Kara umowna - postanowienia w zakresie formułowania

Kara umowna jest instytucją, która ma mobilizować strony do prawidłowej realizacji łączącej je umowy. Stanowi zatem jeden z możliwych sposobów zabezpieczenia prawidłowego wykonania umowy. Powinna być dostosowana do konkretnej umowy i konkretnego stosunku prawnego, tak by interesy strony, na której rzecz dana kara umowna jest zastrzegana, zostały dobrze zabezpieczone. Jak prawidłowo zabezpieczyć i sformułować postanowienia w tym zakresie? Odpowiedź poniżej.

Kara umowna – wiadomości ogólne

Zgodnie z art. 483 § 1 Kodeksu cywilnego (kc) można zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy (kara umowna).

Art. 483 § 1 kc określa minimalną treść klauzuli umownej zastrzegającej karę umowną, a granice kształtowania treści klauzuli wyznacza art. 353¹ kc. Do koniecznych elementów ważnej klauzuli umownej kreującej obowiązek zapłaty kary umownej należy zaliczyć określenie zobowiązania (albo pojedynczego obowiązku), którego niewykonanie lub nienależyte wykonanie rodzi obowiązek zapłaty kary oraz określenie sumy pieniężnej mającej stanowić naprawienie szkody wynikającej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania (art. 483 § 1 kc). Strony umowy korzystają ze swobody w oznaczeniu sumy stanowiącej karę umowną (art. 353¹ kc), ich ustalenia muszą być jednak na tyle precyzyjne, aby umożliwiały obiektywne jej oznaczenie.

W ramach swobody umów strony mogą ustalić, że dłużnik będzie zobowiązany do zapłaty określonej sumy pieniędzy z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, nawet wówczas, gdy niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania będzie następstwem okoliczności, za które z mocy ustawy nie ponosi odpowiedzialności. Jednocześnie zauważyć należy, że zastrzeżenie kary umownej na wypadek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania nie zwalnia dłużnika z obowiązku jej zapłaty w razie wykazania, że wierzyciel nie poniósł szkody.

Kara umowna w wyroku sądu

Jak wskazuje Sąd Najwyższy w postanowieniu z 29 września 2022 roku (I CSK 798/22), „[k]onieczną treścią ważnej klauzuli zastrzegającej karę umowną jest określenie sumy stanowiącej karę umowną w przypadku niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego. Przy oznaczaniu kary umownej dopuszcza się posługiwanie obiektywnymi miernikami wysokości np.: ułamkiem wartości rzeczy lub ułamkiem sumy, jeżeli ustalenie tej kwoty jest wyłącznie zabiegiem arytmetycznym. Zastosowanie konstrukcji prawnej, zakładającej ustalenie w przyszłości podstawy naliczania kary umownej, nie jest zgodne z art. 483 § 1 w zw. z art. 58 § 1 kc. Istotne jest, aby zarówno strony, jak i sąd rozpoznający sprawę byli w stanie obliczyć wysokość kary umownej, która powinna być możliwa do ustalenia już w momencie zawarcia umowy, a jej wysokość nie powinna wymagać dowodzenia”.

Funkcja kary umownej

Kara umowna może spełniać różne funkcje. Najważniejsze z nich to:

1. funkcja kompensacyjna – kara umowna może służyć zrekompensowaniu uszczerbku wierzyciela spowodowanego niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zobowiązania;
2. funkcja stymulacyjna (prewencyjna, zabezpieczająca) – kara umowna ma zmobilizować dłużnika do należytego wykonania obowiązków i tym samym – zabezpieczać wierzyciela przed niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zobowiązania;
3. funkcja represyjna – kara umowna ma spowodować odpowiednią dolegliwość dla dłużnika w związku z niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem umowy.

Studium przypadku, czyli przykłady klauzul dotyczących kar umownych

Przedstawiamy przykłady klauzul dotyczących kar umownych.

Przykład 1.

1. Wykonawca zapłaci Zamawiającemu karę umowną w przypadku:
1. przekroczenia terminu przewidzianego dla stworzenia bazy danych – w wysokości …% wynagrodzenia netto za każdy dzień opóźnienia;
2. naruszenia przez Wykonawcę zobowiązania do zachowania w poufności informacji uzyskanych w czasie wykonywania Umowy – w wysokości … wynagrodzenia za każdy przypadek naruszenia;
3. w przypadku powierzenia czynności dotyczących tworzenia bazy danych osobom trzecim – w wysokości …% wynagrodzenia za każdy taki przypadek.
2. Zamawiający będzie potrącał kary umowne od wynagrodzenia wypłacanego Wykonawcy.
3. Łączna wysokość potrąconych kar umownych nie może przekraczać …% wynagrodzenia.
4. Zamawiający może na zasadach ogólnych dochodzić odszkodowania za szkody przewyższające wysokość kar umownych.

Przykład 2.

1. Strony ustalają, że w razie niewykonania lub nienależytego wykonania Umowy Wykonawca zapłaci Zamawiającemu następujące kary umowne:
1. w wysokości 15% wynagrodzenia brutto, o którym mowa §… Umowy, w przypadku wypowiedzenia lub odstąpienia od Umowy z przyczyn leżących po stronie Wykonawcy;
2. w wysokości 5% wartości brutto przedmiotu Umowy z danego zamówienia za każdy rozpoczęty dzień opóźnienia w dostawie;
3. w wysokości 5% wartości brutto przedmiotu Umowy z danego zamówienia za każdy rozpoczęty dzień opóźnienia w wymianie przedmiotu Umowy na wolny od wad w stosunku do terminu określonego w §… Umowy;
4. w wysokości 5% wartości brutto przedmiotu Umowy z danego zamówienia w przypadku dostarczenia przedmiotu w ilości lub asortymencie niezgodnym z zamówieniem częściowym, a także niespełniającym wymagań jakościowych, niezależnie od wypełnienia przez Wykonawcę obowiązku wynikającego z § 5 ust. 2 niniejszej Umowy;
5. w wysokości 5% wynagrodzenia brutto, o którym mowa w §… niniejszej Umowy, w przypadku niewykonania lub nienależytego wykonania Umowy z innych przyczyn niż wskazanych powyżej, za każde niewykonanie lub nienależytego wykonanie.
2. Kary umowne przewidziane w Umowie za każde naruszenie naliczane będą osobno.
3. Suma naliczonych kar umownych nie może przekroczyć kwoty 20% maksymalnego wynagrodzenia brutto, o którym mowa w §… Umowy.
4. Uiszczenie kary umownej nie zwalnia Wykonawcy z realizacji obowiązków wynikających z niniejszej Umowy.
5. Strony nie ponoszą odpowiedzialności z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązań wynikających z Umowy, jeżeli niewykonanie lub nienależyte wykonanie stanowi następstwo siły wyższej.
6. Zamawiający zastrzega sobie prawo do odszkodowania uzupełniającego, przekraczającego wysokość kary umownej, do wysokości rzeczywiście poniesionej szkody.
7. Zamawiający zastrzega sobie prawo do potrącenia naliczonych kar umownych i odszkodowania z przysługującego Wykonawcy wynagrodzenia.
8. Obowiązek naprawienia szkody, którą Zamawiający poniósł wskutek odstąpienia lub wypowiedzenia umowy z przyczyn leżących po stronie Wykonawcy, obejmuje obowiązek pokrycia przez Wykonawcę różnicy pomiędzy wynagrodzeniem Wykonawcy a wynagrodzeniem nowego wykonawcy, któremu Zamawiający powierzył realizację przedmiotu Umowy w związku z rozwiązaniem lub wygaśnięciem niniejszej umowy.

Oczywiście w każdym przypadku kwestia kar umownych jest ustalana indywidualnie z uwagi na to, że zarówno przedmiot umowy, zakres, jak i wynagrodzenie są różne. Tym samym powyższe przykłady stanowią jedynie pewien wzór, wskazanie na sposób konstruowania kar umownych.