Jedną z zasad zamówień publicznych, zgodnie z ustawą – Prawo zamówień publicznych, jest zasada równego traktowania w zamówieniach publicznych. Na czym dokładnie polega, jakiego etapu dotyczy i dlaczego ma tak duże znaczenie w kontekście całego rynku? Na między innymi te pytania odpowiedź zostanie udzielona w dalszej części artykułu. Ponadto wskazane zostanie, czy zamawiający, którzy nie przestrzegają zasady równego traktowania, mogą liczyć się z negatywnymi konsekwencjami takiego nieprawidłowego zachowania.
Zasada równego traktowania w zamówieniach publicznych- podstawa prawna
Na podstawie art. 16 pkt 1 Ustawy z dnia 11 września 2019 roku – Prawo zamówień publicznych zamawiający przygotowuje i przeprowadza postępowanie o udzielenie zamówienia w sposób zapewniający zachowanie uczciwej konkurencji oraz równe traktowanie wykonawców. Należy to zatem do obowiązków zamawiającego, aby zarówno przygotowanie postępowania o udzielenie zamówienia, jak i jego przeprowadzenie zapewniło równe traktowanie wszystkich wykonawców, którzy będą chcieli przystąpić do danego zamówienia publicznego. Zasadę tę stosuje się do postępowania o udzielenie zamówienia, a także do konkursu. Warto podkreślić, że równe traktowanie wykonawców jest istotnym elementem zachowania zasady uczciwej konkurencji, która z kolei wiąże się z określeniem proporcjonalnych wymagań, a jej instrumentem jest przejrzystość (transparentność) postępowania, co sprawia, że zasady postępowania o udzielenie zamówień publicznych są ze sobą ściśle powiązane, przenikają się wzajemnie i w połączeniu doprowadzają do osiągnięcia celu postępowania o udzielenie zamówień publicznych.
Kiedy obowiązuje zasada równego traktowania w zamówieniach publicznych?
Zamawiający, czyli podmiot, który chce udzielić zamówienia publicznego i szuka wykonawców do jego zrealizowania, jest zobowiązany do respektowania wszystkich wyrażonych w ustawie zasad, w tym zasady równego traktowania. Powinna być ona przestrzegana na każdym etapie postępowania, tj. podczas:
- dokonywania czynności związanych z przygotowaniem postępowania, czyli na przykład wyboru odpowiedniego trybu, opracowania dokumentacji postępowania, odpowiedniego dokonania opisu przedmiotu zamówienia i warunków jego realizacji, określenia wymaganych przedmiotowych środków dowodowych, warunków udziału w postępowaniu, obiektywnych kryteriów selekcji wykonawców, kryteriów oceny ofert – tak, aby były one zrozumiałe dla wszystkich chcących wziąć udział w procesie, aby każdy, kto potencjalnie może spełnić te warunki, był traktowany w równy sposób,
- dokonywania oceny spełniania warunków podmiotowych,
- selekcji wykonawców, podejmując decyzję o ich wykluczeniu z udziału w postępowaniu,
- badania prawidłowości złożonych ofert, w tym ustalając, czy nie zachodzą przesłanki skutkujące ich odrzuceniem,
- dokonywania oceny ofert.
Dlaczego zasada równego traktowania w zamówieniach publicznych tak duże znaczenie?
Orzecznictwo Krajowej Izby Odwoławczej wskazuje na to, że zasada równego traktowania jest naruszana najczęściej na etapie początkowym – kwalifikacji podmiotowej, kiedy następuje warunkowanie dopuszczenia do udziału w postępowaniu zdolnych do jego realizacji wykonawców. Dotyczy to zatem dostępu wykonawców do zamówień publicznych. Uwzględnianie zasady na tym etapie jest kluczowe z uwagi na ochronę konkurencji na rynku zamówień publicznych, która stanowi główny punkt odniesienia dla zasady równego traktowania. Jak wskazano już wcześniej, podstawowe zasady udzielania zamówień publicznych przenikają się wzajemnie i można stwierdzić, że zasada równego traktowania znajduje swój wyraz w nakazie ochrony konkurencji na rynku publicznego nabywcy. Obie te zasady łącznie służą zapewnieniu efektywności wydatków publicznych, ponieważ jednym z najistotniejszych przejawów zasady równości stron jest dopuszczenie jak najszerszego kręgu podmiotów zdolnych do wykonania przedmiotu zamówienia, dających rękojmię należytego jego wykonania. Jakiekolwiek przewidywane przez zamawiającego ograniczenia konkurencji muszą być uzasadnione z obiektywnego punktu widzenia, zwłaszcza w świetle specyfiki danego przedmiotu zamówienia. Dotyczy to na przykład stażu działalności wykonawcy w tworzeniu konkretnych zamówień. W orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości wskazuje się, że zasada równego traktowania oraz powiązane z nią obowiązki przejrzystości i niedyskryminacji wymagają jednakowego traktowania przez instytucję zamawiającą oferentów pod względem stawianych im w postępowaniu wymagań, które dotyczą warunków podmiotowych oraz odnoszą się do przedmiotu zamówienia, jak również stosowania jednakowych zasad na etapie późniejszej weryfikacji ich spełniania. Zamawiający mają zatem obowiązek zapewnienia wykonawcom takich samych szans zarówno na etapie formułowania wniosków lub ofert, jak i ich badania oraz oceny (w tym zakresie wypowiedział się Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w wyroku z 7 kwietnia 2016 roku w sprawie C-324/14, PARTNER Apelski Dariusz v. Zarząd Oczyszczania Miasta, EU:C:2016:214; wyroku z 24 maja 2016 roku w sprawie C-396/14, MT Højgaard A/S i Züblin A/S v. Banedanmark, EU:C:2016:347; wyroku z 16 grudnia 2008 roku w sprawie C-213/07, Michaniki AE v. Ethniko Symvoulio Radiotileorasis i Ypourgos Epikrateias, EU:C:2008:731). Na gruncie polskim Sąd Okręgowy w Bydgoszczy w postanowieniu z 17 marca 2008 roku (sygn. akt: VIII Ga 22/08) wskazał, że przestrzeganie zasady równości stron polega na stosowaniu jednej miary do wszystkich wykonawców znajdujących się w tej samej lub podobnej sytuacji, nie zaś na jednakowej ocenie wykonawców lub złożonych przez nich ofert. Nie jest zatem akceptowane stosowanie ulg, przywilejów, środków dyskryminujących wobec niektórych wykonawców i odmienne traktowanie pozostałych.
Naruszenie zasady równości stron
Kontrola nad przestrzeganiem zasad w postępowaniu o udzielenie zamówień publicznych wykonywana jest niejako na bieżąco przez wykonawców.
Mają oni w szczególności możliwość:
- zwracania się do zamawiającego o wyjaśnienie treści SWZ lub OPiW,
- korzystania ze środków ochrony prawnej.
Istnieją również organy kontroli, które sprawują nadzór nad zamówieniami publicznymi. Naruszenie zasad postępowania o udzielenie zamówień publicznych, w tym zasady równego traktowania, skutkuje negatywnymi konsekwencjami dla zamawiającego. Na gruncie ustawy prawo zamówień publicznych jest to odpowiedzialność finansowa z tytułu naruszenia przepisów tej ustawy, uregulowana w dziale XII – „Przepisy o karach pieniężnych”. Najsurowszą karą jest, z uwagi na skutki, możliwość unieważnienia umowy w sprawie zamówienia publicznego w okolicznościach wskazanych w art. 457 ust. 1 ustawy – Prawo zamówień publicznych. Naruszenie zasad udzielania zamówień wiąże się również z odpowiedzialnością osobistą z tytułu naruszenia dyscypliny finansów publicznych, określoną w przepisach ustawy o dyscyplinie finansów publicznych. Tę odpowiedzialność ponoszą kierownicy jednostek sektora finansów publicznych oraz ich pracownicy lub osoby, którym powierzono czynności związane z przygotowaniem i przeprowadzeniem postępowania o udzielenie zamówienia publicznego.
Podsumowując, jedną z podstawowych zasad postępowania o udzielenie zamówień publicznych, której przestrzegać muszą zamawiający, jest zasada równego traktowania. Wskazuje ona, że na równi, jednakowo muszą być traktowani wykonawcy już od etapu dokonywania czynności związanych z przygotowaniem postępowania – przygotowywaniem trybu, opisu zamówienia, wymagań. Wszelkie warunki, odstępstwa, muszą być obiektywne, weryfikowalne. Celem jest bowiem dopuszczenie do postępowania o udzielenie zamówienia lub do konkursu jak największej liczby wykonawców, aby wybrać jak najlepszą – pod kątem ceny oraz jakości – ofertę. Zasada równości obowiązuje także na etapie wyboru wykonawcy. Wykonawcy mają możliwość bieżącego weryfikowania zamawiającego, jego oferty, mogą zgłaszać wszelkie nieprawidłowości, które są sprawdzane, a zamawiający nieprzestrzegający zasad mogą być surowo ukarani, nawet unieważnieniem umowy.
