Często można usłyszeć, że komuś odmówiono dostępu do informacji publicznej, że mimo zwrócenia się o nią, nie została udzielona odpowiedź. Czym jest informacja publiczna i kto ma obowiązek jej udzielenia? Kiedy można odmówić odpowiedzi? Czy o udzielenie informacji może zwrócić się osoba bez podawania swoich danych osobowych? Na te i inne pytania, także w zakresie tego, czym jest informacja przetworzona, odpowiedź zostanie udzielona w dalszej części artykułu.
Podstawa prawna – jaka ustawa reguluje dostęp do informacji publicznej?
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, w artykule 61, wskazuje, że obywatel ma prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne. Prawo to obejmuje również uzyskiwanie informacji o działalności organów samorządu gospodarczego i zawodowego, a także innych osób oraz jednostek organizacyjnych w zakresie, w jakim wykonują one zadania władzy publicznej i gospodarują mieniem komunalnym lub majątkiem Skarbu Państwa.
Co do zasady zatem wszelkie organy władzy publicznej, które gospodarują mieniem komunalnym lub majątkiem Skarbu Państwa, mają obowiązek udzielania obywatelom informacji publicznej. Jest to uprawnienie dla obywateli i obowiązek dla organów, wynikający bezpośrednio z najwyższego w hierarchii aktu normatywnego w Polsce – Konstytucji RP.
Konkretyzacja tego konstytucyjnego uprawnienia została zawarta w odrębnej ustawie. Jest to akt normatywny z dnia 6 września 2001 roku o dostępie do informacji publicznej. To właśnie do tej ustawy warto sięgnąć, poszukując informacji w zakresie informacji publicznej.
Czym jest informacja publiczna?
Należy w pierwszej kolejności wskazać, czym tak naprawdę jest informacja publiczna. Pojęcie to wydaje się bowiem dość ogólne. Zgodnie z ustawą każda informacja o sprawach publicznych stanowi informację publiczną.
Wszelkie informacje dotyczące działalności organów władzy państwowej, samorządowej, organów samorządów zawodowych, gospodarczych, jednostek organizacyjnych Skarbu Państwa, osób pełniących funkcje publiczne, sposobu wydawania pieniędzy publicznych, są informacją publiczną i obywatelom przysługuje prawo do ich uzyskania.
Prawo do informacji publicznej obejmuje uprawnienia do:
- uzyskania informacji publicznej, w tym uzyskania informacji przetworzonej w takim zakresie, w jakim jest to szczególnie istotne dla interesu publicznego,
- wglądu do dokumentów urzędowych,
- dostępu do posiedzeń kolegialnych organów władzy publicznej pochodzących z powszechnych wyborów.
Kto może zwrócić się o dostęp do informacji publicznej?
Zgodnie z art. 2 ustawy o dostępie do informacji publicznej każdemu przysługuje tzw. prawo do informacji publicznej. Sformułowanie „każdy” oznacza, że dotyczy to wszystkich – zarówno osób mających pełną zdolność do czynności prawnych, mających tę zdolność ograniczoną, jak i tych, które są jej pozbawione.
O informację może zatem wystąpić zarówno dziecko, jak i osoba dorosła, osoba pozbawiona praw publicznych. Co więcej, osoba występująca z wnioskiem o udzielenie informacji publicznej, nie musi wykazywać interesu prawnego lub faktycznego, aby informację uzyskać, a organ, do którego się zwraca, nie może żądać jego wykazania.
Przyjmuje się, że informacji publicznej należy udzielić także na wniosek, który wpłynie w formie anonimowej.
Przykład 1.
Do urzędu gminy w miejscowości X wpłynął wniosek o udzielenie informacji publicznej odnośnie do zarobków wójta, sekretarza i skarbnika gminy. Pod wnioskiem był podpis: Anonimowy Zainteresowany. Jako adres do udzielenia informacji podano jedynie numer skrytki pocztowej. W takim przypadku urząd gminy ma obowiązek udzielenia żądanej informacji – jest to bowiem informacja publiczna i osoba anonimowa również ma prawo do jej uzyskania.
Czym jest informacja przetworzona?
Informacja publiczna ma charakter przetworzonej wtedy, gdy nie istnieje w momencie złożenia wniosku o informację publiczną, lecz można ją wydobyć z dostępnych organowi danych, wykonując odpowiednie analizy i inną kreatywną pracę. Przeprowadzenie na przykład operacji matematycznych, statystycznych, może spowodować, że informacja nie ma już charakteru prostej, tylko przetworzonej.
Zgodnie z orzeczeniem Naczelnego Sądu Administracyjnego w wyroku z 27 maja 2020 roku w sprawie I OSK 1703/19 „informacją publiczną przetworzoną w rozumieniu przepisów ustawy o dostępie do informacji publicznej jest również taka informacja, której przygotowanie jest zdeterminowane szerokim zakresem wniosku, wymagającym zgromadzenia i przekształcenia (zanonimizowania i usunięcia danych objętych tajemnicą prawnie chronioną) znacznej ilości dokumentów”.
Przykład 2.
Pani Waleria zwróciła się do Sądu Okręgowego w Białymstoku o podanie informacji o karach wymierzanych osobom oskarżonym o nielegalną uprawę konopi, maku, krzewu koki (art. 63 ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii) w latach 2015-2022. Wniosła o podanie jej informacji o ilościach nielegalnej uprawy wskazanej w akcie oskarżenia, następnie wskazanej w wyroku wysokości wymierzonej kary oraz faktu, czy oskarżony przyznał się do czynu. Sąd odmówił przedstawienia informacji, wskazując, że jest to informacja przetworzona, a pani Waleria nie wskazała, jaki jest interes publiczny w jej uzyskaniu. Nadto wymagałoby to zaangażowania pracowników sądu do analizy wielu różnych akt sprawy.
Czy można odmówić dostępu do informacji publicznej i na jakiej podstawie?
Co do zasady dostęp do informacji publicznej jest nieograniczony. Jednakże zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt 1 ustawy o dostępie do informacji publicznej uzyskanie informacji publicznej przetworzonej jest możliwe w zakresie, w jakim jest to szczególnie uzasadnione ze względu na interes publiczny.
Interes publiczny odnosi się do spraw związanych z funkcjonowaniem państwa, podmiotów publicznych, funkcjonowaniem podstawowej struktury państwa. Istnieje on wówczas, gdy uzyskanie określonych informacji może mieć znaczenie z punktu widzenia funkcjonowania państwa, np. usprawni działanie jego organów.
Jeśli nie zostanie wykazany interes publiczny w danej sprawie, organ zobowiązany do udzielenia informacji publicznej przetworzonej powinien wydać decyzję odmawiającą udzielenia żądanej informacji.
Aby wykazać interes publiczny, wymagane jest przekazanie przez wnioskodawcę, w chwili składania wniosku, jego indywidualnej, realnej i konkretnej możliwości wykorzystania dla dobra ogółu danej informacji publicznej. Z informacji przetworzonej musi być zatem użytek dla dobra wspólnego, konkretnej społeczności.
Uprawnienie to nie służy wszystkim podmiotom potencjalnie zainteresowanym w uzyskaniu informacji publicznej po to, by ją móc następnie udostępnić ogółowi, gdyż cel ten jest co najwyżej ukierunkowany na podstawowe realizowanie interesu publicznego.
Interes można wskazać w szczególności, pracując w biurach poselskich, komisjach sejmowych, współpracując przy tworzeniu prawa. Jeżeli wiedza, choćby statystyczna, pozwoli usprawnić inne systemy związane z funkcjonowaniem państwa, niewątpliwie będą wypełnione przesłanki wykazania interesu publicznego w przedstawieniu przetworzonej informacji publicznej.
Czy można odwołać się od odmowy udzielenia informacji publicznej?
Tak, od decyzji o odmowie udzielenia informacji publicznej można odwołać się do organu drugiej instancji, który jest obowiązany rozpoznać sprawę. Może on utrzymać w mocy decyzję albo ją uchylić i zobowiązać organ I instancji do ponownego przeanalizowania sprawy lub udzielenia informacji publicznej. Co ważne, na decyzję organu II instancji, jeżeli jest niezadowalająca, przysługuje skarga do właściwego wojewódzkiego sądu administracyjnego.
