Ustanie małżeństwa pomiędzy osobami fizycznymi na skutek rozwodu wiąże się z koniecznością dokonania takiej czynności jak podział majątku wspólnego. Warto zatem zastanowić się nad podatkowymi skutkami dokonania takiego podziału oraz określić ewentualne konsekwencje podatkowe na gruncie podatku PIT.
Podział majątku po rozwodzie w świetle prawa rodzinnego
Z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich.
Powyższe sformułowanie oznacza, że pomiędzy małżonkami tworzy się wspólność małżeńska, której podstawową cechą jest łączny charakter. Oznacza to, że w okresie trwania tejże wspólności nie jest możliwe wyodrębnienie żadnych udziałów pomiędzy małżonkami.
Wyrazem powyższej reguły jest treść art. 35 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (kro), gdzie możemy przeczytać, że w czasie trwania wspólności ustawowej żaden z małżonków nie może żądać podziału majątku wspólnego.
Powyższy stan trwa do czasu ustania lub unieważnienia małżeństwa albo orzeczenia separacji. Jedną z przyczyn ustania małżeństwa jest rozwód.
Skutkiem rozwodu jest przekształcenie dotychczasowej wspólności bezudziałowej we współwłasność ułamkową. Od tej chwili małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym, niezależnie od tego, w jakim stopniu każdy z nich przyczynił się do jego powstania.
Wynika to wprost z treści art. 501 kro, który stanowi, że w razie ustania wspólności udziały małżonków są równe, chyba że umowa majątkowa małżeńska stanowi inaczej.
Taka sytuacja jest jednak kłopotliwa dla osób, które są po rozwodzie, ponieważ posiadają równe udziały w każdym składniku majątkowym. Dlatego też kolejnym krokiem jest podział majątku.
Podział majątku wspólnego może nastąpić na mocy umowy między małżonkami, w wyroku orzekającym rozwód na żądanie któregokolwiek z małżonków, o ile wniosek o podział majątku nie przyczyni się do nadmiernego opóźnienia postępowania lub na mocy orzeczenia sądu w postępowaniu o podział majątku wspólnego.
Jeżeli małżonkowie nie potrafią dojść do porozumienia w sprawie umownego podziału majątku, wówczas występują ze stosownym wnioskiem do sądu.
Majątek może zostać podzielony na trzy sposoby:
- Podział w naturze (fizyczny podział rzeczy) – jeżeli w wyniku podziału fizycznego powstaną różnice, można przyznać stosowne dopłaty pieniężne;
- Przyznanie rzeczy jednemu z małżonków na wyłączną własność z jednoczesnym zobowiązaniem do spłaty drugiego małżonka;
- Sprzedaż rzeczy stosownie do przepisów Kodeksu postępowania cywilnego i podział sumy uzyskanej ze sprzedaży (podział cywilny).
W praktyce najczęściej będziemy mieli do czynienia z sytuacjami, w których małżonkowie decydują, który składnik majątku ma w całości przypaść danej osobie. Przykładowo po podziale majątku mąż otrzymuje mieszkanie, a żona samochód. Gdyby nie doszło do takiego podziału, to po rozwodzie zarówno mąż, jak i żona posiadaliby po 50% udziałów w mieszkaniu i w samochodzie.
Podział majątku wspólnego po rozwodzie na gruncie podatku PIT
Przechodząc na grunt prawa podatkowego, warto zastanowić się, w jaki sposób fakt otrzymania określonego składnika majątku po rozwodzie wpływa na kwestie ustalenia przychodu.
Przychodem z podziału majątku wspólnego jest wartość otrzymanego przez każdego z małżonków majątku, a także wartość spłat (dopłat) otrzymywanych przez jednego z nich z tytułu podziału majątku.
Zwróćmy bowiem uwagę, że po rozwodzie udziały w majątku są równe i to niezależnie od tego, który z małżonków, w jakim zakresie przyczynił się do przysporzenia w uprzednim majątku wspólnym.
W tym zakresie z pewnością trzeba zwrócić uwagę na treść art. 2 ust. 1 pkt 5 ustawy PIT, który stanowi, że przepisów ustawy nie stosuje się do przychodów z tytułu podziału wspólnego majątku małżonków w wyniku ustania lub ograniczenia małżeńskiej wspólności majątkowej oraz przychodów z tytułu wyrównania dorobków po ustaniu rozdzielności majątkowej małżonków lub śmierci jednego z nich.
Taka treść przepisu oznacza, że przychody powstające po stronie byłych małżonków z tytułu otrzymania majątku po podziale nie stanowią przychodów podlegających opodatkowaniu.
Nie podlegają temu również przychody powstałe z tytułu wyrównania dorobków. W konsekwencji wszelkie dopłaty i spłaty otrzymane przez małżonków również nie podlegają opodatkowaniu.
Ustawa PIT w ogóle nie obejmuje swoim zakresem tego rodzaju przychodów, co oznacza, że tak powstałe przysporzenie podatkowe nie mieści się w kategorii zdarzeń zwolnionych od podatku. Podatnik nie ma obowiązku nigdzie wykazywać tego rodzaju przysporzeń majątkowych.
Drugą kwestią, która wymaga wyjaśnienia, jest przypadek, gdy podział majątku ma charakter nieekwiwalentny. Może bowiem zdarzyć się, że jeden z małżonków na skutek dokonanego i zgodnego podziału otrzymuje przedmioty majątkowe o większej wartości niż drugi. Czy taki przypadek implikuje konieczność zapłaty podatku PIT?
Wspomniany nieekwiwalentny podział nie ma w tym przypadku znaczenia. Również w takim wypadku powstały przychód nie podlega w ogóle opodatkowaniu podatkiem PIT.
W interpretacji indywidualnej Dyrektor Izby Skarbowej w Katowicach z 7 grudnia 2016 roku (nr 2461-IBPB-2-2.4511.855.2016.1.IN) wskazał, że nawet w sytuacji, gdy podatnik otrzyma mniej lub więcej niż małżonek i niezależnie od tego, czy pomiędzy małżonkami wystąpią dopłaty lub spłaty z tego tytułu – nie będzie to podlegało opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych na mocy zacytowanego przepisu art. 2 ust. 1 pkt 5 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Zatem bez znaczenia dla skutków podatkowych będzie to, czy podział majątku wspólnego byłych małżonków będzie ekwiwalentny, czy nieekwiwalentny.
Podział majątku wspólnego po rozwodzie należy zatem do tego rodzaju zdarzeń, które nie wywołują żadnych skutków podatkowych w zakresie podatku dochodowego od osób fizycznych. Ustawa PIT wprost bowiem wyłącza z opodatkowania przychody z podziału majątku po rozwodzie.
