Umowa przedwstępna - czy można się z niej wycofać?

Poprzedzając zawarcie umowy o pracę umową przedwstępną, pracodawca i przyszły pracownik gwarantują sobie, że w określonym terminie nawiążą stosunek pracy. Jeżeli któraś ze stron nie dochowuje tych gwarancji, niesie to dla niej negatywne konsekwencje. Poniżej wyjaśniamy jakie istotne postanowienia powinna zawierać umowa przedwstępna.

Umowa przedwstępna a nawiązanie stosunku pracy 

Najczęstszym sposobem nawiązania stosunku pracy jest zawarcie umowy o pracę. W przypadkach określonych w przepisach szczególnych stosunek pracy może powstać również na podstawie powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę.

Zgodnie z jedną z podstawowych zasad prawa pracy sformułowaną w art. 11 Kodeksu pracy (kp) nawiązanie stosunku pracy oraz ustalenie warunków pracy i płacy, bez względu na podstawę prawną tego stosunku, wymaga zgodnego oświadczenia woli pracodawcy i pracownika. Ten konsensualny charakter stosunku pracy, wyrażający się w swobodzie decydowania przez każdą ze stron o jego nawiązaniu albo braku nawiązania, zagwarantowano m.in. w art. 4 ust. 2 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 roku, zmienionej następnie Protokołami nr 3, 5 i 8 oraz uzupełnionej Protokołem nr 2, który stanowi, że nikt nie może być zmuszony do świadczenia pracy przymusowej lub obowiązkowej. W ust. 3 tego artykułu wprowadzono jednak pewne wyjątki, stwierdzając, że w rozumieniu omawianego artykułu pojęcie „praca przymusowa lub obowiązkowa” nie obejmuje:

• żadnej pracy, jakiej wymaga się zwykle w ramach wykonywania kary pozbawienia wolności orzeczonej zgodnie z postanowieniami art. 5 niniejszej konwencji lub w okresie warunkowego zwolnienia;
• żadnej służby o charakterze wojskowym bądź służby wymaganej zamiast obowiązkowej służby wojskowej w tych krajach, które uznają odmowę służby wojskowej ze względu na przekonania;
• żadnych świadczeń wymaganych w stanach nadzwyczajnych lub klęsk zagrażających życiu lub dobru społeczeństwa;
• żadnej pracy ani świadczeń stanowiących część zwykłych obowiązków obywatelskich.

Umowa o pracę

Zgodnie z art. 29 § 1 kp umowa o pracę określa strony umowy, adres siedziby pracodawcy, a w przypadku pracodawcy będącego osobą fizyczną nieposiadającego siedziby – adres zamieszkania, a także rodzaj umowy, datę jej zawarcia oraz warunki pracy i płacy, w szczególności:

1. rodzaj pracy;
2. miejsce lub miejsca wykonywania pracy;
3. wynagrodzenie za pracę odpowiadające rodzajowi pracy, ze wskazaniem składników wynagrodzenia;
4. wymiar czasu pracy;
5. dzień rozpoczęcia pracy;
6. w przypadku umowy o pracę na okres próbny:

1. czas jej trwania lub dzień jej zakończenia oraz, gdy strony tak uzgodnią, postanowienie o przedłużeniu umowy o czas urlopu, a także o czas innej usprawiedliwionej nieobecności pracownika w pracy, jeżeli wystąpią takie nieobecności,
2. okres, na który strony mają zamiar zawrzeć umowę o pracę na czas określony w przypadku, gdy poprzedzająca ją umowa na okres próbny jest zawierana na 1 albo 2 miesiące, a także postanowienie o wydłużeniu umowy w przypadku, gdy jest to uzasadnione rodzajem pracy;

7. w przypadku umowy o pracę na czas określony – czas jej trwania lub dzień jej zakończenia.

W myśl art. 26 kp stosunek pracy nawiązuje się w dniu określonym w umowie jako dzień rozpoczęcia pracy.

Umowa przedwstępna

W niektórych przypadkach strony zamierzające zawrzeć umowę o pracę decydują o tym z dużym wyprzedzeniem. Istnieje wówczas zwiększone ryzyko, że uzgodnienie w sprawie nawiązania w dość odległej przyszłości stosunku pracy może być przez którąś ze stron niedotrzymane – z różnych powodów, np. pracodawca wprowadzi określone zmiany organizacyjne, które spowodują, że potrzeba zatrudnienia pracownika na umówionym wstępnie stanowisku przestanie być aktualna albo pracownik otrzyma atrakcyjniejszą ofertę pracy od innego pracodawcy. Jednym ze sposobów ograniczenia tego ryzyka  jest zawarcie umowy przedwstępnej, zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego – kc – (w związku z art. 300 kp, który stanowi, że w sprawach nieunormowanych przepisami prawa pracy do stosunku pracy stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu cywilnego, jeżeli nie są one sprzeczne z zasadami prawa pracy).

Zgodnie z art. 389 § 1 kc umowa przedwstępna to umowa, przez którą jedna ze stron lub obie zobowiązują się do zawarcia oznaczonej umowy (w analizowanym przez nas przypadku – umowy o pracę). Umowa przedwstępna powinna określać istotne postanowienia umowy przyrzeczonej, a zatem zawierać w swojej treści wszystkie elementy przyszłej umowy o pracę wymienione w przytoczonym wyżej art. 29 § 1 kp, poprzedzone zobowiązaniem się stron, że takiej treści umowę o pracę w przyszłości zawrą.

Umowa przedwstępna a wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 14 stycznia 2000 roku (I ACa 914/99)

Umowa przedwstępna, stosownie do treści art. 389 kc, musi określać istotne postanowienia umowy przyrzeczonej oraz termin jej zawarcia. Umowa niespełniająca tych wymagań jest nieważna […].

Jeżeli termin, w ciągu którego ma być zawarta umowa przyrzeczona, nie został oznaczony, powinna ona być zawarta w odpowiednim terminie wyznaczonym przez stronę uprawnioną do żądania zawarcia umowy przyrzeczonej. Jeżeli obie strony są uprawnione do żądania zawarcia umowy przyrzeczonej i każda z nich wyznaczyła inny termin, strony wiąże termin wyznaczony przez stronę, która wcześniej złożyła stosowne oświadczenie. Jeżeli w ciągu roku od dnia zawarcia umowy przedwstępnej nie został wyznaczony termin do zawarcia umowy przyrzeczonej, nie można żądać jej zawarcia (art. 389 § 1 kc).

Umowa przedwstępna a wyrok Sądu Rejonowego Gdańsk-Południe w Gdańsku z 4 października 2019 roku (VI P 540/18)

Zobowiązanie wynikające z umowy przedwstępnej (przedmiot świadczenia) polega na złożeniu przez zobowiązanego oświadczenia woli o zawarciu umowy przyrzeczonej na warunkach określonych w umowie przedwstępnej.

Umowa przedwstępna a uprawnienia pracodawcy w razie odmowy zawarcia umowy przyrzeczonej przez drugą stronę

Konsekwencje niewywiązania się z umowy przyrzeczonej określono w art. 390 kc.

Jeżeli strona zobowiązana do zawarcia umowy przyrzeczonej uchyla się od jej zawarcia, druga strona może żądać naprawienia szkody, którą poniosła przez to, że liczyła na zawarcie umowy przyrzeczonej. Strony mogą w umowie przedwstępnej odmiennie określić zakres odszkodowania. Jednak, gdy umowa przedwstępna czyni zadość wymaganiom, od których zależy ważność umowy przyrzeczonej, w szczególności wymaganiom co do formy, strona uprawniona może dochodzić zawarcia umowy przyrzeczonej.

Zatem pracodawca może żądać od drugiej strony (która miała zawrzeć przyrzeczoną umowę o pracę jako pracownik):

• odszkodowania lub
• zawarcia umowy przyrzeczonej – o ile umowa przedwstępna czyni zadość wymaganiom, od których zależy ważność umowy przyrzeczonej, tj. gdy umowa przedwstępna została zawarta w formie pisemnej (czyli w formie wymaganej przy zawieraniu umowy o pracę) i zawiera istotne postanowienia umowy przyrzeczonej.

Obu tych roszczeń pracodawca może dochodzić przed sądem, co oznacza, że w razie wygrania sprawy wyrok sądu stanowić będzie tytuł egzekucyjny dotyczący uzyskania odszkodowania, lub też wyrok zastąpi oświadczenie woli o zawarciu umowy o pracę i w wyniku jego wydania stosunek pracy będzie nawiązany. Jak bowiem wynika z treści uchwały  Sądu Najwyższego w składzie 7 sędziów (zasady prawnej) z 7 stycznia 1967 roku (III CZP 32/66), prawomocne orzeczenie sądu stwierdzające obowiązek strony zawarcia umowy przyrzeczonej stwierdza zawarcie umowy i zastępuje tę umowę.

Przykład 1.

Strony zawarły umowę przedwstępną, w której zobowiązały się zawrzeć w terminie 3 miesięcy przyrzeczoną umowę o pracę. Strona, która miała być pracownikiem, uchylała się od zawarcia umowy przyrzeczonej aż do upływu tego terminu. W konsekwencji pracodawca wystąpił wobec wspomnianej osoby z roszczeniem o odszkodowanie odpowiadające kosztom przeprowadzenia nowego postępowania rekrutacyjnego.

Roszczenia z umowy przedwstępnej przedawniają się z upływem roku od dnia, w którym umowa przyrzeczona miała być zawarta. Jeżeli sąd oddali żądanie zawarcia umowy przyrzeczonej, roszczenia z umowy przedwstępnej przedawniają się z upływem roku od dnia, w którym orzeczenie stało się prawomocne.

Umowa przedwstępna, w której strony zobowiązują się do zawarcia w przyszłości umowy o pracę, nie jest rozwiązaniem stosowanym zbyt często. Posłużenie się umową przedwstępną może być celowe w sytuacjach, w których zatrudnienie konkretnej osoby w określonym terminie ma szczególnie istotne znaczenie dla pracodawcy, lub gdy osobie ubiegającej się o zatrudnienie zależy na dodatkowym zabezpieczeniu się przed ewentualną rezygnacją pracodawcy z podjęcia współpracy.