Rozwód niesie za sobą szereg różnych konsekwencji, w tym także te o charakterze finansowym. Jeśli byli małżonkowie prowadzili wspólną działalność gospodarczą, rozstanie może wymagać od nich podjęcia odpowiednich czynności, szczególnie w zakresie majątku firmowego. Jak w takiej sytuacji dokonać prawidłowego i szybkiego podziału środków? W artykule zostanie przedstawione jak przebiega podział majątku po rozwodzie.
Podział majątku po rozwodzie - skutki finansowe
Jednym z głównych skutków rozwodu jest ustanie ustawowej wspólności majątkowej małżeńskiej. Następuje to wraz z chwilą uprawomocnienia się wyroku sądowego orzekającego rozwiązanie danego małżeństwa. Ustanie ustawowej wspólności powoduje automatyczne powstanie udziałowej wspólności majątkowej pomiędzy rozwiedzionymi w miejsce dotychczasowej wspólności o charakterze łącznym.
Rozwód i ustanie wspólności majątkowej powoduje konieczność dokonania podziału majątku wspólnego, który był gromadzony przez czas trwania związku. Taka sytuacja nie pojawia się jednak wtedy, gdy w małżeństwie od samego początku obowiązywał ustrój rozdzielności majątkowej, tj. gdy zarówno mąż, jak i żona dysponowali swoimi majątkami osobistymi.
Pamiętajmy, że ustawowa wspólność majątkowa małżeńska powstaje wraz z chwilą zawarcia związku – następuje to z mocy samego prawa. Jeśli strony są zainteresowane rozdzielnością, muszą w tym celu zawrzeć stosowną umowę w formie aktu notarialnego, określaną mianem intercyzy.
Z chwilą ustania wspólności majątkowej małżeńskiej współwłasność łączna przekształca się we współwłasność ułamkową, do której stosuje się odpowiednio przepisy o wspólności majątku spadkowego, natomiast przedmioty i prawa majątkowe nabywane przez małżonków po tym zdarzeniu prawnym nie podlegają już reżimowi wspólności majątkowej małżeńskiej, co oznacza, że zwiększają majątki osobiste małżonków. W określonych jednak przypadkach może dojść do powstania, po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej stosunku współuprawnienia małżonków (byłych małżonków) w częściach ułamkowych (np. gdy ekspektatywa określonego prawa majątkowego powstała w czasie trwania wspólności małżeńskiej, natomiast prawo finalne powstałe na bazie tej ekspektatywy zostało zrealizowane już po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej).
Po ustaniu wspólności majątkowej małżonkowie mają co do zasady równe udziały w majątku podlegającym podziałowi. Zatem rozporządzenie przedmiotem, który stanowi składnik majątku wspólnego, do swej ważności wymaga zgody drugiego małżonka.
Jeśli małżonek po ustaniu wspólności dokona zakupu przedmiotu majątkowego za pieniądze stanowiące majątek wspólny, to drugiemu małżonkowi, przysługuje w ramach sprawy o podział majątku wspólnego roszczenie o zasądzenie kwoty odpowiadającej przysługującemu mu udziałowi.
Podział majątku po rozwodzie - majątek firmy
Prowadzenie wspólnej rodzinnej firmy bardzo często jest związane z uzyskiwaniem wspólnych dochodów i ponoszeniem kosztów takiej działalności. W przypadku, gdy jeden z małżonków jest przedsiębiorcą (prowadzi zarejestrowaną działalność gospodarczą), drugi zaś nie ma żadnego zatrudnienia lub pracuje na etacie (ewentualnie na podstawie umowy cywilnoprawnej), najlepszym rozwiązaniem jest ustanowienie rozdzielności majątkowej jeszcze przed powołaniem danej firmy do życia.
Rozdzielność majątkowa w tym przypadku chroni bowiem drugiego małżonka (niebędącego przedsiębiorcą) przed odpowiedzialnością za długi męża lub żony. W przypadku rozwodu znacząco upraszcza załatwienie spraw finansowych pomiędzy stronami – nie dochodzi bowiem wówczas do konieczności przeprowadzenia podziału majątku firmy (przedsiębiorstwo należy tylko do jednej osoby i nie wchodzi w skład majątku wspólnego, a w skład majątku osobistego przedsiębiorcy).
Problem pojawia się, gdy majątek firmy jest wspólny, tzn. oboje małżonkowie prowadzili dane przedsiębiorstwo, względnie czynił to jeden z nich, jednak nigdy nie ustanowiono rozdzielności majątkowej, a firma powstała już po ślubie. W tym przypadku majątek firmy wchodzi do majątku wspólnego, który – jak już wiemy – ustaje z mocy prawa z chwilą uprawomocnienia się wyroku rozwiązującego dane małżeństwo. Powoduje to co do zasady konieczność dokonania podziału takiego majątku. Rozwiedzeni mogą jednak ustalić, że nadal będą prowadzili wspólną firmę, a podział jej majątku nie jest w ogóle potrzebny – takie sytuacje należą niestety do rzadkości.
Pamiętajmy, że dochody uzyskiwane z prowadzonej działalności zarobkowej każdego z małżonków wchodzą do majątku wspólnego – majątek firmy musi być więc rozpatrywany szeroko. Będą się na niego składały nie tylko prawa i rzeczy materialne tworzące dane przedsiębiorstwo, lecz także dochody, które przyniosło ono w trakcie trwania małżeństwa. Jeśli strony nie chcą dzielić takiego majątku w przypadku rozwodu, konieczne jest ustanowienie wspomnianej wcześniej rozdzielności majątkowej.
Podział majątku po rozwodzie
Jeżeli przedsiębiorstwo było prowadzone przez oboje małżonków, gdy oboje ją finansowali lub firma powstała po ślubie, a w związku obowiązywał ustrój wspólności majątkowej, konieczne będzie dokonanie podziału firmowego majątku wspólnego po uzyskaniu rozwodu. Teoretycznie z żądaniem podziału majątku można wystąpić już w pozwie rozwodowym, nie jest to jednak dobry pomysł. Sądy niechętnie podchodzą do pomysłu rozwodu z jednoczesnym dzieleniem majątku stron, ponieważ znacząco wydłuża to czas danego postępowania. Zdecydowanie lepszym pomysłem jest uzyskanie rozwodu w pierwszej kolejności, a następnie dokonanie formalności podziałowych.
Podział majątku może nastąpić na dwa różne sposoby:
-
poprzez zawarcie umowy w formie aktu notarialnego – ta opcja jest szybsza, jednak wymaga pełnej zgody rozwiedzionych co do sposobu podziału majątku firmy;
-
poprzez uzyskanie wyroku sądowego dzielącego majątek – ten sposób zajmuje niestety dużo więcej czasu (postępowania tego rodzaju trwają ok. 2 lat, niekiedy nawet i znacznie dłużej), pojawia się jednak wtedy, gdy strony nie potrafią porozumieć się ze sobą co do podziału wspólnego majątku.
Podział majątku po rozwodzie - koszty
Podział majątku wspólnego nie obejmuje wyłącznie majątku prowadzonej wcześniej firmy. Ustawodawca wymaga bowiem, aby taka czynność była kompletna i obejmowała wszystkie elementy dzielonego majątku. Decydując się na notarialny lub sądowy podział majątku wspólnego, strony muszą pamiętać, że po zawarciu stosownej umowy lub uzyskaniu odpowiedniego wyroku nie będą miały możliwości dokonania podziału tych składników majątkowych, o których zapomniały wcześniej.
Ustalanie majątku, który zostanie podzielony, musi być zatem bardzo dokładne. Praktycznie nigdy nie pojawiają się sytuacje, w których dochodzi do podziału majątku związanego wyłącznie z prowadzeniem danej działalności gospodarczej. Jeśli taka sytuacja miałaby miejsce, to strony utracą możliwość podzielenia pozostałych składników wspólnego majątku, które w ogóle nie wiązały się z prowadzeniem działalności gospodarczej.
Niezależnie od formy planowanego podziału strony muszą więc pamiętać o konieczności zliczenia wszystkich składników wspólnego majątku, w tym majątku firmowego. Każdy podział wiąże się jednak z obowiązkowymi opłatami, które będą ponoszone albo przed notariuszem albo przed właściwym sądem.
W przypadku notarialnego podziału majątku strony zobowiązane są do poniesienia taksy notarialnej, której wysokość uzależniona jest od wartości dzielonego majątku (im większy będzie taki majątek, tym więcej przyjdzie zapłacić w kancelarii). Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 czerwca 2004 roku określa maksymalne stawki notarialne w zależności od wartości przedmiotu danej umowy (w naszym przypadku od wartości majątku małżeńskiego):
-
jeśli dzielony majątek ma wartość do 3000 zł – będzie to koszt 100 zł;
-
powyżej 3000 zł do 10 000 zł – 100 zł + 3% od nadwyżki powyżej 3000 zł;
-
powyżej 10 000 zł do 30 000 zł – 310 zł + 2% od nadwyżki powyżej 10 000 zł;
-
powyżej 30 000 zł do 60 000 zł – 710 zł + 1% od nadwyżki powyżej 30 000 zł;
-
powyżej 60 000 zł do 1 000 000 zł – 1010 zł + 0,4% od nadwyżki powyżej 60 000 zł;
-
powyżej 1 000 000 zł do 2 000 000 zł – 4770 zł + 0,2% od nadwyżki powyżej 1 000 000 zł;
-
powyżej 2 000 000 zł – 6770 zł + 0,25% od nadwyżki powyżej 2 000 000 zł.
Powyższe kwoty nie są jednak jedynym kosztem, z którym muszą liczyć się strony. Każdorazowo doliczany jest do nich podatek VAT w wysokości 23% oraz koszty wypisów aktu notarialnego w kwocie 6 zł + VAT za każdą stronę wypisu.
Nieco inaczej przedstawia się kwestia kosztów, gdy podział majątku jest dokonywany przed sądem. W tym wypadku strony zobowiązane są do uiszczenia opłaty sądowej w wysokości 1000 zł – niezależnie od wartości dzielonego majątku. Jeżeli jednak złożą wniosek, który zawiera zgodny projekt podziału, opłata sądowa wyniesie tylko 300 zł.
Podział majątku po rozwodzie - podsumowanie
Podział majątku firmy po rozwodzie jest konieczny, gdy strony prowadziły wspólne przedsiębiorstwo lub gdy oboje łożyli na jego utrzymanie. Podobnie będzie, gdy w małżeństwie obowiązywał ustrój wspólności ustawowej małżeńskiej. W tym wypadku rozwiedzeni mogą dokonać podziału majątku przed notariuszem (opcja szybsza, ale droższa) albo przed sądem (opcja dłuższa, ale tańsza). Dzielony majątek musi jednak uwzględniać nie tylko wartość przedsiębiorstwa, lecz także wszystkie składniki, które nie były związane z prowadzeniem danej działalności gospodarczej, a które również wchodziły do majątku wspólnego małżonków.
