Zgodnie z prawem Unii Europejskiej każdy rodzaj pomocy udzielanej przez państwo członkowskie na rzecz przedsiębiorców należy zgłosić do Komisji Europejskiej. Wynika to z faktu, że pomoc publiczna może stanowić zaburzenie konkurencji na wspólnotowym rynku. Od tej reguły istnieją jednak wyjątki. W sytuacji, gdy kwota pomocy jest niewielka i może zostać wykorzystana wyłącznie na ściśle określony cel, mamy do czynienia z pomocą de minimis, która nie wymaga notyfikacji do Komisji Europejskiej. W artykule przeanalizujemy, jak wygląda udzielanie pomocy de minimis w projektach unijnych, jakie są limity pomocy de minimis oraz jakie zmiany w tym zakresie czekają przedsiębiorców od 2024 roku.
Jak jest podstawa prawna udzielania pomocy de minimis?
Obecne przepisy dotyczące pomocy de minimis obowiązują od 1 stycznia 2014 roku i zostały wprowadzone na mocy:
- Rozporządzenia Komisji Europejskiej nr 1407/2013 z dnia 18 grudnia 2013 roku w sprawie stosowania art.107 i 108 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej do pomocy de minimis (obowiązuje do 31 grudnia 2023 roku);
- Rozporządzenia Komisji (UE) z dnia 18 grudnia 2013 roku, nr 1408/2013 w sprawie stosowania art. 107 i 108 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej do pomocy de minimis w sektorze rolnym (obowiązuje do 31 grudnia 2027 roku).
Jeżeli chodzi o polskie ustawodawstwo w tej materii, to należy przywołać:
- Ustawę z dnia 30 kwietnia 2004 roku o postępowaniu w sprawach dotyczących pomocy publicznej, która określa zasady postępowania w sprawach dotyczących pomocy państwa spełniającej przesłanki określone w art. 107 ust. 1 TFUE, oraz
- Ustawę z dnia 22 kwietnia 2022 roku o zasadach realizacji zadań finansowanych ze środków europejskich, której art. 30 ust. 4 stanowi, że minister właściwy do spraw rozwoju regionalnego może określić, w drodze rozporządzenia, szczegółowe przeznaczenie, warunki i tryb udzielania pomocy publicznej lub pomocy de minimis, a także podmioty udzielające tej pomocy, uwzględniając konieczność zapewnienia: zgodności tej pomocy z rynkiem wewnętrznym, efektywnego i skutecznego jej wykorzystania oraz przejrzystości jej udzielania w przypadku, gdy przepisy odrębne nie określają szczegółowego przeznaczenia, warunków lub trybu udzielania tej pomocy.
Przykładem aktu prawnego, który szczegółowo reguluje przyznawanie pomocy finansowej ze środków unijnych (w tym pomocy de minimis) może być:
- Rozporządzenie Ministra Funduszy i Polityki Regionalnej z dnia 7 listopada 2022 roku w sprawie udzielania przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości pomocy finansowej w ramach programu Fundusze Europejskie dla Nowoczesnej Gospodarki 2021–2027.
Na podstawie przywołanych aktów prawnych powstają natomiast regulaminy konkursu o dotację, przewodniki po kwalifikowalności wydatków, a także umowa o dofinansowanie projektu, w których instytucja udzielająca dotacji określa, czy dany rodzaj wsparcia objęty jest pomocą de minimis.
Jakie są limity pomocy de minimis?
Za pomoc de minimis uznajemy pomoc przyznawaną jednemu przedsiębiorcy, w danym okresie, która nie przekracza określonej kwoty, dzięki czemu nie podlega zgłoszeniu do Komisji Europejskiej. Tak stanowi definicja. Jakie zatem obowiązują limity pomocy de minimis w roku 2023? Jedno przedsiębiorstwo może otrzymać przez okres 3 lat od jednego państwa członkowskiego:
- 100 tys. euro brutto (w przypadku firm zajmujących się drogowym transportem towarów, przy czym z uwagi na nadwyżkę mocy przewozowych oraz z uwagi na cele polityki transportowej w zakresie natężenia ruchu firmy te nie mogą przeznaczyć środków pomocowych na nabycie pojazdów przeznaczonych do transportu drogowego);
- 200 tys. euro brutto (w przypadku pozostałych firm, które nie są wyłączone z uzyskania pomocy de minimis).
Należy również wyjaśnić, że świadczenie usług zintegrowanych, w których sam transport jest tylko jednym z elementów usługi (np. usług przeprowadzkowych, kurierskich, pocztowych albo usług zbierania i przetwarzania odpadów), nie uznaje się za usługi transportowe.
W jaki sposób liczyć okres 3 lat? Dla każdego przypadku nowej pomocy de minimis należy uwzględnić całkowitą kwotę pomocy de minimis przyznaną w ciągu danego roku podatkowego oraz dwóch poprzedzających lat podatkowych.
Warto zwrócić jeszcze uwagę na definicję jednego przedsiębiorstwa, która różni się od definicji MŚP. Zgodnie z rozporządzeniem 1407/2013 jedno przedsiębiorstwo obejmuje wszystkie jednostki gospodarcze, które są ze sobą powiązane co najmniej jednym z następujących stosunków:
- jeden podmiot gospodarczy posiada w drugim podmiocie większość praw głosu akcjonariuszy, wspólników lub członków;
- jeden podmiot gospodarczy jest uprawniony do wyznaczenia lub odwołania większości członków organu administracyjnego, zarządzającego lub nadzorczego drugiego podmiotu;
- jeden podmiot gospodarczy posiada dominujący wpływ na drugi podmiot na mocy umowy lub aktu założycielskiego;
- jeden podmiot gospodarczy, który jest akcjonariuszem/wspólnikiem/członkiem w drugim podmiocie, kontroluje samodzielnie / zgodnie z porozumieniem zawartym innymi akcjonariuszami/wspólnikami/członkami większość praw głosu w drugim podmiocie.
Co to jest ekwiwalent dotacji brutto?
Jedną z zasad udzielania pomocy de minimis jest przejrzystość, równe traktowanie podmiotów i możliwość skutecznego jej monitorowania. Obliczenie kwoty pomocy de minimis nie stanowi problemu, gdy jest ona wypłacana w formie dotacji pieniężnej. Co w sytuacji, gdy przedsiębiorca uzyska pomoc w formie kredytu, pożyczki lub ulgi podatkowej?
W tych przypadkach wartość pomocy de minimis wyliczana jest w postaci ekwiwalentu dotacji brutto. Zagadnienie to reguluje m.in. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 11 sierpnia 2004 roku w sprawie szczegółowego sposobu obliczania wartości pomocy publicznej udzielanej w różnych formach. Zgodnie z przywołanym aktem prawnym przez ekwiwalent dotacji brutto należy rozumieć kwotę pomocy, którą otrzymałby beneficjent pomocy lub podmiot ubiegający się o pomoc, gdyby uzyskał pomoc w formie dotacji, bez uwzględnienia opodatkowania podatkiem dochodowym, wyrażoną z dokładnością do dwóch miejsc po przecinku.
Sprawdźmy, jak to wygląda na konkretnych przykładach:
- gdy pomoc udzielana jest w postaci pożyczki lub kredytu – ekwiwalent dotacji brutto równy jest różnicy między wysokością rat spłacanych od kredytu lub pożyczki udzielonych na zasadach rynkowych a wysokością rat spłacanych od kredytu lub pożyczki udzielonej na zasadach preferencyjnych;
- gdy pomoc polega na obniżeniu wysokości podatku (w szczególności: zwolnienia z podatku, odliczenia, obniżki albo zmniejszenia podatku), ekwiwalent dotacji brutto jest równy różnicy między kwotą podatku należnego bez uwzględnienia ulgi a kwotą podatku po jej uwzględnieniu.
Jak należy udokumentować uzyskanie pomocy?
Państwa członkowskie Unii Europejskiej są zobowiązane do informowania zainteresowanych przedsiębiorstw o kwocie przyznanej pomocy de minimis oraz jej charakterze. Monitorowanie udzielonej pomocy powinno odbywać się za pośrednictwem centralnego rejestru obejmującego pełne informacje dotyczące przyznanej pomocy de minimis i weryfikowaniu, czy udzielenie nowej pomocy nie powoduje przekroczenia limitów. Jak to wygląda w praktyce? Wartość udzielonej pomocy de minimis wyrażona jest w stosownym zaświadczeniu, które wydawane jest przez podmiot jej udzielający. Na przykład: przedsiębiorca bierze udział w szkoleniu dofinansowanym z Europejskiego Funduszu Społecznego, wówczas operator tego projektu wystawia zaświadczenie. W dokumencie tym znajdziemy następujące informacje:
- dzień udzielenia pomocy;
- wartość udzielonej pomocy brutto w złotych i w euro;
- podstawę prawną udzielenia pomocy;
- stwierdzenie, że udzielona pomoc jest pomocą de minimis;
- informację dotyczącą właściwego rozporządzenia Komisji Europejskiej regulującego warunki dopuszczalności udzielania pomocy o charakterze pomocy de minimis.
Zaświadczenie o pomocy de minimis wydawane jest z urzędu w dniu udzielenia pomocy. Jeśli pomoc udzielana jest na podstawie decyzji, zaświadczenie uzyskuje się w dniu jej podjęcia. Rejestr pomocy de minimis prowadzony jest natomiast przez Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Każdy zainteresowany może sprawdzić, kto ją otrzymał i jaka była jej dokładna wysokość.
Jakie zmiany w zakresie pomocy de minimis wejdą w życie od 2024 roku?
W listopadzie 2022 roku Komisja Europejska zatwierdziła treść projektu rozporządzenia regulującego zasady udzielania pomocy de minimis. Przepisy mają wejść w życie od 1 stycznia 2024 roku. Ze względu na wysoką inflację oraz brak zmiany limitów pomocy de minimis w ciągu ostatnich lat, zaktualizowane mają zostać jej pułapy:
- podstawowy pułap ma zostać zwiększony z dotychczasowej kwoty 200 000 euro do kwoty 275 000 euro;
- pułap dla przedsiębiorców prowadzących działalność zarobkową w zakresie drogowego transportu towarów zostanie zwiększony z dotychczasowego poziomu 100 000 euro do 137 500 euro.
Komisja Europejska proponuje również odpowiednie dostosowanie pułapów pomocy udzielanej w formie pożyczek oraz gwarancji. Sam mechanizm funkcjonowania pomocy de minimis nie ulegnie natomiast większym zmianom.
Jak wygląda pomoc de minimis w projektach finansowanych z Europejskiego Funduszu Społecznego Plus?
Rozporządzenie Ministra Funduszy i Polityki Regionalnej z dnia 20 grudnia 2022 roku w sprawie udzielania pomocy de minimis oraz pomocy publicznej w ramach programów finansowanych z Europejskiego Funduszu Społecznego Plus na lata 2021–2027 określa szczegółowe przeznaczenie, warunki i tryb udzielania przedsiębiorcom pomocy de minimis. To na podstawie tego dokumentu zostanie określony regulamin konkursu, załączniki oraz umowa o dofinansowanie projektu w programach unijnych finansowanych z Europejskiego Funduszu Społecznego Plus.
Zgodnie z § 10 rozporządzenia pomoc de minimis może być przeznaczona na:
- pokrycie kosztów uczestnictwa w szkoleniu przedsiębiorcy lub personelu przedsiębiorstwa delegowanego na szkolenie;
- pokrycie kosztów doradztwa;
- subsydiowane zatrudnienie pracowników znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji;
- doposażenie lub wyposażenie stanowiska pracy;
- refundację dodatkowych kosztów związanych z zatrudnianiem pracowników niepełnosprawnych;
- zakup środków trwałych w ramach projektu;
- bezzwrotną pomoc finansową na rozpoczęcie działalności gospodarczej.
Należy dodać, że pomoc de minimis może być udzielona na pokrycie 100% kosztów kwalifikowalnych. Na tym przykładzie widać, że minister skorzystał z uprawnienia (które daje art. 30 ust. 4 przywołanej na początku ustawy o zasadach realizacji zadań finansowanych ze środków europejskich) do określenia szczegółowych zasad udzielania pomocy de minimis.
Pomoc de minimis może być interesującą formą pomocy publicznej zwłaszcza dla mikro- i małych przedsiębiorstw. Należy jednak pamiętać, że pomoc przekazana danej firmie może zostać wykorzystana tylko na ściśle określony cel, który w praktyce jest określony w umowie zawieranej między beneficjentem pomocy a instytucją udzielającą wsparcia. Przedsiębiorca, który ubiega się o dotację unijną, musi mieć na uwadze również limity pomocy de minimis, które dotyczą danego roku podatkowego oraz 2 lat poprzednich.
