Zatrudnienie skazanego - formalności

Osoby pozbawione wolności również mogą być pracownikami. Aby zatrudnić więźnia, należy jednak spełnić kilka ważnych warunków. Co musi zrobić pracodawca, aby skazany mógł legalnie pracować w jego firmie? Sprawdź, jak wygląda zatrudnienie skazanego.

Czy skazany może być pracownikiem?

Kodeks pracy nie wprowadza ograniczeń, jeśli chodzi o możliwość podjęcia zatrudnienia przez skazanego. Dotyczy to zarówno osób, które odbywają aktualnie karę pozbawienia lub ograniczenia wolności, jak i tych, którzy swoją karę mają już za sobą. Pamiętajmy oczywiście, że przepisy innych ustaw mogą jednak wprowadzać w tym zakresie znaczące ograniczenia. Chodzi tu przede wszystkim o zakaz wykonywania określonych zawodów dla sprawców konkretnych przestępstw, np. zakaz pracy z dziećmi przez osoby skazane za przestępstwa seksualne lub te, które były wymierzone przeciwko małoletnim, zakaz prowadzenia pojazdów, który uniemożliwia podjęcie pracy w charakterze kierowcy zawodowego.

Zgodnie z treścią art. 41 §1 Kodeksu karnego sąd może orzec zakaz zajmowania określonego stanowiska albo wykonywania określonego zawodu, jeżeli sprawca nadużył przy popełnieniu przestępstwa stanowiska lub wykonywanego zawodu albo okazał, że dalsze zajmowanie stanowiska lub wykonywanie zawodu zagraża istotnym dobrom chronionym prawem.

Mając na uwadze powyższe, pracodawca, który chciałby zatrudnić skazanego, musi zatem w pierwszej kolejności sprawdzić, czy wobec potencjalnego kandydata na pracownika nie orzeczono zakazu wykonywania określonego zawodu. Informację tę można zdobyć nie tylko od samego skazanego (lub zakładu karnego, w którym aktualnie przebywa), ale także z Krajowego Rejestru Karnego (osobiście w najbliższym sądzie rejonowym lub okręgowym albo elektronicznie).

Zatrudnienie skazanego po odbyciu przez niego kary

Jeśli skazany odbył już całą karę, to procedura jego zatrudnienia jest w zasadzie bardzo zbliżona do zatrudnienia osoby, która nie była nigdy karana. Kandydat musi złożyć swoje CV oraz poinformować przyszłego szefa o tym, że jest osobą skazaną. Warto, aby wskazał, za jakie dokładnie przestępstwo poniósł odpowiedzialność. Równie istotne jest przekazanie informacji o ewentualnym zakazie wykonywania zawodu lub stosowanych wobec niego środków karnych (np. konieczności pojawiania się na komisariacie policji w wyznaczonych terminach). Jeśli pracodawca uzna, że dana osoba może podjąć u niego zatrudnienie, przygotowywana jest umowa o pracę. Zatrudniający może w tym zakresie zaproponować każdy rodzaj umowy o pracę, zarówno na czas określony, jak i nieokreślony. Dotyczy to oczywiście także wymiaru etatu w firmie i zakresu obowiązków pracowniczych.

Zatrudnienie skazanego, który odbywa karę pozbawienia lub ograniczenia wolności

Jeśli skazany odbywa aktualnie karę ograniczenia wolności albo zasądzona wobec niego kara pozbawienia wolności jest w zawieszeniu, to procedura zatrudnienia wygląda podobnie jak w przypadku zatrudnienia skazanego, który wykonał już orzeczoną wobec niego karę. Pracodawca musi jednak pamiętać, że taki skazany może być okresowo niedostępny w pracy lub nie będzie można wysłać go w delegację np. do innego kraju (ze względu na orzeczony zakaz opuszczania Polski lub oznaczonego obszaru). Ograniczenie wolności może wiązać się także z karą prac społecznych przez określoną liczbę dni i godzin w tygodniu. W takim przypadku skazany, który zostanie zatrudniony, może być nieobecny w pracy. Pracodawca nie może z tego tytułu pociągnąć go do odpowiedzialności pracowniczej. Jeśli nieobecność skazanego w firmie będzie wpływać negatywnie na całą prowadzoną działalność, lepiej nie zatrudniać takiej osoby lub powierzyć jej mniej wymagające zadania.

Inaczej przedstawia się zatrudnienie osoby, która aktualnie przebywa w zakładzie karnym. Skazani tego rodzaju mają prawo do podjęcia zatrudnienia, o ile nie będzie to kolidowało z ich wyrokiem. Osoba pozbawiona wolności może tak naprawdę pracować na podstawie każdej umowy – umowy o pracę, umowy zlecenia, umowy o dzieło, umowy o pracę nakładczą lub innej. Pracodawca, który chciałby, aby skazany pracował w jego firmie, musi w pierwszej kolejności wystąpić o zgodę na zatrudnienie do dyrektora zakładu karnego, w którym przebywa osadzony. Dyrektor więzienia może odmówić wydania takiej zgody, a nawet cofnąć wcześniej udzieloną zgodę, jeśli praca skazanego kolidowałaby z bezpieczeństwem zakładu karnego lub stanowiłaby dla skazanego możliwość ucieczki.

Na wniosek skazanego dyrektor zakładu karnego, w formie pisemnej, określa warunki zatrudnienia na podstawie umowy o pracę, umowy zlecenia, umowy o dzieło lub umowy o pracę nakładczą. Wniosek skazanego powinien zawierać potwierdzenie przez pracodawcę zamiaru zawarcia umowy o pracę, umowy zlecenia, umowy o dzieło lub umowy o pracę nakładczą. Pisemna akceptacja warunków zatrudnienia przez skazanego, a także zatrudniającego jest podstawą wyrażenia przez dyrektora zakładu karnego zgody na zatrudnienie skazanego na podstawie umowy o pracę, umowy zlecenia, umowy o dzieło lub umowy o pracę nakładczą. Zgoda dotyczy zatrudnienia u konkretnego zatrudniającego i obowiązuje w okresie przebywania skazanego w zakładzie karnym, w którym została udzielona. Akceptacja warunków zatrudnienia przez skazanego oraz zatrudniającego stanowi podstawę zawarcia porozumienia pomiędzy dyrektorem zakładu karnego a zatrudniającym w sprawie zatrudnienia w ramach umowy o pracę, umowy zlecenia, umowy o dzieło lub umowy o pracę nakładczą.

Podmiot zatrudniający skazanego jest obowiązany:

• dostarczyć do zakładu karnego obowiązujące u niego przepisy dotyczące zatrudnienia, zwłaszcza w zakresie czasu pracy i wynagrodzenia, oraz informować o dokonywanych w nich zmianach;
• niezwłocznie po zatrudnieniu przesłać do zakładu karnego potwierdzenie zatrudnienia skazanego, zawierające imię i nazwisko, imię ojca, stanowisko oraz przyznaną stawkę wynagrodzenia;
• informować zakład karny o przypadkach negatywnego zachowania skazanego.

Wynagrodzenie za pracę skazanego

Jeśli dyrektor zakładu karnego wyrazi zgodę na zatrudnienie skazanego, pracodawca musi przygotować odpowiednią umowę. Jej stronami nie będą jednak skazany i zatrudniający, lecz zakład karny i pracodawca. Możemy w tym zakresie porównać tę sytuację do „wypożyczania” skazanego na rzecz oznaczonej firmy przez zakład karny. Osadzony ma prawo jednak do pobierania wynagrodzenia, które będzie wpływało na jego konto, nie zaś na konto zakładu pracy. Pracodawca ma także możliwość zatrudnienia skazanego za darmo. Taka sytuacja pojawia się najczęściej wtedy, gdy osoba pozbawiona wolności musi zapłacić pokrzywdzonemu określoną ilość pieniędzy jako formę odszkodowania lub zadośćuczynienia. Wynagrodzenie skazanego jest wówczas przekazywane na rzecz innej uprawnionej osoby.

W przypadku zatrudnienia skazanego z prawem do wynagrodzenia musimy pamiętać o jeszcze kilku ważnych aspektach. Po pierwsze taka pensja musi odpowiadać co najmniej wartości aktualnego minimalnego wynagrodzenia za pracę. Po drugie wynagrodzenie skazanego jest przekazywane zawsze na konto bankowe zakładu karnego, w którym jest on osadzony. Po trzecie z wypłacanego wynagrodzenia potrąca się 7% na cele Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Penitencjarnej, a także 45% na cele Funduszu Aktywizacji Zawodowej Skazanych oraz Rozwoju Przywięziennych Zakładów Pracy utworzonego na podstawie art. 6a Ustawy z dnia 28 sierpnia 1997 roku o zatrudnianiu osób pozbawionych wolności. Raz na kwartał pracodawcy zatrudniający skazanych otrzymują ryczałt z tytułu poniesionych przez siebie podwyższonych kosztów zatrudnienia. Finalnie zatrudnienie skazanego może okazać się dla zakładu pracy dobrym interesem – koszty zatrudnienia osadzonego są dużo niższe, niż zatrudnienie osoby, która nie była nigdy skazana.

Skazanemu wynagrodzenie przysługuje wyłącznie za wykonaną pracę. Wynagrodzenie za czas niewykonywania pracy przysługuje mu jedynie w wypadku, gdy był gotów do jej wykonania, a nie mógł tego zrobić z przyczyn leżących po stronie zatrudniającego.

Warto w tym miejscu zaznaczyć, że skazani wykonują część prac zupełnie nieodpłatnie. Są to prace:

• porządkowe oraz pomocnicze wykonywane na rzecz jednostek organizacyjnych Służby Więziennej;
• porządkowe na rzecz samorządu terytorialnego, w wymiarze nieprzekraczającym 90 godzin miesięcznie;
• wykonywane na cele charytatywne i akcje dobroczynne.

Urlop wypoczynkowy dla skazanego

Czy skazany, który podjął zatrudnienie w ramach umowy o pracę, ma prawo do urlopu wypoczynkowego? Tak, pod warunkiem, że przepracował bez przerwy minimum rok. Oczywiście urlop ten nie może być wykorzystany w naturze, tj. skazany nie uzyskuje prawa do opuszczenia zakładu karnego. W tym przypadku pracownik otrzymuje zwolnienie od pracy przez okres 14 dni roboczych, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia. Skazany zatrudniony nieodpłatnie – 14 dni zwolnienia od pracy, bez prawa do wynagrodzenia.

Z prawem urlopowym wiążą się dla skazanego dodatkowe przywileje:

• dodatkowe lub dłuższe widzenia,
• prawo do dodatkowego zakupu artykułów żywnościowych i wyrobów tytoniowych oraz przedmiotów dopuszczonych do sprzedaży w zakładzie karnym,
• możliwość odbywania dłuższych spacerów,
• pierwszeństwo lub prawo częstszego udziału w zajęciach kulturalno-oświatowych z zakresu kultury fizycznej i sportu.

Podsumowanie

Skazani mogą podejmować pracę zarówno po wykonaniu wobec nich kary pozbawienia lub ograniczenia wolności, jak i w trakcie ich odbywania. Jeśli skazany przebywa aktualnie w zakładzie karnym, pracodawca może go zatrudnić tylko po uzyskaniu zgody dyrektora więzienia oraz podpisaniu z nim stosownej umowy. Część wynagrodzenia skazanego jest odprowadzana na specjalne fundusze, jest także zwracana kwartalnie w formie ryczałtu na rzecz zatrudniającego pracodawcy. Skazani są zobowiązani do wykonywania niektórych prac bez prawa do wynagrodzenia.