Postępowania w sprawie zamówień publicznych mogą występować w różnych formach, tak jak ma to miejsce w przypadku postępowań sądowych i administracyjnych. Każda z procedur charakteryzuje się odmiennością i pewnymi specyficznymi cechami uzależnionymi od wielu różnych okoliczności. Jakie są zatem rodzaje postępowań o udzielenie zamówienia publicznego i kiedy można je stosować?
Czym są zamówienia publiczne?
Zamówienie publiczne zostało wprost zdefiniowane w treści art. 2 pkt 13 Ustawy z dnia 29 stycznia 2004 roku – Prawo zamówień publicznych. Zgodnie z powyższą regulacją, przepisy wskazanej ustawy stosuje się do udzielania:
- zamówień klasycznych oraz organizowania konkursów, których wartość jest równa lub przekracza kwotę 130 000 złotych, przez zamawiających publicznych;
- zamówień sektorowych oraz organizowania konkursów, których wartość jest równa lub przekracza progi unijne, przez zamawiających sektorowych;
- zamówień w dziedzinach obronności i bezpieczeństwa, których wartość jest równa lub przekracza progi unijne, przez zamawiających publicznych oraz zamawiających sektorowych;
- zamówień klasycznych oraz organizowania konkursów, których wartość jest równa lub przekracza progi unijne, przez zamawiających subsydiowanych w okolicznościach, o których mowa w art. 6.
Cechą charakterystyczną zamówień publicznych jest ich charakter – końcowy efekt zawartej umowy jest przeznaczony do użyteczności publicznej, a nie prywatnej, tj. dla całego lub większości społeczeństwa, a nie indywidualnych odbiorców.
Pamiętajmy, że przepisów ustawy nie stosuje się do zamówień klasycznych oraz zamówień sektorowych lub konkursów:
- których zamawiający jest obowiązany udzielić lub które ma obowiązek przeprowadzić na podstawie innej niż określona ustawą, procedury organizacji międzynarodowej, wynikającej z porozumienia tworzącego zobowiązanie prawnomiędzynarodowe, jak umowa międzynarodowa zawarta między Rzecząpospolitą Polską a jednym lub wieloma państwami niebędącymi członkami Unii Europejskiej, w celu pozyskania dostaw, usług lub robót budowlanych na potrzeby zrealizowania lub prowadzenia wspólnego przedsięwzięcia;
- w całości finansowanych przez organizację międzynarodową lub międzynarodową instytucję finansującą, jeżeli zamawiający stosuje do tych zamówień lub konkursów inną niż określona ustawą procedurę organizacji międzynarodowej lub międzynarodowej instytucji finansującej;
- finansowanych w ponad 50% przez organizację międzynarodową lub międzynarodową instytucję finansującą, jeżeli uzgodniono z nimi zastosowanie do tych zamówień lub konkursów innej niż określona ustawą procedury organizacji międzynarodowej lub międzynarodowej instytucji finansującej.
Obecnie Prawo zamówień publicznych przewiduje, że omawiane zamówienia mogą odbywać się w następujący sposób:
- przetarg nieograniczony,
- przetarg ograniczony,
- negocjacje z ogłoszeniem,
- negocjacje bez ogłoszenia,
- dialog konkurencyjny,
- licytacja elektroniczna,
- zamówienia z wolnej ręki,
- zapytanie o cenę,
- konkurs.
Udzielenie zamówienia publicznego a przetarg nieograniczony i ograniczony
Jednym z głównych podziałów postępowania o udzielenie zamówienia publicznego jest przetarg nieograniczony i ograniczony. Pierwszy z nich, jak wskazuje na to sama nazwa, polega na tym, że oferta na wykonanie zamówienia publicznego jest skierowana do każdego chętnego podmiotu, który jest w stanie wykonać zlecone prace w oznaczonym terminie i za oznaczony budżet. Wszyscy zainteresowani wykonawcy mogą więc bez przeszkód składać swoje oferty, a to, która z nich zostanie wybrana, zależy od ostatecznej woli zamawiającego.
Przetarg ograniczony jest z kolei limitowaną ofertą skierowaną wyłącznie do określonej grupy wykonawców, którzy spełniają określone kryteria ustalane przez zamawiającego. Oferty mogą być w tym przypadku składane wyłącznie przez osoby dopuszczone do udziału w przetargu. Kryteria różnicujące podmioty dopuszczone zależą od woli zamawiającego, mogą one polegać np. na tym, aby oferent prowadził swoją działalność przez określony czas, miał stosowne doświadczenie w danym zakresie, umożliwiał wykonanie prac w konkretnym przedziale cenowym czy też był lokalnym przedsiębiorstwem na rynku.
Przetarg nieograniczony oraz ograniczony może być stosowany w przypadku każdego zamówienia publicznego. Tak naprawdę to, która z ww. opcji pojawi się w rzeczywistości, zależy od tego, czy zamawiający chce zastosować względem swojej oferty bardziej lub mniej wymagające kryteria dopuszczalności do prac. Jeśli chce skorzystać z przetargu ograniczonego, powinien wcześniej ustalić, jaka grupa wykonawców będzie mogła składać swoje oferty, a jaka będzie pozbawiona tego prawa.
Negocjacje z ogłoszeniem i negocjacje bez ogłoszenia
Kolejną formą przetargu publicznego są negocjacje, które mogą odbyć się zarówno z ogłoszeniem, jak i bez niego. Pierwszy typ postępowania polega na tym, że zamawiający zaprasza wykonawców do składania ofert wstępnych, które nie zawierają jeszcze ceny i prowadzi z nimi w tym zakresie negocjacje. Następnie wystosowywane jest zaproszenie do składania dokładniejszych ofert.
Negocjacje bez ogłoszenia są zaś trybem, w którym zamawiający negocjuje warunki umowy w sprawie zamówienia publicznego z wybranymi przez siebie wykonawcami, a następnie zaprasza ich do składania ofert zawierających proponowaną cenę.
Dialog konkurencyjny
Dialog konkurencyjny jest formą postępowania o udzielenie zamówienia publicznego zbliżoną do negocjacji bez ogłoszenia. W tym przypadku po publicznym ogłoszeniu zamówienia, zamawiający prowadzi dialog z wykonawcami zaproszonymi do rozmów. Dopiero po zakończeniu dialogu wykonawcy są zapraszani do składania konkretnych ofert cenowych. Zamówienia w trybie dialogu konkurencyjnego udziela się na podstawie kryteriów jakościowych oraz ceny lub kosztu.
Licytacja elektroniczna
Jedną z nowocześniejszych form postępowań w sprawie o udzielenie zamówienia publicznego jest licytacja elektroniczna. W praktyce obowiązują w niej takie same zasady jak przy standardowej licytacji (np. takiej, która odbywa się w domu aukcyjnym), z tą jednak różnicą, że wszelkie czynności przeniesione są do internetu. Oferenci zainteresowani zamówieniem publicznym logują się na wskazaną przez zamawiającego stronę, następnie wypełniają formularz informacyjny na temat swojego przedsiębiorstwa, a potem składają korzystniejsze oferty, które podlegają automatycznej klasyfikacji. Wygrywa ten, kto zaoferuje najlepszą cenę.
Zamówienia z wolnej ręki
Prawo zamówień publicznych umożliwia prowadzenie postępowania w jednym szczególnym trybie, który nie nosi cech konkurencyjnych. Jest to oczywiście forma zamówienia z wolnej ręki. Zamawiający wybrał już konkretnego wykonawcę na swój sposób, najczęściej bez przeprowadzania żadnej wstępnej selekcji, a następnie negocjuje tylko warunki przyszłej umowy. W tym trybie nie dochodzi do wyboru wykonawcy w ramach konkurencyjnych działań, wykonawca jest bowiem już odgórnie ustalony. Postępowanie ma na celu wyłącznie ustalenie zasad wykonywania przyszłego zobowiązania.
Zapytanie o cenę
Zgodnie z treścią art. 70 Prawa zamówień publicznych, zamawiający może udzielić zamówienia w trybie zapytania o cenę, jeżeli przedmiotem zamówienia są dostawy lub usługi powszechnie dostępne o ustalonych standardach jakościowych, a wartość zamówienia jest mniejsza niż kwoty określone w przepisach wydanych na podstawie art. 11 ust. 8 ustawy.
Zamawiający może posłużyć się tą formą postępowania tylko, gdy spełnione są dwie wymienione w nim i interpretowane ściśle przesłanki, tj. przedmiotem zamówienia mogą być tylko dostawy lub usługi powszechnie dostępne na rynku, o znormalizowanych standardach, których wartość jest mniejsza od równowartości kwoty wyrażonej w złotych polskich, określonej w przepisach wydanych na podstawie art. 11 ust. 8 ustawy dla dostaw lub usług w odniesieniu do odpowiedniej kategorii zamawiających udzielających zamówień.
Konkurs
Prawo zamówień publicznych definiuje konkurs jako tzw. przyrzeczenie publiczne, na mocy którego zamawiający publicznie przyrzeka nagrodę za wykonanie i przeniesienie prawa do pracy konkursowej wybranej przez sąd konkursowy. Konkurs ma charakter powszechny i mogą wziąć w nim udział wszystkie chętne osoby.
Podsumowanie
Prawo zamówień publicznych posiada aż 9 form postępowania mającego na celu wybór najlepszego wykonawcy zamówienia publicznego. W zdecydowanej większości są to postępowania o charakterze konkurencyjnym, w których potencjalni wykonawcy mają za zadanie przekonać do swojej oferty zamawiającego. W jednym przypadku zamawiający może samodzielnie wybrać wykonawcę bez potrzeby rozpatrywania innych ofert i ustalać z nim zakres przyszłej umowy.
