Rosnąca liczba rozwodów wiąże się także ze zwiększeniem spraw związanych z podziałem majątku. Wiele osób zastanawia się, czy w przypadku dokonania podziału majątku istnieje obowiązek zapłaty podatku od czynności cywilnoprawnych – podatek PCC. Jak to przedstawia się w rzeczywistości, można przeczytać w treści tego artykułu.
Podatek PCC
Czynności opodatkowanie podatkiem PCC są ściśle określone. Ustawa z dnia 9 września 2000 roku o podatku od czynności cywilnoprawnych wskazuje katalog czynności cywilnoprawnych podlegających na jej mocy opodatkowaniu.
Przedmiotem opodatkowania podatkiem od czynności cywilnoprawnych są następujące czynności cywilnoprawne:
- umowy sprzedaży oraz zamiany rzeczy i praw majątkowych;
- umowy pożyczki pieniędzy lub rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku;
- umowy darowizny – w części dotyczącej przejęcia przez obdarowanego długów i ciężarów albo zobowiązań darczyńcy;
- umowy dożywocia;
- umowy o dział spadku oraz umowy o zniesienie współwłasności w części dotyczącej spłat lub dopłat;
- ustanowienie hipoteki;
- ustanowienie odpłatnego użytkowania, w tym nieprawidłowego, oraz odpłatnej służebności;
- umowy depozytu nieprawidłowego;
- umowy spółki;
- zmiany wymienionych wcześniej umów, jeżeli powodują one podwyższenie podstawy opodatkowania podatkiem od czynności cywilnoprawnych, z zastrzeżeniem, że w przypadku zmiany umowy spółki i przeniesienia na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej z terytorium państwa niebędącego państwem członkowskim: rzeczywistego ośrodka zarządzania spółki kapitałowej, jeżeli jej siedziba nie znajduje się na terytorium państwa członkowskiego, siedziby spółki kapitałowej, jeżeli jej rzeczywisty ośrodek zarządzania nie znajduje się na terytorium państwa członkowskiego także wtedy, gdy czynność ta nie powoduje podwyższenia kapitału zakładowego;
- orzeczenia sądów, w tym również polubownych, oraz ugody, jeżeli wywołują one takie same skutki prawne, jak czynności cywilnoprawne wymienione we wcześniejszych podpunktach.
Czy w przypadku podziału majątku należy zapłacić podatek PCC?
Na pierwszy rzut oka wydawać by się mogło, że podział majątku wspólnego małżonków jest podobny do zniesienia współwłasności i w związku z tym może być kwalifikowany jako zniesienie współwłasności wymienione w ustawie o podatku od czynności cywilnoprawnych, czyli czynność podlegająca opodatkowaniu podatkiem PCC.
Przykład 1.
Pan Piotr i pani Anna się rozwiedli. Po rozwodzie z mocy prawa nastąpiła między nimi rozdzielność majątkowa. Byli małżonkowie chcą dokonać podziału majątku u notariusza. Pan Piotr ma przejąć ich dom z obowiązkiem spłaty pani Anny. Czy umowa notarialna o podział majątku będzie opodatkowana w ich przypadku PCC ? W tym przypadku podział majątku mimo wystąpienia spłaty nie będzie podlegał opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych, ponieważ ta czynność nie jest wymieniona w katalogu czynności podlegających obowiązkowi podatkowemu od czynności cywilnoprawnych.
Wskazać należy, że w interpretacjach indywidualnych m.in. interpretacji z 30 września 2024 roku Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej (0111-KDIB2-2.4014.176.2024.2.PB) potwierdzono, że PCC nie będzie uiszczane w przypadku zniesienia majątku wspólnego małżonków. Inaczej kwestia kształtuje się, gdyby doszło do śmierci małżonków i prowadzone było postępowanie o podział majątku i dział spadku. Zgodnie z interpretacją indywidualną z 18 kwietnia 2024 roku Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej (0111-KDIB2-2.4014.13.2024.2.MM) stwierdzić należy, że w przypadku śmierci małżonka lub małżonków fakt, że istnieje możliwość wystąpienia następców prawnych do sądu o ustalenie nierównych udziałów małżonków w majątku wspólnym, nie oznacza, że spadkobiercy są również uprawnieni do dokonania podziału majątku wspólnego zmarłego małżonka czy małżonków. Tytułem prawnym, na podstawie którego nabywają oni prawo do majątku objętego wspólnością małżeńską, jest spadkobranie i jedynym sposobem podziału tak nabytego majątku jest dział spadku. Dlatego w tym wypadku wystąpi obowiązek zapłaty PCC, gdyż zgodnie z przepisami ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych opodatkowaniu podlega dział spadku, jeżeli wiąże się on z obowiązkiem spłat lub dopłat.
Przykład 2.
Pan Michał jest synem pana Grzegorza, a pan Krystian synem pani Magdaleny. Pani Magdalena i pan Grzegorz byli małżeństwem. Po śmierci ich synowie z poprzednich związków, tj. pan Michał i pan Krystian, chcieli dokonać podziału majątku rodziców, w którego skład wchodziło mieszkanie, w ten sposób, że pan Michał miał spłacić udział pana Krystiana. Czy w tym wypadku wystąpi obowiązek zapłaty PCC? Tak, z uwagi na to, że tytułem prawnym jest w tym wypadku spadkobranie, będzie konieczność zapłaty PCC, choć majątek dzielony stanowił majątek wspólnych rodziców obu panów.
Dokonanie podziału majątku – kiedy jest możliwe?
Wspólność majątkowa małżeńska obejmuje przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich, a w szczególności:
- pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków;
- dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków;
- środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków;
- kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie w ZUS-ie;
- środki zgromadzone na koncie ogólnoeuropejskiego indywidualnego produktu emerytalnego oraz na subkoncie ogólnoeuropejskiego indywidualnego produktu emerytalnego.
- w drodze wyroku sądu,
- w drodze umowy zawartej przed notariuszem.
Ustanowienie rozdzielności majątkowej następuje z mocy prawa z chwilą uprawomocnienia się:
- wyroku orzekającego rozwód,
- wyroku orzekającego separację.
Poza tym ustanowienie rozdzielności majątkowej nastąpi z mocy prawa także w poniższych przypadkach:
- w przypadku ubezwłasnowolnienia małżonka,
- w przypadku ogłoszenia upadłości małżonka,
- z chwilą śmierci jednego z małżonków.
Gdy doszło do rozdzielności majątkowej, możliwe jest dokonanie podziału majątku.
Podział majątku – jak go dokonać?
Ogólną zasadą jest to, że małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym. Mogą oni jednak żądać, aby ustalenie udziałów w majątku wspólnym było nierówne. Taka sytuacja będzie dopuszczalna z ważnych powodów i przy uwzględnieniu stopnia, w którym każde z małżonków przyczyniło się do powstania tego majątku.
Ustalenie nierównych udziałów możliwe jest zatem po spełnieniu łącznie następujących przesłanek:
- przyczynienia się małżonków do powstania majątku wspólnego w nierównym stopniu, oraz
- gdy istnieją ważne powody, które uzasadniałyby ustalenie nierównych udziałów.
Wyróżnia się następujące sposoby podziału majątku po ustaniu wspólności majątkowej:
- umowny podział majątku,
- sądowy podział majątku.
Umowny podział majątku jest najszybszą z form podzielenia przez byłych małżonków wspólnego majątku. Jest jednak możliwy tylko wówczas, gdy małżonkowie są w stanie dojść do porozumienia co do podziału. Umowny podział majątku może nastąpić poprzez zawarcie umowy pomiędzy byłymi małżonkami. Umowny podział może także zostać dokonany w formie ugody zawartej przed mediatorem. Należy jednak pamiętać, że przepisy prawa w niektórych wypadkach wymagają szczególnej formy, najczęściej formy aktu notarialnego. Dlatego też dokonując podziału majątku, w którego skład wchodzi nieruchomość czy przedsiębiorstwo, konieczne jest dochowanie przewidzianych w przepisach prawa form czynności prawnych, czyli formy aktu notarialnego, orzeczenia sądu lub ugody zawartej bezpośrednio przed sądem.
Jeżeli małżonkowie nie mogą porozumieć się w kwestiach dotyczących podziału majątku wspólnego, wówczas kwestie te rozstrzygać będzie sąd na wniosek jednego z nich. Wniosek o podział majątku wspólnego składa się zawsze do wydziału cywilnego sądu rejonowego właściwego według miejsca położenia majątku. Każde z małżonków może wystąpić o dokonanie sądowego podziału majątku. Wniosek o podział majątku wspólnego podlega opłacie stałej w kwocie 1000 zł, ale jeżeli wniosek zawiera zgodny projekt podziału tego majątku, pobiera się opłatę stałą w kwocie 300 zł.
- podział w naturze, np. podział działki;
- przyznanie rzeczy na wyłączną własność jednemu z małżonków wraz z obowiązkiem spłaty na rzecz drugiego małżonka, np. mieszkanie otrzyma jedno z nich i musi potem spłacić udział drugiego;
- egzekucyjną sprzedaż rzeczy i podział sumy uzyskanej ze sprzedaży.
Ponadto w toku postępowania o podział majątku wspólnego przepisy kro wyróżniają 2 sytuacje związane z rozliczeniem nakładów pomiędzy małżonkami:
- zwrot wydatków i nakładów poczynionych z majątku wspólnego na majątek osobisty jednego z małżonków;
- zwrot wydatków i nakładów, które jedno z małżonków poczyniło ze swojego majątku osobistego na majątek wspólny.
Od tych zasad przewiduje się 2 wyjątki. Pierwszy z nich dotyczy sytuacji, kiedy nie można żądać zwrotu wydatków i nakładów zużytych w celu zaspokojenia potrzeb rodziny, chyba że zwiększyły wartość majątku w chwili ustania wspólności. Jeśli zaś chodzi o zwrot wydatków i nakładów poczynionych z majątku wspólnego na majątek osobisty jednego z małżonków, jest to możliwe z wyjątkiem zwrotu wydatków i nakładów koniecznych na przedmioty majątkowe przynoszące dochód.
Podsumowanie
Podsumowując, nie ma obowiązku zapłaty PCC, gdy dokonywany jest podział majątku przez małżonków. Jeśli jednak będzie dokonywany podział majątku połączony z działem spadku po co najmniej jednym z małżonków, taki obowiązek zapłaty PCC powstanie.
