Kodeks postępowania cywilnego przewiduje szereg różnych form uczestnictwa w sporze w ramach tego postępowania. Wiążą się z one konkretnymi uprawnieniami i obowiązkami stron. Przeczytaj poniższy artykuł i dowiedz się więcej o rodzajach współuczestnictwa i czym charakteryzuje się współuczestnictwo w sporze w postępowaniu cywilnym.
Rodzaje współuczestnictwa w sporze procesowym
Kilka osób może w jednej sprawie występować w roli powodów lub pozwanych, jeżeli przedmiot sporu stanowią:
- prawa lub obowiązki im wspólne lub oparte na tej samej podstawie faktycznej i prawnej (współuczestnictwo materialne);
- roszczenia lub zobowiązania jednego rodzaju oparte na jednakowej podstawie faktycznej i prawnej, jeżeli ponadto właściwość sądu jest uzasadniona dla każdego z roszczeń lub zobowiązań z osobna oraz dla wszystkich wspólnie (współuczestnictwo formalne).
Zgodnie z orzecznictwem: „Istota współuczestnictwa formalnego wyraża się w tym, że w jednej sprawie – w znaczeniu techniczno-procesowym – dochodzi do połączenia kilku (wielu) spraw w znaczeniu materialnoprawnym, tj. spraw mających za przedmiot roszczenie lub zobowiązanie oparte na jednakowej podstawie faktycznej i prawnej, w których zachowana jest ponadto jedność właściwości sądu. W związku z tym wartości przedmiotu zaskarżenia, podobnie jak wartości przedmiotu sprawy, nie sumuje się, a o dopuszczalności skargi kasacyjnej decyduje wartość przedmiotu zaskarżenia w każdej z połączonych formalnie spraw. Niczego w tej ocenie nie zmienia to, że skargę kasacyjną wnosi skarżący, który został pozwany w kilku odrębnych sprawach, połączonych zgodnie z zasadami współuczestnictwa formalnego” – postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z 17 lipca 2014 roku (III CZ 30/14).
Jeżeli przeciwko kilku osobom sprawa może toczyć się tylko łącznie (współuczestnictwo konieczne), powyższe zasady stosuje się także do osób, których udział w sprawie uzasadniałby jej rozpoznanie w postępowaniu odrębnym.
Przykładem współuczestnictwa koniecznego jest relacja pomiędzy małżonkami współkredytobiorcami, gdy zaciągnęli kredyt wspólnie i zobowiązanie to dotyczyło ich majątku wspólnego. Zgodnie z orzecznictwem: „Oznacza to, że stroną powodową w sprawie o ustalenie nieważności umowy kredytu powinni być jednocześnie wszyscy kredytobiorcy. Współuczestnictwo jednolite zachodzi wówczas, gdy wyrok ma dotyczyć niepodzielnie wszystkich współuczestników. Oznacza to, że wobec każdego ze współuczestników niezbędne jest wydanie jednorodnego rozstrzygnięcia. Ewentualna rozbieżność rozstrzygnięcia wobec współuczestników jednolitych stanowiłaby wewnętrzną sprzeczność wyroku i nie byłaby możliwa do pogodzenia z istotą stosunku prawnego” – wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie – V Wydział Cywilny z 27 kwietnia 2022 roku, V ACa 805/21.
Co do zasady, każdy współuczestnik działa w imieniu własnym. W przypadku jednak, gdy z istoty spornego stosunku prawnego lub z przepisu ustawy wynika, że wyrok dotyczyć ma niepodzielnie wszystkich współuczestników (współuczestnictwo jednolite), czynności procesowe współuczestników działających są skuteczne wobec niedziałających.
Zgodnie z orzecznictwem: „Zasadniczo każdy współuczestnik sporu działa w imieniu własnym […], a wyjątkiem jest jedynie przypadek współuczestnictwa jednolitego, które występuje, gdy z istoty spornego stosunku prawnego wynika, że wyrok dotyczyć ma niepodzielnie wszystkich współuczestników […], co oznacza, że sprawa musi zostać rozstrzygnięta jednolicie w stosunku do wszystkich z nich. W tej ostatniej sytuacji czynności współuczestników działających są skuteczne wobec niedziałających. Sytuacja taka nie zachodzi w przypadku współuczestnictwa małżonków wspólnie przysposabiających małoletniego, gdy dochodzą oni jednym pozwem rozwiązania przysposobienia lub też wspólnie wnoszą apelację od wyroku oddalającego to żądanie. Z chwilą przysposobienia wspólnie przez małżonków powstają bowiem dwa odrębne i niezależne od siebie stosunki przysposobienia, a zatem dopuszczalne jest rozwiązanie jednego z nich przy dalszym istnieniu drugiego. Stan ten determinuje konieczność odrębnego badania przesłanek przysposobienia (lub jego rozwiązania) oddzielnie w stosunku do każdego z małżonków, a co za tym idzie, współuczestnictwo powodów w sprawie nie jest współuczestnictwem jednolitym” – postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z 7 października 2020 roku, IV CSK 396/20.
Do zawarcia ugody, zrzeczenia się roszczenia albo uznania powództwa potrzeba zgody wszystkich współuczestników.
Interwencja główna i uboczna
Kto występuje z roszczeniem o rzecz lub prawo, o które sprawa toczy się pomiędzy innymi osobami, może aż do zamknięcia rozprawy w pierwszej instancji wytoczyć powództwo o tę rzecz lub prawo przeciwko obu stronom przed sąd, w którym toczy się sprawa (interwencja główna).
Kto ma interes prawny w tym, aby sprawa została rozstrzygnięta na korzyść jednej ze stron, może w każdym stanie sprawy aż do zamknięcia rozprawy w drugiej instancji przystąpić do tej strony (interwencja uboczna).
Interwenient uboczny może ze wstąpieniem do sprawy połączyć dokonanie innej czynności procesowej.
Sąd oddali opozycję, jeżeli interwenient uboczny uprawdopodobni, że ma interes prawny we wstąpieniu do sprawy.
Mimo wniesienia opozycji interwenient uboczny bierze udział w sprawie, dopóki orzeczenie uwzględniające opozycję nie stanie się prawomocne. W razie prawomocnego uwzględnienia opozycji czynności interwenienta ubocznego uważane będą za niebyłe.
Interwenient uboczny jest uprawniony do wszelkich czynności procesowych dopuszczalnych według stanu sprawy. Nie mogą one jednak pozostawać w sprzeczności z czynnościami i oświadczeniami strony, do której przystąpił.
Interwenientowi ubocznemu należy od chwili jego wstąpienia do sprawy doręczać – tak, jak stronie – zawiadomienia o terminach i posiedzeniach sądowych oraz orzeczenia sądu.
Jeżeli z istoty spornego stosunku prawnego lub z przepisu ustawy wynika, że wyrok w sprawie ma odnieść bezpośredni skutek prawny w stosunku między interwenientem a przeciwnikiem strony, do której interwenient przystąpił, do stanowiska interwenienta w procesie stosuje się odpowiednio przepisy o współuczestnictwie jednolitym.
Interwenient uboczny nie może w stosunku do strony, do której przystąpił, podnieść zarzutu, że sprawa została rozstrzygnięta błędnie albo że strona ta prowadziła proces wadliwie, chyba że stan sprawy w chwili przystąpienia interwenienta uniemożliwił mu korzystanie ze środków obrony albo że strona umyślnie lub przez niedbalstwo nie skorzystała ze środków, które nie były interwenientowi znane.
Przypozwanie w postępowaniu cywilnym
Strona, której w razie niekorzystnego dla niej rozstrzygnięcia przysługiwałoby roszczenie względem osoby trzeciej albo przeciwko której osoba trzecia mogłaby wystąpić z roszczeniem, może zawiadomić taką osobę o toczącym się procesie i wezwać ją do wzięcia w nim udziału.
W tym celu wnosi do sądu pismo procesowe wskazujące przyczynę wezwania i stan sprawy. Doręcza się je niezwłocznie osobie trzeciej, która może zgłosić swe przystąpienie do strony jako interwenient uboczny.
Skutki związane z interwencją uboczną powstają w stosunku do wezwanego, który nie zgłosił przystąpienia, z chwilą, w której przystąpienie było możliwe.
