Spółka cywilna a umowa i majątek spółki

Spółka cywilna jest formą prowadzenia działalności gospodarczej, opartą na współdziałaniu osób fizycznych związanych umową spółki cywilnej. Funkcjonowanie spółki cywilnej w przeważającej części zostało uregulowane w Kodeksie cywilnym, niemniej jednak znajdują wobec niej zastosowanie także przepisy innych ustaw - w tym m.in. ustaw podatkowych lub Kodeksu pracy. Czy wiesz, jakie formalności należy spełnić, aby nawiązać umowę spółki oraz w jakim zakresie wspólnicy mogą dysponować majątkiem spółki? Na pytania odpowiadamy w artykule! 

Spółka cywilna i jej charakter prawny

W ustawie Prawo Przedsiębiorców w przepisie art. 4 ust. 2 ustawodawca przesądził, że za przedsiębiorców uznaje się wspólników spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej. Wynika stąd, że spółka cywilna nie posiada osobowości prawnej, a w jej imieniu wykonują ją jej wspólnicy jako zarejestrowani w rejestrze przedsiębiorców przedsiębiorcy. Znaczenie takiego ukształtowania podmiotowości w ramach spółki cywilnej przejawia się m.in. w postępowaniach sądowych lub administracyjnych - przymiot strony posiadają w imieniu spółki jej wspólnicy, natomiast na gruncie podatkowym oznacza to, że opodatkowania dochodu uzyskiwanego przez spółkę dokonują jej wspólnicy - każdy z osobna we własnym imieniu.

Wspólnikami spółki cywilnej mogą być nie tylko osoby fizyczne, lecz także osoby prawne, jak i tzw. ułomne osoby prawne, czyli jednostki organizacyjne niebędące osobami prawnymi, ale posiadające zdolność prawną, np. spółka jawna, choć w praktyce forma spółki cywilnej jest wybierana najczęściej przez osoby fizyczne. 

Spółka cywilna - umowa i rejestracja

Zawierając umowę spółki cywilnej wspólnicy dysponują dużą swobodą przy określaniu jej treści, nie mniej powinna ona zostać zawarta pisemnie. Warto również mieć na wadze, że zgodnie z art. 860 §  1.  Kodeksu cywilnego przez umowę spółki wspólnicy zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego przez działanie w sposób oznaczony, w szczególności przez wniesienie wkładów. 

W zasadzie ustawodawca wyłączył możliwość swobodnego jej kształtowania tylko w kontekście ochrony osób trzecich - odnosi się to do kwestii odpowiedzialności spółki cywilnej za zobowiązania wobec osób trzecich, która ma charakter zasady bezwzględnie obowiązującej. Zgodnie z art. 864 Kodeksu cywilnego wspólnicy odpowiadają solidarnie za zobowiązania spółki, zatem np. postanowienie umowne, które określałoby przejęcie lub zwolnienia z odpowiedzialności majątkowej za zobowiązania spółki jednego ze wspólników, miałoby skutek tylko wewnątrz spółki, natomiast nie wpływałoby na sytuację wierzyciela. W pozostałym zakresie ustawodawca przyznał wspólnikom dowolność w kształtowaniu treści postanowień spółki, a swoboda ta dotyczy w szczególności zasad prowadzenia spraw spółki, zasad reprezentowania spółki, zasad partycypacji w stratach czy podziale zysku spółki, jak i formułowania przesłanek, których wystąpienie powoduje rozwiązanie spółki.

Spółka cywilna jest umową wspólników, co oznacza, że powstaje między nimi stosunek obligacyjny. Z tego względu w treści umowy spółki cywilnej należy wyodrębnić jej istotne elementy:

• wspólny cel gospodarczy wspólników - w odniesieniu do spółki cywilnej jest nim osiąganie korzyści majątkowych, natomiast prowadzenie działalności gospodarczej jest wówczas środkiem dla realizacji tego celu,
• zobowiązanie się wspólników do określonego działania - działanie to w szczególności przejawia się poprzez wniesienie wkładów do spółki.

Warto w tym miejscu zaznaczyć, że wniesienie wkładów do spółki cywilnej nie jest narzucone przez przepisy - również w tym zakresie wspólnikom została przyznana dowolność ukształtowania tej kwestii w umowie spółki.

Co do zasady umowa spółki cywilnej powinna być sporządzona w formie pisemnej. Niedochowanie tej formy spowoduje skutek w postaci tzw. utrudnień dowodowych.

Jak już wspomniano, to nie spółka cywilna podlega rejestracji, a jej wspólnicy będący osobami fizycznymi prowadzącymi działalność gospodarczą. W tym celu dokonują oni wpisu w CEIDG.

Zatem krokami niezbędnymi do zarejestrowania umowy spółki cywilnej są:

1. Rejestracja w rejestrze przedsiębiorców w CEIDG przez wspólników będących osobami fizycznymi.
2. Zawarcie na piśmie umowy spółki cywilnej.
3. Zgłoszenie spółki do GUS w celu uzyskania numeru REGON spółki (druk RG-OP).
4. Zgłoszenie identyfikacyjne do urzędu skarbowego w celu uzyskania NIP spółki (NIP-2, NIP-D).
5. Uzupełnienie wpisu w CEIDG przez wspólników będących osobami fizycznymi o nr REGON i NIP spółki.

Jeżeli jedyną formą działalności gospodarczej wykonywanej przez wspólników będzie spółka cywilna, to wskazane jest określenie we wniosku o wpis przyszłej daty rozpoczęcia działalności i późniejsze uzupełnienie wniosku o NIP i REGON spółki cywilnej, jeszcze przed datą rozpoczęcia działalności. 

Zgłaszając umowę spółki cywilnej do urzędu skarbowego właściwego ze względu na siedzibę spółki, należy zapłacić podatek od czynności cywilnoprawnych. Stawka podatku wynosi 0,5%, a podstawę stanowi wartość wkładów wniesionych do majątku spółki.

Dodatkowo, jeżeli spółka będzie zatrudniała pracowników lub zleceniobiorców, konieczne będzie zgłoszenie jej jako płatnika składek w ZUS (druk ZUS-ZPA). Z kolei wspólnicy spółki dokonują zgłoszenia do ubezpieczeń samodzielnie.

Charakter majątku i udziały wspólników a spółka cywilna

Majątek spółki cywilnej jest w istocie majątkiem wspólnym wspólników i stanowi tzw. wspólność łączną. Określenie “majątek spółki” jest często używane i daje się je wynieść z norm ustawowych, jednak należy podkreślić, że jest ono nieścisłe. Mamy bowiem do czynienia ze współwłasnością łączną, która odnosi się do majątków osobistych wspólników, a powstała wskutek przeniesienia części tych majątków na rzecz spółki w formie wkładów.

Z takiego charakteru majątku spółki wynikają następujące konsekwencje:

• wspólnicy nie mogą rozporządzać swoimi udziałami w majątku ani udziałami w poszczególnych jego składnikach, tzn., że np. nie mogą ich sprzedać,
• przez czas istnienia wspólności łącznej, czyli przez czas istnienia spółki, wspólnik nie może żądać podziału wspólnego majątku.

Wspólnik spółki cywilnej dysponuje więc dwoma majątkami - majątkiem osobistym i nieokreślonym ułamkowo udziałem we współwłasności łącznej. Rozliczenie między wspólnikami z tytułu uczestnictwa, a więc również wyodrębnienie ułamkowych udziałów, nastąpi, gdy zgaśnie stosunek prawny umowy spółki - w chwili rozwiązania spółki lub wystąpienia przez wspólnika ze spółki.

Wniesienie przez wspólnika wkładu do spółki oznacza przeniesienie go na spółkę, a ściśle - na rzecz wszystkich wspólników, co stanowi podstawowy obowiązek wspólnika związany z majątkiem. Wkłady mogą przybrać formę:

• pieniężną,
• rzeczową (tzw. aport),
• przeniesienia na wspólników praw rzeczowych,
• przeniesienia praw obligacyjnych, czyli np. wniesienie używania samochodu, prawa najmu lub dzierżawy,
• świadczenia przez wspólnika określonych w umowie usług przez określony lub nieoznaczony czas.

Przykład 1.

Wspólnicy spółki cywilnej, w której składnikiem majątku jest nieruchomość, chcą rozszerzyć działalność poprzez przyjęcie nowego wspólnika. W tym celu muszą zmodyfikować umowę spółki. Mimo że spółka nie jest i nie stanie się prawnym właścicielem nieruchomości, jej zmodyfikowana umowa musi przyjąć formę aktu notarialnego, ponieważ dojdzie do przeniesienia części własności na nowego wspólnika.

Określenie sposobu wniesienia wkładu zależy od przedmiotu wkładu. Jeżeli ma on postać pieniężną, jego wniesienie zostanie dokonane z chwilą uznania przelewu na rachunku bankowym spółki. Z kolei wniesienie wkładu w postaci świadczenia usług przez jednego ze wspólników realizuje się już z mocy samej umowy spółki, a więc nie ma potrzeby zawierania dodatkowo umowy o pracę czy umowy zlecenia. Natomiast odnośnie wkładu w postaci nieruchomości należy zaznaczyć, że będzie ona stanowiła współwłasność wspólników tylko wówczas, gdy dla umowy spółki zostanie zachowana forma aktu notarialnego.