. zbywaniu rzeczowych aktywów obrotowych w rozumieniu art. 3 ust. 1 pkt 19 ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości;
3. zawarciu pisemnego porozumienia o kontynuacji stosunku pracy z zatrudnionymi pracownikami do czasu ustanowienia i zakończenia zarządu sukcesyjnego albo do upływu czasu przeznaczonego na wyznaczenie zarządcy sukcesyjnego.

Podejmowane są one w imieniu własnym osób dokonujących czynności na rachunek właścicieli przedsiębiorstwa w spadku. Posługując się firmą przedsiębiorstwa należy używać oznaczenia „w spadku”. O kontynuacji działalności przedsiębiorstwa powinien zostać poinformowany właściwy ze względu na miejsce prowadzenia działalności naczelnik urzędu skarbowego.

Kto może być zarządcą sukcesyjnym?

Zarządcą sukcesyjnym może być osoba fizyczna, która posiada pełną zdolność do czynności prawnych. Funkcji tej nie może pełnić osoba prawna. Zarządcą nie może zostać osoba, wobec której prawomocnie orzeczono zakaz prowadzenia działalności gospodarczej, środek karny albo środek zabezpieczający w postaci zakazu prowadzenia działalności gospodarczej wykonywanej przez przedsiębiorcę, lub działalności gospodarczej w zakresie zarządu majątkiem.

W interesie przedsiębiorstwa może działać tylko jeden zarządca sukcesyjny. Może jednak zostać powołany również zarządca „ rezerwowy”, który będzie pełnił swoją funkcję tylko, jeśli zarządca sukcesyjny powołany w pierwszej kolejności zrezygnował z pełnienia tej funkcji lub nie mógł jej pełnić z powodu śmierci, ograniczenia lub utraty zdolności do czynności prawnych, odwołania go przez przedsiębiorcę lub uprawomocnienia się orzeczenia o zakazie prowadzenia działalności gospodarczej, obejmującego wykonywanej przez przedsiębiorcę lub działalności gospodarczej w zakresie zarządu majątkiem.

Zakres działalności zarządcy

Zarządca sukcesyjny prowadzi przedsiębiorstwo do czasu uregulowania formalności spadkowych. Posługuje się własnymi danymi, a także firmą zmarłego przedsiębiorcy z dodatkowym oznaczeniem - „w spadku”.

Przykład

Jan Kowalski – zarządca sukcesyjny prowadzący przedsiębiorstwo w spadku pod firmą „Sklep spożywczy Słoneczko Adam Nowak w spadku”. 

Zarządca posiada umocowanie do czynności sądowych i pozasądowych związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa w spadku. Nie może jednak przenieść zarządu sukcesyjnego, może natomiast ustanowić pełnomocnika do poszczególnej czynności lub pewnego rodzaju czynności. Może pozywać i być pozywany w sprawach wynikających z wykonywanej przez przedsiębiorcę działalności gospodarczej lub prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku oraz brać udział w postępowaniach administracyjnych, podatkowych i sądowo administracyjnych w tych sprawach.

Samodzielnie podejmuje czynności mieszczące się w zakresie zwykłego zarządu w sprawach wynikających z prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku. Do ważności czynności przekraczających zwykły zarząd wymagana jest zgoda wszystkich właścicieli przedsiębiorstwa w spadku. Pomimo tego, że zarządca działa we własnym imieniu, to właściciele przedsiębiorstwa w spadku solidarnie ponoszą odpowiedzialność za zobowiązania związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Posiadają prawo do udziału w zyskach i uczestniczą w stratach wynikających z prowadzenia przedsiębiorstwa. Zarządca nie odpowiada za zobowiązania wynikające z prowadzenia przedsiębiorstwa, zobowiązany jest do naprawienia szkody, która powstała na skutek nienależytego wykonywania obowiązków. Jeżeli egzekucja z innych źródeł będzie bezskuteczna, może ponosić odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe oraz zobowiązania względem ZUS.

Do obowiązku zarządcy należy również sporządzenie i przedstawienie notariuszowi inwentarza przedsiębiorstwa w spadku, określającego:

1. składniki przedsiębiorstwa w spadku, z podaniem ich wartości według stanu i cen z chwili śmierci przedsiębiorcy,
2. długi spadkowe związane z działalnością gospodarczą zmarłego przedsiębiorcy i ich wysokość według stanu z chwili śmierci przedsiębiorcy.

Zarządca może wykonywać swoją funkcję odpłatnie lub nie. To czy zarządca otrzyma wynagrodzenie, zależy od jego ustaleń z właścicielami przedsiębiorstwa. Wówczas do stosunku łączącego obie strony, należy stosować przepisy o zleceniu, co w pewnych okolicznościach może rodzić obowiązek podlegania ubezpieczeniom społecznym. 

Wpływ zarządu sukcesyjnego na zobowiązania przedsiębiorstwa

Zarządca sukcesyjny kontynuuje realizacje umów zawartych przez przedsiębiorcę. Do czasu jego ustanowienia przedsiębiorstwo znajduje się w stanie zawieszenia:

1. każda ze stron umowy może powstrzymać się od spełnienia świadczenia, 
2. wszelkie terminy spełnienia świadczenia i wykonania innych obowiązków lub uprawnień wynikających z umowy nie rozpoczynają się, lub ulegają zawieszeniu. 
3. nie będą również naliczane odsetki i kary umowne.

Szczególnego rodzaju umowami są umowy o pracę, a to w jaki sposób został powołany zarządca ma wpływ na trwałość stosunków pracy zawartych przez przedsiębiorcę. Jeżeli zarządca został powołany za życia przedsiębiorcy, po jego śmierci przejmuje on wszelkie obowiązki pracodawcy. 

W czasie trwania umowy o pracę może nastąpić przejście zakładu pracy w trybie art. 231 kodeksu pracy. Natomiast gdy przedsiębiorca nie ustanowił zarządcy, umowa o pracę wygasa z upływem 30 dni od dnia śmierci pracodawcy. Na mocy pisemnego porozumienia właściciele przedsiębiorstwa w spadku oraz pracownik mogą uzgodnić, że stosunek pracy będzie kontynuowany na dotychczasowych zasadach, albo zostanie rozwiązany w innym terminie. W przypadku gdy zarządca sukcesyjny zostanie powołany przed upływem 30 dni od dnia śmierci pracodawcy, również on ma prawo zawrzeć z pracownikiem porozumienie o kontynuowaniu stosunku pracy. Wówczas stosunek pracy będzie trwał do czasu wygaśnięcia zarządu. 

Fakt ustanowienia zarządcy sukcesyjnego wpływa również na przysługujące przedsiębiorcy zezwolenia, koncesje i licencje. Uprawnienie do wykonywania działalności licencjonowanej, koncesjonowanej wymagającej uzyskania decyzji administracyjnej wygasa:

1. z upływem sześciu miesięcy od dnia śmierci przedsiębiorcy, jeśli nie został ustanowiony zarząd sukcesyjny,
2. z upływem trzech miesięcy od dnia ustanowienia zarządu sukcesyjnego, chyba że w ciągu tych trzech miesięcy zarządca sukcesyjny złoży do organu administracji publicznej, który wydał decyzję, wniosek o potwierdzenie możliwości jej wykonywania.

Zarządca sukcesyjny, który zamierza potwierdzić możliwość dalszego wykonywania decyzji wydanej dla przedsiębiorstwa, zobowiązany jest do przedłożenia we właściwym urzędzie dokumentów, z których wynika, że spełnia on warunki niezbędne do uzyskania decyzji oraz oświadczenia, że przyjmuje wszystkie warunki zawarte w decyzji i zobowiązuje się do wykonywania związanych z nią obowiązków.

Od dnia złożenia wniosku o potwierdzenie możliwości wykonywania decyzji zarządca sukcesyjny jest obowiązany wykonywać obowiązki z nią związane. Jeżeli wykonywanie decyzji związanej z przedsiębiorstwem przez zarządcę sukcesyjnego groziłoby naruszeniem przepisów prawa albo interesu publicznego, organ administracji publicznej, który wydał decyzję związaną z przedsiębiorstwem, może jednak zakazać jej wykonywania przez zarządcę sukcesyjnego do czasu ostatecznego rozstrzygnięcia wniosku.

Po potwierdzeniu możliwości wykonywania decyzji związanej z przedsiębiorstwem, zarządca sukcesyjny niezwłocznie wykonuje związane z tą decyzją obowiązki, których termin wykonania upłynął w okresie od dnia śmierci przedsiębiorcy do dnia złożenia wniosku o potwierdzenie możliwości wykonywania tej decyzji.

Współwłaściciel przedsiębiorstwa w spadku albo wspólnik spółki cywilnej przed upływem 6 miesięcy od dnia śmierci przedsiębiorcy albo 6 miesięcy od wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego może złożyć wniosek o przeniesienie na niego decyzji administracyjnej. 

Jeżeli przedsiębiorca prowadził działalność regulowaną, wpisy w rejestrach działalności regulowanej nie zostaną wykreślone pod warunkiem, że w ciągu miesiąca od dnia ustanowienia zarządu sukcesyjnego, zarządca sukcesyjny złoży:

1. wniosek o zmianę wpisu, wskazując imię i nazwisko zarządcy sukcesyjnego oraz jego numer PESEL i numer identyfikacji podatkowej, o ile taki numer posiada
2. oświadczenie, że spełnione są warunki wymagane do wykonywania działalności regulowanej. 

Wygaśniecie zarządu sukcesyjnego

Zarząd wygasa w terminie 2 lat od dnia śmierci przedsiębiorcy. Z ważnych powodów sąd może przedłużyć okres trwania zarządu, na czas nie dłuższy niż 5 lat. Możliwe jest również skrócenie czasu jego trwania wówczas gdy:

1. w ciągu 2 miesięcy od śmierci przedsiębiorcy nikt nie przyjął spadku,
2. stwierdzono nabycie przedsiębiorstwa w spadku przez jedynego spadkobiercę albo zapisobiorcę windykacyjnego,
3. jedna osoba nabyła całe przedsiębiorstwo w spadku 
4. w ciągu miesiąca od wykreślenia zarządcy sukcesyjnego z CEIDG, jeśli nie powołano w tym okresie kolejnego zarządcy,
5. ogłoszono upadłość przedsiębiorcy,
6. wcześniej nastąpi dział spadku obejmujący przedsiębiorstwo w spadku.

Zarządca sukcesyjny przestaje pełnić swoją funkcję między innymi w przypadku jego śmierci, rezygnacji lub odwołania go z funkcji, z dniem ograniczenia lub utraty zdolności do czynności prawnych, a także z dniem uprawomocnienia się orzeczenia o zakazie prowadzenia działalności.

Zarządca sukcesyjny może też w każdym momencie sam zrezygnować z pełnionej funkcji, za życia przedsiębiorcy składając przedsiębiorcy rezygnację w formie pisemnej pod rygorem nieważności albo po śmierci przedsiębiorcy, składając rezygnację w formie notarialnej. Po rezygnacji zarządca sukcesyjny zobowiązany jest wykonywać czynności jeszcze przez 2 tygodnie, chyba, że został w tym czasie powołany nowy zarządca.

Zarządcę sukcesyjnego można w każdej chwili odwołać. Przedsiębiorca składa zarządcy oświadczenie w formie pisemnej, a następnie w następnym dniu roboczym po odwołaniu, zgłasza odwołanie do CEIDG. Odwołanie zarządcy sukcesyjnego po śmierci przedsiębiorcy wymaga zgody osób posiadających więcej niż 1/2 udziału w przedsiębiorstwie w spadku. W takim przypadku uprawnienie do powołania kolejnego zarządcy sukcesyjnego wygasa z upływem miesiąca od dnia, w którym poprzedni zarządca sukcesyjny został wykreślony z CEIDG. W szczególnych okolicznościach, w razie rażącego naruszenia obowiązków zarządca sukcesyjny może zostać odwołany przez sąd. 

Zarządca sukcesyjny w spółce cywilnej

Zarządca sukcesyjny może zostać również powołany w spółce cywilnej. Aby w wyniku śmierci wspólnika spółka cywilna nie uległa rozwiązaniu w treści umowy spółki powinny znaleźć się odpowiednie zastrzeżenia:

1.  że spadkobiercy wspólnika wstąpią do spółki na jego miejsce i zostanie ustanowiony zarząd sukcesyjny. Wówczas zarządca sukcesyjny wykonuje prawa i obowiązki spadkobierców na zasadach właściwych dla zmarłego wspólnika.
2. ustanowienie zarządu sukcesyjnego, W umowie spółki nie zastrzeżono, że spadkobiercy wspólnika wstąpią do spółki na jego miejsce, ale został ustanowiony zarząd sukcesyjny. W tej sytuacji spadkobiercy wchodzą do spółki z chwilą śmierci wspólnika, pod warunkiem że pozostali wspólnicy wyrażą na to zgodę, przy czym brak ich sprzeciwu w ciągu 14 dni oznacza zgodę. Spółka ulegnie rozwiązaniu, jeśli wspólnik sprzeciwi się wstąpieniu spadkobierców do spółki. Zarządca sukcesyjny prowadzi sprawy spółki oraz reprezentuje ją na zasadach obowiązujących zmarłego wspólnika od dnia wyrażenia zgody przez pozostałych wspólników.

W przypadku spółek dwuosobowych, jeżeli zmarły wspólnik nie powołał zarządcy, rozwiązanie spółki ulega zawieszeniu do czasu upływu terminu przeznaczonego na powołanie zarządcy czyli na 2 miesiące od śmierci wspólnika. Jeżeli w tym czasie zostanie ustanowiony zarząd – spółka może funkcjonować nadal.

Niewątpliwą zaletą instytucji zarządu sukcesyjnego jest możliwość zachowania płynności działania firmy po śmierci przedsiębiorcy, utrzymania zawartych umów, w tym umów o pracę oraz praw wynikających z decyzji administracyjnych (np. koncesji). Stanowi gwarancję możliwości dalszego rozwoju przedsiębiorstwa, jej celem nie tylko jest wzmocnienie ochrony pracowników, kontrahentów czy konsumentów, zarząd sukcesyjny chroni przede wszystkim interes spadkobierców. 

Podstawa prawna

• Ustawa z dnia 05.07.2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej i innych ułatwieniach związanych z sukcesją przedsiębiorstw (Dz.U. z 2021 r. poz. 170 t.j.).

Materiał opracowany przez zespół „Tak Prawnik”.

Właścicielem marki „Tak Prawnik” jest BZ Group Sp. z o.o.