Jakie zagrożenia dla przedsiębiorców niesie zakaz prowadzenia działalności gospodarczej?

Swoboda rozpoczęcia i prowadzenia działalności gospodarczej, własnego biznesu, przedsiębiorstwa, czy spółki, jest jednym z podstawowych praw każdego człowieka. Niezależnie od tego, o jakie przedsiębiorstwo chodzi, czy jest to gabinet kosmetyczny, biuro rachunkowe, czy zakład produkcyjny, ciężko wyobrazić sobie sytuację, w której prawo do swobodnego wykonywania zawodu i pracy zarobkowej zostałoby ograniczone. Jednakże przepisy prawa przewidują niezwykle dotkliwy środek, którym jest zakaz prowadzenia działalności gospodarczej względem osób, które prowadząc działalność gospodarczą, czyniły to w sposób dalece nieprawidłowy.

Zakaz prowadzenia działalności jako środek dyscyplinujący nieuczciwych przedsiębiorców

Możliwość orzeczenia zakazu prowadzenia działalności gospodarczej względem przedsiębiorców, wynika z przepisów ustawy Prawo Upadłościowe. Należy w tym miejscu zaznaczyć, iż każda osoba planująca rozpoczęcie prowadzenia własnej działalności gospodarczej, choćby pokrótce powinna zapoznać się z przepisami tej ustawy, albowiem zignorowanie obowiązków z niej wynikających, może nieść poważne zagrożenia dla nieostrożnego przedsiębiorcy i jego przedsiębiorstwa.

Zakaz ma zatem formę orzeczenia, czyli postanowienia sądu, a nie decyzji organu administracji państwowej czy samorządowej.

W praktyce zakaz prowadzenia działalności gospodarczej, oznacza brak możliwości wykonywania działalności gospodarczej:

• na własny rachunek (na podstawie wpisu do Centralnej Ewidencji Działalności Gospodarczej);

• w ramach spółki cywilnej;

• zakaz pełnienia funkcji członka rady nadzorczej, członka komisji rewizyjnej, reprezentanta lub pełnomocnika osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą w zakresie tej działalności, spółki handlowej, przedsiębiorstwa państwowego, spółdzielni, fundacji lub stowarzyszenia.

Orzeczony zakaz jest bardzo szeroki i w praktyce uniemożliwia prowadzenie działalności, ograniczając możliwość pracy zarobkowej, do pracy na podstawie umowy o pracę lub umów cywilnoprawnych np. umowy zlecenia czy umowy o dzieło.

Kto jest zagrożony zakazem prowadzenia działalności?

Powyższy zakaz może być orzeczony względem osób, które poważnie zaniedbały obowiązki wynikające z ustawy Prawo Upadłościowe, dotyczące płatności zobowiązań oraz postępowania upadłościowego. Najważniejszą kategorią przedsiębiorców zagrożonych orzeczeniem zakazu są osoby, które w ustawowym terminie nie złożyły wniosku o ogłoszenie upadłości. Warto w tym miejscu zaznaczyć, iż dłużnik, czyli osoba fizyczna lub podmiot gospodarczy, który nie reguluje swoich zobowiązań pieniężnych i w związku z tym popada w stan niewypłacalności, ma obowiązek złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości w terminie trzydziestu dni od powstania takiego stanu. Termin złożenia wniosku został wydłużony do trzydziestu dni z obowiązującego przez wiele lat terminu dwutygodniowego.

Określenie momentu wystąpienia niewypłacalności, jest skomplikowane i wymaga przeprowadzenia dokładnej analizy finansowej, zazwyczaj bowiem przedsiębiorcy znajdujący się w trudnej sytuacji finansowej, próbują uiścić przynajmniej część zadłużenia. Sąd Najwyższy wielokrotnie podkreślał, iż konieczne jest dokonanie obiektywnego oglądu sytuacji ekonomicznej przedsiębiorcy. W praktyce przyjęło się domniemanie, iż stan niewypłacalności następuje w przypadku trzymiesięcznej zaległości w uiszczaniu należności. Jeśli zatem zaległości w nieopłaconych fakturach wynoszą co najmniej trzy miesiące, dłużnik ma obowiązek zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz rozpoczęcia postępowania upadłościowego.

W przypadku przedsiębiorców prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą oczywistym jest, iż obowiązek zgłoszenia wniosku, ciąży na samym przedsiębiorcy.

W przypadku niewypłacalności osób prawnych (np. spółek partnerskich, spółek akcyjnych, spółek z ograniczoną odpowiedzialnością), wniosek musi zgłosić osoba, która ma prawo do reprezentowania spółki i prowadzenia jej spraw, zarówno samodzielnie, jak i wspólnie z innymi osobami. Będzie to na przykład członek zarządu spółki.

Zgodnie z istotną uchwałą Sądu Najwyższego, ustąpienie członka zarządu spółki nie chroni go przed negatywnymi konsekwencjami uprzednio podejmowanych działań w ramach spółki, a członek zarządu może być pociągnięty do odpowiedzialności nawet wówczas, gdy zadłużenie wierzyciela, wnioskodawcy powstało później, już po ustąpieniu członka zarządu ze sprawowanej funkcji (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 1 grudnia 2017 r., wydana w sprawie o sygn. III CZP 65/17).

W przypadku przedsiębiorców prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą, sąd może orzec zakaz prowadzenia działalności również wówczas, gdy stan niewypłacalności jest rezultatem celowego działania lub rażącego niedbalstwa. Jeśli zatem przedsiębiorca zakłada przedsiębiorstwo tylko po to, aby na przykład kupić towar, za który nie zamierza zapłacić lub świadomie zaprzestaje regulowania należności wynikających z wystawianych faktur, ryzykuje utratą możliwości prowadzenia działalności gospodarczej.

Kolejne kategorie osób zagrożonych możliwością zastosowania względem nich środka w postaci zakazu prowadzenia działalności gospodarczej, dotyczą przypadków niewłaściwego postępowania w trakcie trwającego postępowania upadłościowego – osób, które mimo istnienia takiego obowiązku, nie wydają dokumentów dłużnika (np. ksiąg rachunkowych, korespondencji, ale również danych elektronicznych zapisanych na przenośnych nośnikach danych i w pamięci komputerów, laptopów, telefonów komórkowych), niszczą dokumenty, niszczą lub ukrywają majątek dłużnika, przyczyniając się do braku możliwości zaspokojenia wierzycieli i spłaty zadłużenia dłużnika, ignorują obowiązki nałożone przez sąd w toku postępowania upadłościowego lub polecenia sędziego komisarza prowadzącego postępowanie już po ogłoszeniu upadłości.

Kto może wystąpić z wnioskiem o zastosowanie zakazu?

Wniosek o orzeczenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej, może być złożony przez podmioty wskazane w treści ustawy – m.in. Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów oraz Komisji Nadzoru Finansowego, syndyka, tymczasowego nadzorcy sądowego i zarządcy przymusowego. Najważniejszą kategorią podmiotów, które mogą złożyć wniosek, są prokuratorzy oraz wierzyciele. Jeśli względem przedsiębiorcy toczy się postępowanie karne z uwagi na nieprawidłowości w prowadzeniu przedsiębiorstwa (np. oszustwa czy wyłudzenia), przedsiębiorca musi liczyć się tego rodzaju wnioskiem. Zazwyczaj jednak wnioski składane są przez wierzycieli – podmioty pokrzywdzone działaniami przedsiębiorcy, które w ten sposób chcą pociągnąć nierzetelnego kontrahenta do odpowiedzialności.

Doświadczenie pokazuje, iż wnioski o zastosowanie zakazu działalności gospodarczej względem przedsiębiorcy, niezwykle często kierowane są do sądów przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych oraz Urzędy Skarbowe. Zaległości w opłacaniu należnych podatków oraz składek ubezpieczeniowych, mogą mieć katastrofalne skutki nie tylko w postaci rosnącego zadłużenia i znacznych odsetek za zwłokę w płatności. Choć spłacanie tylko niektórych zadłużeń kosztem innych wierzycieli jest przestępstwem. W przypadku zaległości względem wskazanych powyżej podmiotów, należy zachować szczególną ostrożność.

Fakultatywny charakter zakazu prowadzenia działalności

Zakaz prowadzenia działalności orzekany jest nie na zawsze, jest ograniczony w czasie. W zależności od decyzji sądu, może być to okres od roku do dziesięciu lat.

Zakaz ma charakter fakultatywny – sąd może, ale nie musi, go orzec. Oczywiście obowiązkiem sędziego prowadzącego postępowanie jest zbadanie sytuacji przedsiębiorcy i wszystkich okoliczności, które doprowadziły do powstania tak niekorzystnej sytuacji przedsiębiorcy, będącej przyczyną zagrożenia zakazem. Sąd musi wziąć pod uwagę stopień winy przedsiębiorcy, czyli to, w jaki sposób przedsiębiorca spowodował powstanie niewypłacalności lub przyczynił się do jego powstania oraz jak bardzo postępowaniem przedsiębiorcy zostali skrzywdzeni jego wierzyciele. Przykłady z orzecznictwa sądów pokazują, iż jeśli przyczyną problemów przedsiębiorcy była na przykład ciężka choroba, uniemożliwiająca faktyczne prowadzenia działalności i wywiązywanie się z zaciągniętych zobowiązań, taki przedsiębiorca zostanie potraktowany znacznie łagodniej, aniżeli osoba świadomie i celowo zaciągająca zadłużenie, które spowodowało poważne problemy finansowe jego kontrahentów.

Przedsiębiorca powinien wypowiedzieć się w swojej sprawie

Zakaz prowadzenia działalności orzekany jest po przeprowadzeniu rozprawy. Uczestnik postępowania, czyli przedsiębiorca zagrożony orzeczeniem przedmiotowego zakazu, ma prawo wziąć udział w tej rozprawie, ma prawo do zostania przesłuchanym oraz ma prawo do zgłoszenia wniosków dowodowych na swoją obronę. Przedsiębiorca winien dokładnie przeanalizować, jakie wnioski chce zgłosić w toku postępowania. Katalog dowodów jest w zasadzie nieograniczony – mogą być to świadkowie, dokumenty, nagrania, w zależności od rodzaju sprawy i jej okoliczności.

Podstawowym celem instytucji zakazu prowadzenia działalności gospodarczej, zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego oraz pragnieniem ustawodawcy, jest wyeliminowanie z obrotu gospodarczego podmiotów nierzetelnych, szkodzących innym jego uczestnikom. Podejmując działalność gospodarczą warto mieć na uwadze, iż nieregulowanie zobowiązań finansowych przedsiębiorstwa, może nieść ze sobą istotne zagrożenie w postaci ryzyka orzeczenia zakazu prowadzenia działalności gospodarczej w przyszłości.