Analiza CRBR jako narzędzia, które przeciwdziałania praniu brudnych pieniędzy i finansowaniu terroryzmu oraz dostosowanie się Polski do dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej.
Podstawą do stworzenia Centralnego Rejestru Beneficjentów Rzeczywistych (dalej – CRBR lub Rejestr), było wdrożenie przez Polskę dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej (UE) 2015/849 z dnia 20 maja 2015 r., w sprawie zapobiegania wykorzystywaniu systemu finansowego do prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu, zmieniająca rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 648/2012 i uchylająca dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2005/60/WE oraz dyrektywę Komisji 2006/70/WE (dalej - Dyrektywa).
Ponadto, państwa członkowskie w celu wdrożenia przepisów unijnych, wymagają, by właściwe organy i jednostki analityki finansowej mogły mieć terminowy dostęp do informacji, o których mowa w art. 30 ust. 1 Dyrektywy (art. 30 ust. 2 Dyrektywy). Przedmiotowa dyrektywa określiła zatem ogólne założenia powstania rejestru, jednak pozostawiała kwestie dostosowania przepisów prawa, a także warunków technicznych rejestru poszczególnym państwom członkowskim, w tym m.in. zakres przetwarzanych danych, ich weryfikację, a także dostęp do rejestru tychże danych.
Wdrożenie przepisów unijnych na gruncie prawa polskiego
Podstawą funkcjonowania rejestru takich podmiotów jest Centralny Rejestr Beneficjentów Rzeczywistych (CRBR), który został wprowadzony ustawą z dnia 1 marca 2018 r., o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu (dalej – u.p.p.p.). CRBR jest prowadzony przy użyciu systemu teleinformatycznego i służy do przetwarzania informacji o beneficjentach rzeczywistych (art. 55 u.p.p.p.). Definicję beneficjenta rzeczywistego, określa art. 2 ust. 2 pkt 1) u.p.p.p., przez którego rozumie się każdą osobę fizyczną sprawującą bezpośrednio lub pośrednio kontrolę nad klientem poprzez posiadane uprawnienia, które wynikają z okoliczności prawnych lub faktycznych, umożliwiające wywieranie decydującego wpływu na czynności lub działania podejmowane przez klienta, lub każdą osobę fizyczną, w imieniu której są nawiązywane stosunki gospodarcze lub jest przeprowadzana transakcja okazjonalna.
Za beneficjenta rzeczywistego uznaje się:
- w przypadku osoby prawnej innej niż spółka, której papiery wartościowe są dopuszczone do obrotu na rynku regulowanym podlegającym wymogom ujawniania informacji wynikającym z przepisów prawa Unii Europejskiej lub odpowiadających im przepisów prawa państwa trzeciego:
- osobę fizyczną będącą udziałowcem lub akcjonariuszem, której przysługuje prawo własności więcej niż 25% ogólnej liczby udziałów lub akcji tej osoby prawnej,
- osobę fizyczną dysponującą więcej niż 25% ogólnej liczby głosów w organie stanowiącym tej osoby prawnej, także jako zastawnik albo użytkownik, lub na podstawie porozumień z innymi uprawnionymi do głosu,
- osobę fizyczną sprawującą kontrolę nad osobą prawną lub osobami prawnymi, którym łącznie przysługuje prawo własności więcej niż 25% ogólnej liczby udziałów lub akcji lub które łącznie dysponują więcej niż 25% ogólnej liczby głosów w organie stanowiącym tej osoby prawnej, także jako zastawnik albo użytkownik, lub na podstawie porozumień z innymi uprawnionymi do głosu,
- osobę fizyczną sprawującą kontrolę nad osobą prawną poprzez posiadanie uprawnień, o których mowa w art. 3 ust. 1 pkt 37 ustawy z dnia 29 września 1994 r., o rachunkowości,
- osobę fizyczną zajmującą wyższe stanowisko kierownicze w przypadku udokumentowanego braku możliwości ustalenia lub wątpliwości co do tożsamości osób fizycznych określonych w tiret pierwszym-czwartym oraz w przypadku niestwierdzenia podejrzeń prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu;
- w przypadku trustu:
- założyciela, w tym fundatora w rozumieniu ustawy z dnia 26 stycznia 2023 r., o fundacji rodzinnej,
- powiernika, w tym członka zarządu w rozumieniu ustawy z dnia 26 stycznia 2023 r., o fundacji rodzinnej,
- nadzorcę, jeżeli został ustanowiony, w tym członka rady nadzorczej w rozumieniu ustawy z dnia 26 stycznia 2023 r. o fundacji rodzinnej,
- beneficjenta, w tym beneficjenta w rozumieniu ustawy z dnia 26 stycznia 2023 r., o fundacji rodzinnej lub - w przypadku gdy osoby fizyczne czerpiące korzyści z danego trustu nie zostały jeszcze określone - grupę osób, w których głównym interesie powstał lub działa trust,
- inną osobę sprawującą kontrolę nad trustem,
- inną osobę fizyczną o uprawnieniach lub obowiązkach równoważnych do określonych - od pierwszego do piątego;
- w przypadku osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą, wobec której nie stwierdzono przesłanek lub okoliczności mogących wskazywać na fakt sprawowania kontroli nad nią przez inną osobę fizyczną lub osoby fizyczne, przyjmuje się, że taka osoba fizyczna jest jednocześnie beneficjentem rzeczywistym.
Podmioty objęte obowiązkiem, zakres ujawnienia danych i proces zgłoszenia
Ustawa z dnia 1 marca 2018 r., o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu zawiera w art. 58, katalog podmiotów, które są obowiązane dokonać zgłoszenia informacji o beneficjentach rzeczywistych, jak i aktualizować te dane, a są to:
- spółki jawne,
- spółki komandytowe,
- spółki komandytowo-akcyjne,
- spółki z ograniczoną odpowiedzialnością,
- proste spółki akcyjne,
- spółki akcyjne, z wyjątkiem spółek publicznych w rozumieniu ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o ofercie publicznej i warunkach wprowadzania instrumentów finansowych do zorganizowanego systemu obrotu oraz o spółkach publicznych,
- trusty, których powiernicy lub osoby zajmujące stanowiska równoważne:
- mają miejsce zamieszkania lub siedzibę na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub
- nawiązują stosunki gospodarcze lub nabywają nieruchomość na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w imieniu lub na rzecz trustu,
- spółki partnerskie,
- europejskie zgrupowania interesów gospodarczych,
- spółki europejskie,
- spółdzielnie,
- spółdzielnie europejskie,
- stowarzyszenia podlegające wpisowi do Krajowego Rejestru Sądowego,
- fundacje.
Z kolei art. 59 u.p.p.p., wskazuje informacje podlegające zgłoszeniu do Centralnego Rejestru Beneficjentów Rzeczywistych, którymi są:
- dane identyfikacyjne podmiotów wymienionych w art. 58 u.p.p.p.:
- nazwa (firma) lub w przypadku trustu inne dane pozwalające zidentyfikować trust,
- forma organizacyjna,
- siedziba lub w przypadku trustu miejsce zamieszkania lub siedziba powiernika trustu lub osoby zajmującej stanowisko równoważne,
- numer w Krajowym Rejestrze Sądowym lub w przypadku trustu nazwa właściwego rejestru wraz z numerem, o ile został wpisany do rejestru,
- NIP, o ile został nadany;
- dane identyfikacyjne beneficjenta rzeczywistego podmiotów, o których mowa w art. 58 pkt 1-5 i 7-13 u.p.p.p.:
- imię i nazwisko,
- każde posiadane obywatelstwo,
- państwo zamieszkania,
- numer PESEL albo datę urodzenia - w przypadku osób nieposiadających numeru PESEL,
- informację o wielkości i charakterze udziału lub uprawnieniach przysługujących beneficjentowi rzeczywistemu;
- dane identyfikacyjne beneficjenta rzeczywistego trustu, o którym mowa w art. 58 pkt 6 u.p.p.p.:
- imię i nazwisko,
- każde posiadane obywatelstwo,
- państwo zamieszkania,
- numer PESEL albo datę urodzenia - w przypadku osób nieposiadających numeru PESEL,
- informację o uprawnieniach przysługujących beneficjentowi rzeczywistemu,
- w przypadku, o którym mowa w art. 2 ust. 2 pkt 1 lit. b tiret czwarte u.p.p.p., informacje o grupie osób, w których głównym interesie powstał lub działa trust.
Nałożony na podmioty obowiązek aktualizacji danych podlegających zgłoszeniu może być dodatkowo weryfikowany przez organ właściwy do w sprawach Rejestru, tj. ministra właściwego do spraw finansów publicznych (art. 56 u.p.p.p.), który to może przeprowadzić postępowanie wyjaśniające w celu potwierdzenia aktualności i prawidłowości danych zamieszczonych w Rejestrze (art. 61b ust. 1-3 u.p.p.p.).
Podobnie jak w przypadku innych rejestrów dostępnych publicznie (np. Krajowy Rejestr Sądowy), domniemywa się prawdziwość danych zamieszczonych w Centralnym Rejestrze Beneficjentów Rzeczywistych. W konsekwencji, osoba dokonująca zgłoszenia podmiotu objętego obowiązkiem rejestrowym lub aktualizacji informacji ujawnionych w Rejestrze ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną zgłoszeniem do Rejestru nieprawdziwych danych, a także niezgłoszeniem w ustawowym terminie danych i zmian danych objętych wpisem do Rejestru, chyba że szkoda nastąpiła wskutek działania siły wyższej albo wyłącznie z winy poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą zgłaszający nie ponosi odpowiedzialności (art. 68 u.p.p.p.).
Warto w tym miejscu wspomnieć, że, w przypadku nie dopełnienia obowiązku zgłoszenia, bądź aktualizacji informacji podlegających zgłoszeniu do Rejestru, w terminie przewidzianym przez ustawę (termin 14 dni od dnia wystąpienia danego zdarzenia) lub podały informacje niezgodne ze stanem faktycznym, podlegają karze pieniężnej do wysokości 1.000.000,00 zł (art. 153 ust. 1 u.p.p.p.).
W przypadku zaś, gdy to beneficjent rzeczywisty nie dopełnił obowiązku dostarczenia osobie zgłaszającej odpowiednich informacji oraz dokumentów niezbędnych do zgłoszenia informacji o beneficjencie rzeczywistym i jej aktualizacji w ustawowym terminie lub podane przez niego dane są niezgodne ze stanem faktycznym, podlega karze pieniężnej do wysokości 50.000,00 zł (art. 153 ust. 3 u.p.p.p.).
Ustawodawca przewidział, że Centralny Rejestr Beneficjentów Rzeczywistych będzie miał charakter jawny (art. 67 u.p.p.p.), zaś dane umieszczone w Rejestrze są przez okres 10 lat (art. 64 pkt 1) i 2) u.p.p.p.). Tym samym, każdy może odszukać i zweryfikować podmiot podlegający zgłoszeniu do CRBR, a następnie ustalić skład osób będących beneficjentem rzeczywistym tego podmiotu.
CRBR - podsumowanie
Centralny Rejestr Beneficjentów Rzeczywistych, który został wdrożony w celu dostosowania przepisów krajowych do międzynarodowych standardów współpracy, w zakresie wymiany informacji oraz walki ze zjawiskiem prania pieniędzy i finansowania terroryzmu, niewątpliwie sprzyja przejrzystości podmiotów będących uczestnikami obrotu gospodarczego oraz pozwala na ustalenie osób mających wpływ na ich funkcjonowanie. Wątpliwości nasuwa jednak jawny charakter Rejestru, który może prowadzić do nadużyć, bowiem ujawnione dane osób zarządzających są pozbawione ochrony, choćby z uwagi na ograniczenia uprawnienia do kontroli przetwarzania danych osobowych (art. 66 u.p.p.p.). Co więcej istnieje możliwość wykorzystania danych tychże osób przez podmioty nieuprawnione. Na koniec należy wspomnieć, że mimo obowiązku zgłoszenia i aktualizacji danych, a także przewidywanych sankcji, w przypadku niedopełnienia obowiązku, bądź podania danych niezgodnych ze stanem faktycznym, nie można mieć gwarancji, że dane umieszczone w Rejestrze są danymi prawdziwymi.
Mając na uwadze powyższe, mimo słusznych motywacji, jaką jest ściganie przestępstw oraz zwiększenie jawności podmiotów funkcjonujących na rynku, należałoby podjąć kroki w zakresie zmiany przepisów, w celu ochrony danych osobowych osób wpisanych do Rejestru, skutkujące ograniczeniem ryzyka związanego z niewłaściwym wykorzystaniem ich danych, czy nadużyciami ze strony instytucji, bądź osób trzecich.
Podstawa prawna:
- Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej (UE) 2015/849 z dnia 20 maja 2015 r., w sprawie zapobiegania wykorzystywaniu systemu finansowego do prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu, zmieniająca rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 648/2012 i uchylająca dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2005/60/WE oraz dyrektywę Komisji 2006/70/WE;
- Ustawa z dnia 1 marca 2018 r., o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu.
Materiał opracowany przez zespół „Tak Prawnik”.
Właścicielem marki „Tak Prawnik” jest BZ Group Sp. z o.o.
