Ustawa Prawo zamówień publicznych szczegółowo reguluje przypadki, gdy możliwe jest odstąpienie lub unieważnienie umowy o zamówienie publiczne. Jakie przesłanki uprawniają zamawiającego do odstąpienia od umowy? W jakich przypadkach można żądać unieważnienia umowy o zamówienie publiczne? Sprawdź w poniższym artykule.
Umowa o zamówienie publiczne - przesłanki odstąpienia
Zamawiający może odstąpić od umowy:
- w terminie 30 dni od dnia powzięcia wiadomości o zaistnieniu istotnej zmiany okoliczności powodującej, że wykonanie umowy nie leży w interesie publicznym, czego nie można było przewidzieć w chwili zawarcia umowy, lub dalsze wykonywanie umowy może zagrozić podstawowemu interesowi bezpieczeństwa państwa bądź bezpieczeństwu publicznemu;
- jeżeli dokonano zmiany umowy z naruszeniem art. 454 i art. 455 ustawy Prawo zamówień publicznych;
- jeżeli umowa o zamówienie publiczne została zawarta z wykonawcą, który w chwili jej zawarcia podlegał wykluczeniu na podstawie art. 108 ustawy Prawo zamówień publicznych;
- jeżeli Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej stwierdził, w ramach procedury przewidzianej w art. 258 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, że Rzeczpospolita Polska uchybiła zobowiązaniom, które ciążą na niej na mocy Traktatów i właściwych dyrektyw, z uwagi na to, że zamawiający udzielił zamówienia z naruszeniem prawa Unii Europejskiej.
Przykład 1.
W trakcie wykonywania umowy o zamówienie publiczne zamawiający dowiedział się, że wobec wykonawcy w chwili zawarcia umowy prawomocnie orzeczono zakaz ubiegania się o zamówienia publiczne. Zamawiający odstąpił od umowy o zamówienie publiczne, powołując się na przesłankę, że w chwili zawarcia umowy wykonawca podlegał wykluczeniu na podstawie art. 108 ustawy Prawo Zamówień publicznych. W przypadku skorzystania przez zamawiającego z powyższego uprawnienia do odstąpienia od umowy wykonawca może żądać wyłącznie wynagrodzenia należnego z tytułu wykonania części umowy.
W praktyce problemy interpretacyjne sprawia przesłanka odstąpienia w przypadku zaistnienia istotnej zmiany okoliczności. Jak należy rozumieć istotną zmianę okoliczności? Zgodnie z orzecznictwem: „Istotna zmiana okoliczności […] jest wprawdzie zdarzeniem o mniejszym stopniu intensywności niż »nadzwyczajna zmiana stosunków« wymieniona w art. 357[1] KC, tym niemniej sformułowanie »istotna« wskazuje na zmianę znaczącą, a jednocześnie będącą następstwem zdarzeń występujących bardzo rzadko, niezwykłych, w każdym razie nieobjętą zwykłym ryzykiem kontraktowym, z którym powinni się liczyć kontrahenci. Istotna zmiana okoliczności może mieć swoje źródło w zdarzeniach natury faktycznej, jak i prawnej” (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie – I Wydział Cywilny z 7 lipca 2011 roku, I ACa 13/11).
W przypadku odstąpienia od umowy z powodu dokonania zmiany umowy niezgodnie z art. 454 i 45 ustawy Prawo zamówień publicznych zamawiający jest uprawniony do odstąpienia od umowy w części, której taka zmiana dotyczy.
Umowa o zamówienie publiczne - przesłanie unieważnienia
Umowa podlega unieważnieniu, jeżeli zamawiający:
- z naruszeniem ustawy udzielił zamówienia, zawarł umowę ramową lub ustanowił dynamiczny system zakupów bez uprzedniego zamieszczenia w Biuletynie Zamówień Publicznych albo przekazania Urzędowi Publikacji Unii Europejskiej ogłoszenia wszczynającego postępowanie bądź bez wymaganego ogłoszenia zmieniającego ogłoszenie wszczynające postępowanie, jeżeli zmiany miały znaczenie dla sporządzenia wniosków o dopuszczenie do udziału w postępowaniu albo ofert;
- zawarł umowę przed upływem terminu minimalnego od zawiadomienia o wyborze najkorzystniejszej oferty bądź w przypadku wniesienia odwołania – przed ogłoszeniem przez Izbę wyroku lub postanowienia kończącego postępowanie odwoławcze, jeżeli uniemożliwiło to Krajowej Izbie Odwoławczej uwzględnienie odwołania przed zawarciem umowy;
- zawarł umowę przed upływem terminu 14 dni od ogłoszenia o zamiarze zawarcia umowy w procedurze udzielenia zamówienia z wolnej ręki;
- udzielił zamówienia publicznego objętego umową ramową z naruszeniem art. 314 ust. 1 pkt 3, ust. 3 i 4, art. 315 lub art. 422 ust. 2, lub 3 ustawy Prawo zamówień publicznych;
- udzielił zamówienia objętego dynamicznym systemem zakupów z naruszeniem art. 323, art. 324 lub art. 391 ust. 4, lub 5 ustawy Prawo zamówień publicznych.
Zmieniona umowa o zamówienie publiczne podlega unieważnieniu, jeżeli została dokonana z naruszeniem art. 454 i art. 455 ustawy Prawo zamówień publicznych. W takim przypadku stosuje się postanowienie umowne w brzmieniu obowiązującym przed tą zmianą.
W okresie 4 lat od dnia zawarcia umowy o zamówienie publiczne lub dokonania zmiany takiej umowy Prezes UZP może wystąpić do sądu o unieważnienie:
- zmiany umowy dokonanej z naruszeniem art. 454 i art. 455 ustawy Prawo zamówień publicznych;
- umowy o zamówienie publiczne, w przypadku przesłanek unieważnienia umowy opisanych powyżej.
W okresie 4 lat od dnia zawarcia umowy, o unieważnienie umowy może wystąpić także wykonawca, który ma lub miał interes w uzyskaniu danego zamówienia, w przypadku gdy zamawiający z naruszeniem ustawy udzielił zamówienia, zawarł umowę ramową lub ustanowił dynamiczny system zakupów bez uprzedniego zamieszczenia w Biuletynie Zamówień Publicznych albo przekazania Urzędowi Publikacji Unii Europejskiej ogłoszenia wszczynającego postępowanie bądź bez wymaganego ogłoszenia zmieniającego ogłoszenie wszczynające postępowanie, jeżeli zmiany miały znaczenie dla sporządzenia wniosków o dopuszczenie do udziału w postępowaniu albo ofert.
Umowa o zamówienie publiczne a wpływanie na wynik przetargu lub aukcji
Podstawy do unieważnienia umowy o zamówienie publiczne wynikają również z Kodeksu cywilnego, zgodnie z którym organizator oraz uczestnik aukcji albo przetargu może żądać unieważnienia zawartej umowy, jeżeli strona tej umowy, inny uczestnik lub osoba działająca w porozumieniu z nimi wpłynęła na wynik aukcji albo przetargu w sposób sprzeczny z prawem bądź dobrymi obyczajami.
Jeżeli umowa została zawarta na cudzy rachunek, jej unieważnienia może żądać także ten, na czyj rachunek umowa została zawarta, lub dający zlecenie.
W jakich przypadkach możemy mówić o sprzeczności z dobrymi obyczajami? Zgodnie z orzecznictwem sprzeczność z dobrymi obyczajami: „[…] oznacza kwalifikację zachowania się danego podmiotu jako nieodpowiedniego (nagannego) z punktu widzenia norm o charakterze pozaprawnym (etycznych, obyczajowych itp.) przyjętych w danej społeczności czy w obrocie” (wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi – I Wydział Cywilny z 21 stycznia 2019 roku, I ACa 200/18).
Ocena, czy wpływ na wynik aukcji lub przetargu był sprzeczny z dobrymi obyczajami, powinna uwzględniać takie okoliczności jak:
- przedmiot aukcji lub przetargu,
- przedmiot umowy o zamówienie publiczne,
- wartość transakcji,
- potencjalną wartość zysków stron,
- wartość środków zaangażowanych przez zamawiającego i uczestników przetargu/aukcji.
Jako przykład niezgodnego z dobrymi obyczajami wpływania na wynik przetargu/aukcji można wskazać zmowę uczestników przetargu czy złożenie przez uczestnika oferty wyliczonej po cenach poniżej kosztu wytworzenia.
Zamówienie publiczne a odstąpienie od umowy z winy wykonawcy oraz tryb negocjacji bez ogłoszenia
W przypadku gdy w okresie 3 lat od udzielenia zamówienia na roboty budowlane zamawiający odstąpił od umowy w sprawie zamówienia publicznego z przyczyn leżących po stronie wykonawcy i udzielenie zamówienia jest niezbędne do zakończenia robót budowlanych stanowiących przedmiot wcześniejszego zamówienia, zamawiający może udzielić zamówienia w trybie negocjacji bez ogłoszenia. Odstąpienie od umowy z powyższych przyczyn stanowi więc odrębną przesłankę do skorzystania przez zamawiającego z trybu negocjacji bez ogłoszenia.
Zamawiający zaprasza w takim przypadku, w terminie 3 miesięcy od dnia odstąpienia od umowy w sprawie zamówienia publicznego, do negocjacji przynajmniej tych wykonawców, którzy złożyli oferty we wcześniejszym postępowaniu, z wyjątkiem wykonawcy, z którym została zawarta umowa, od której zamawiający odstąpił.
