Zakaz prowadzenia działalności gospodarczej

Prowadzenie działalności gospodarczej jest podstawowym prawem przysługującym obywatelowi. Co do zasady może on wybrać dowolną formę prawną, w której zamierza realizować się zawodowo. Prawo to może zostać wyłączone lub ograniczone tylko w wyjątkowych okolicznościach po spełnieniu przesłanek ustawowych. W artykule przedstawiamy, kiedy i wobec kogo orzeka się zakaz prowadzenia działalności?

Cel zakazu prowadzenia działalności 

Celem zakazu prowadzenia działalności gospodarczej jest usankcjonowanie nieuczciwych przedsiębiorców, którzy narażają swoich kontrahentów na niemożność zaspokojenia należności. Orzeczenie zakazu ma odstraszać od zachowań naruszających prawo oraz zabezpieczać przed lekceważeniem prawnych rygorów prowadzenia działalności gospodarczej, ostatecznie prowadzi do wyeliminowania z obrotu gospodarczego podmiotów ich niespełniających nawet na okres 10 lat.

Kiedy i wobec kogo orzeka się zakaz prowadzenia działalności?

W myśl ustawy prawo upadłościowe z dnia 28 lutego 2003 r. zakaz może zostać orzeczony wobec:

1. osoby zobowiązanej do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości;
2. osoby fizycznej, jeżeli niewypłacalność jest następstwem jego celowego działania lub rażącego niedbalstwa;
3. każdej osoby, która po ogłoszeniu upadłości ukrywa, niszczy lub obciąża majątek wchodzący w skład masy upadłości;
4. osoby faktycznie zarządzającej przedsiębiorstwem dłużnika, która istotnie przyczyniła się do niezłożenia wniosku o ogłoszenie upadłości w ustawowym terminie;
5. każdej osoby, która po ogłoszeniu upadłości nie wydała lub nie wskazała majątku, ksiąg handlowych, korespondencji lub innych dokumentów upadłego, w tym danych w postaci elektronicznej, do których wydania lub wskazania była zobowiązana z mocy ustawy.

Dłużnik jest niewypłacalny, jeżeli nie wykonuje swoich wymagalnych zobowiązań, zaś dłużnika będącego osobą prawną albo jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, uważa się za niewypłacalnego także wtedy, gdy jego zobowiązania przekroczą wartość jego majątku, nawet wówczas, gdy na bieżąco te zobowiązania wykonuje.

Dla określenia stanu niewypłacalności nieistotne jest, czy dłużnik nie wykonuje wszystkich swoich zobowiązań, czy też tylko niektórych z nich, jak też jaka jest przyczyna niewykonywania zobowiązań oraz ilość wierzycieli. Niewypłacalność istnieje nie tylko wtedy, gdy dłużnik nie ma środków, lecz także wtedy, gdy dłużnik nie wykonuje zobowiązań z innych przyczyn. Obowiązek złożenia wniosku obciąża osobę fizyczną prowadzącą indywidualną działalność gospodarczą, a jeżeli dłużnikiem jest osoba prawna albo inna jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, obowiązek ten spoczywa na każdym, kto ma prawo go reprezentować sam lub łącznie z innymi osobami.

Zakaz prowadzenia działalności należy orzec także wobec upadłego, który:

• nie wydał lub nie wskazał majątku, ksiąg rachunkowych, korespondencji lub innych dokumentów upadłego, w tym danych w postaci elektronicznej, do których wydania lub wskazania była obowiązana z mocy ustawy, albo 
• ukrywał, niszczył lub obciążała majątek wchodzący w skład masy upadłości, albo
• w toku postępowania upadłościowego nie wykonała innych obowiązków ciążących na nim z mocy ustawy lub orzeczenia sądu albo sędziego-komisarza, albo też w inny sposób utrudniał postępowanie.

Niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości, nie jest samodzielną przesłanką orzeczenia zakazu prowadzenia działalności gospodarczej. Działanie lub zaniechanie przedsiębiorcy powinno być zawinione, przy czym wystarczająca będzie lekkomyślność lub niedbalstwo, w wyniku którego dłużnik stał się niewypłacalny w wyższym stopniu niż wcześniej. Wnosząc o orzeczenie zakazu należy wykazać, że doprowadziło ono do obniżenia wartości przedsiębiorstwa oraz pokrzywdzenia jego wierzycieli. 

Dla podmiotu składającego wniosek o orzeczenie zakazu prowadzenia działalności pewną trudnością może okazać się udowodnienie obniżenia wartości przedsiębiorstwa. Przy ocenie kondycji finansowej przedsiębiorstwa niezbędna jest opinia biegłego sądowego z zakresu rachunkowości i finansów. Biegły powinien ustalić wartość przedsiębiorstwa na dzień, w którym zmaterializowały się przesłanki do wystąpienia z wnioskiem o ogłoszenie upadłości oraz na dzień faktycznego złożenia wniosku. 

W analogiczny sposób badane jest to, czy wierzyciele zostali pokrzywdzeni. Należy ustalić zobowiązania dłużnika w dacie powstania stanu niewypłacalności oraz na dzień złożenia wniosku. Opinia biegłego sądowego daje podstawę do ustalenia czy orzeczenie zakazu jest zasadne.

Ustawa prawo upadłościowe sankcjonuje nierzetelnego przedsiębiorcę, który powiela te same błędy w zakresie zarządzania i prowadzenia przedsiębiorstwem przyznając fakultatywnie możliwość orzeczenia zakazu prowadzenia działalności także wówczas gdy:

• już co najmniej raz ogłoszono upadłość, z umorzeniem jej długów po zakończeniu postępowania upadłościowego;
• ogłoszono upadłość nie dawniej niż pięć lat przed ponownym ogłoszeniem upadłości.

Kto może złożyć wniosek o zakaz prowadzenia działalności?

Z wnioskiem o orzeczenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej występują najczęściej wierzyciele dłużnika. Niewypłacalność dłużnika i brak możliwości egzekucji albo restrukturyzacji zobowiązań powoduje, że orzeczenie zakazu stanowi dla dłużnika jedyną dotkliwą sankcję. Prawo to przysługuje także innym podmiotom, np. syndykowi, tymczasowemu zarządcy sądowemu, zarządcy przymusowemu, prokuratorowi,  Prezesowi Komisji Nadzoru Finansowego oraz Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Wówczas gdy przedsiębiorca nie regulował składek na ubezpieczenie lub nie opłacał podatków z wnioskiem może wystąpić Urząd Skarbowy lub Zakład Ubezpieczeń Społecznych.  

Złożenie wniosku przez podmiot nieuprawniony będzie skutkowało jego oddaleniem. Jeżeli jednak wniosek został złożony przez uprawnioną osobę, która następnie utraciła funkcję w toku postępowania nie wpłynie na procedowanie wniosku.

Terminy i procedura złożenia wniosku o zakaz prowadzenia działalności

Wniosek o orzeczenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej powinien zostać złożony najpóźniej w terminie jednego roku od dnia zakończenia lub umorzenia postępowania upadłościowego lub oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Jeżeli wniosek o ogłoszenie upadłości nie został w ogóle złożony, wniosek należy złożyć w ciągu 3 lat liczonych od dnia ustania stanu niewypłacalności albo od dnia wygaśnięcia obowiązku złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości przez daną osobę, np. z powodu jej rezygnacji. Po przekroczeniu tych terminów wniosek zostanie oddalony.

Sądem właściwym do rozpoznania sprawy, jest sąd który ogłosił upadłość dłużnika. Natomiast jeżeli wniosek o ogłoszenie upadłości został oddalony albo postępowanie upadłościowe w ogóle nie zostało wszczęte, w sprawach o orzeczenie zakazu orzeka sąd właściwy do rozpoznania sprawy o ogłoszenie upadłości (sąd upadłościowy).

Sądem upadłościowym jest sąd właściwy dla głównego ośrodka podstawowej działalności dłużnika. 

Przyjmuje się, że głównym ośrodkiem podstawowej działalności dłużnika jest:

1. miejsce, w którym dłużnik regularnie zarządza swoją działalnością o charakterze ekonomicznym i które jako takie jest rozpoznawalne dla osób trzecich;
2. miejsce siedziby – w przypadku osoby prawnej oraz jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną;
3. główne miejsce wykonywania działalności gospodarczej lub zawodowej – w przypadku osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą lub zawodową;
4. miejsce zwykłego pobytu – w przypadku każdej innej osoby fizycznej. 

Jeżeli dłużnik nie ma w Rzeczypospolitej Polskiej głównego ośrodka podstawowej działalności, właściwy jest sąd miejsca zwykłego pobytu albo siedziby dłużnika, a jeżeli dłużnik nie ma w Rzeczypospolitej Polskiej miejsca zwykłego pobytu albo siedziby, właściwy jest sąd, w którego obszarze znajduje się majątek dłużnika.

Od wniosku o orzeczenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej należy uiścić opłatę stałą w wysokości 100 zł. Dodatkowe koszty wynikną w związku z przygotowaniem opinii przez biegłego sądowego oraz udziałem w sprawie profesjonalnego pełnomocnika. Jeżeli sąd uwzględni wniosek, wnioskodawca otrzyma zwrot wszelkich koszów poniesionych z tego tytułu. 

Zakaz prowadzenia działalności gospodarczej może zostać orzeczony na okres od jednego do dziesięciu lat. Wymiar czasowy zakazu uzależniony jest od stopnia winy przedsiębiorcy, poziomu obniżenia wartości ekonomicznej przedsiębiorstwa upadłego oraz rozmiaru pokrzywdzenia wierzyciela.

Skutki orzeczenia zakazu 

Orzeczenie zakazu przez sąd wiąże się dla upadłego z dotkliwymi sankcjami w sferze zawodowej.  Orzeczenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej powoduje, że dłużnik nie może:

1. prowadzić działalności gospodarczej na własny rachunek lub w ramach spółki cywilnej,
2. pełnić funkcji członka rady nadzorczej, członka komisji rewizyjnej, reprezentanta lub pełnomocnika osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą w zakresie tej działalności, spółki handlowej, przedsiębiorstwa państwowego, spółdzielni, fundacji lub stowarzyszenia.

Osoba fizyczna nie tylko, nie może prowadzić działalności podlegającej wpisowi do Centralnej Działalności Gospodarczej, nie może również być członkiem spółki cywilnej, jawnej i komandytowej. Zakaz nie obejmuje natomiast członkostwa w spółkach kapitałowych, posiadanie bowiem udziałów lub akcji w spółkach kapitałowych nie jest prowadzeniem działalności na własny rachunek. Nie ma przy tym znaczenia liczba posiadanych udziałów lub akcji ani tryb, w jakim zostały uzyskane. Stanowisko to zostało wyrażone w uchwale siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 14 marca 1995 r. sygn. III CZP 6/95 i pozostaje aktualne nadal. Pomimo tego, że osoba objęta zakazem może być członkiem spółki kapitałowej, nie może jednak pełnić funkcji reprezentujących, nie może wchodzić w skład organów uprawnionych do składania oświadczeń woli w imieniu. Sankcja rozciąga się na zakaz pełnienia funkcji kontrolnych w strukturze przedsiębiorcy.

Zakaz prowadzenia działalności jest bardzo szeroki, umożliwiający co do zasady jedynie pracę na podstawie umowy o pracę lub umów cywilnoprawnych. Niezastosowanie się do zakazu działalności gospodarczej stanowi przestępstwo zagrożone karą pozbawienia działalności od 3 miesięcy do lat 5.

Osoba, wobec której prawomocnie orzeczono zakaz prowadzenia działalności gospodarczej podlega wpisowi z urzędu do Krajowego Rejestru Zadłużonych. Dane osoby, wobec której prawomocnie orzeczono zakaz, wraz z danymi dotyczącymi postępowania, w którym orzeczono zakaz, automatycznie przestają być ujawniane w rejestrze po upływie 3 lat od dnia następującego po upływie okresu zakazu. Sąd Rejestrowy wykreśli wpis z urzędu, jeśli dojdzie do uchylenia prawomocnie orzeczonego zakazu przez Sądu Najwyższego w toku postępowania kasacyjnego, a sprawa zostanie przekazana do ponownego rozpoznania.

Podstawa prawna

1. Ustawa z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe (Dz.U. z 2022 r. poz. 1520 tj.).
2. Ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. z 2022 r. poz. 1125 tj.).
3. Ustawa o Krajowym Rejestrze Zadłużonych z dnia 6 grudnia 2018 r. (Dz.U. z 2021 r. poz. 1909 tj.).

Materiał opracowany przez zespół „Tak Prawnik”.

Właścicielem marki „Tak Prawnik” jest BZ Group Sp. z o.o.