Czy możliwe jest nawiązanie stosunku pracy w dniu wolnym?

Pracodawcom i pracownikom często zależy na tym, by dla ułatwienia wzajemnych rozliczeń nawiązywać stosunki pracy z początkiem miesiąca kalendarzowego albo w innym konkretnym dniu (np. w połowie miesiąca). Niekiedy taki dzień przypada w święto albo dzień wolny od pracy. Wówczas stosunek pracy byłby nawiązywany w dniu wolnym. Czy przepisy zezwalają na nawiązanie stosunku pracy w dniu wolnym?

Skutki zawarcia umowy o pracę

Umowa o pracę jest czynnością prawną skutkującą nawiązaniem stosunku pracy, w ramach którego:

• pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę,
• a pracodawca – do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem (art. 22 § 1 Kodeksu pracy).

• zaznajamiać pracowników podejmujących pracę z zakresem ich obowiązków, sposobem wykonywania pracy na wyznaczonych stanowiskach oraz ich podstawowymi uprawnieniami;
• organizować pracę w sposób zapewniający pełne wykorzystanie czasu pracy, jak również osiąganie przez pracowników, przy wykorzystaniu ich uzdolnień i kwalifikacji, wysokiej wydajności i należytej jakości pracy;
• organizować pracę w sposób zapewniający zmniejszenie uciążliwości pracy, zwłaszcza pracy monotonnej i pracy w ustalonym z góry tempie;
• przeciwdziałać dyskryminacji w zatrudnieniu, w szczególności ze względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania polityczne, przynależność związkową, pochodzenie etniczne, wyznanie, orientację seksualną, a także ze względu na zatrudnienie na czas określony lub nieokreślony albo w pełnym lub w niepełnym wymiarze czasu pracy;
• zapewniać bezpieczne i higieniczne warunki pracy oraz prowadzić systematyczne szkolenie pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy;
• terminowo i prawidłowo wypłacać wynagrodzenie;
• ułatwiać pracownikom podnoszenie kwalifikacji zawodowych;
• stwarzać pracownikom podejmującym zatrudnienie po ukończeniu szkoły prowadzącej kształcenie zawodowe lub szkoły wyższej warunki sprzyjające przystosowaniu się do należytego wykonywania pracy;
• zaspokajać w miarę posiadanych środków socjalne potrzeby pracowników;
• stosować obiektywne i sprawiedliwe kryteria oceny pracowników oraz wyników ich pracy;
• prowadzić i przechowywać w postaci papierowej lub elektronicznej dokumentację w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz akta osobowe pracowników (dokumentacja pracownicza);
• przechowywać dokumentację pracowniczą w sposób gwarantujący zachowanie jej poufności, integralności, kompletności oraz dostępności, w warunkach niegrożących uszkodzeniem lub zniszczeniem przez okres zatrudnienia, a także przez okres 10 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym stosunek pracy uległ rozwiązaniu lub wygasł, chyba że odrębne przepisy przewidują dłuższy okres przechowywania dokumentacji pracowniczej;
• wpływać na kształtowanie w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego.

Pracownik natomiast, zgodnie z art. 100 Kodeksu pracy, jest obowiązany wykonywać pracę sumiennie i starannie oraz stosować się do poleceń przełożonych, które dotyczą pracy, jeżeli nie są one sprzeczne z przepisami prawa lub umową o pracę, a w szczególności:

• przestrzegać czasu pracy ustalonego w zakładzie pracy;
• przestrzegać regulaminu pracy i ustalonego w zakładzie pracy porządku;
• przestrzegać przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a także przepisów przeciwpożarowych;
• dbać o dobro zakładu pracy, chronić jego mienie oraz zachować w tajemnicy informacje, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę;
• przestrzegać tajemnicy określonej w odrębnych przepisach;
• przestrzegać w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego.

Pierwszy dzień stosunku pracy

Skoro zawarcie umowy o pracę skutkuje przyjęciem na siebie, przez pracownika i pracodawcę, szerokiego zakresu obowiązków, to istotne znaczenie ma prawidłowe ustalenie dnia, od którego obowiązki te na nich ciążą, czyli dnia, w którym zostaje nawiązany stosunek pracy.

W art. 29 § 1 Kodeksu pracy wymieniono elementy treści umowy o pracę, stanowiąc, że określa ona strony umowy, rodzaj umowy, datę jej zawarcia oraz warunki pracy i płacy, w szczególności:

• rodzaj pracy;
• miejsce wykonywania pracy;
• wynagrodzenie za pracę odpowiadające rodzajowi pracy, ze wskazaniem składników wynagrodzenia;
• wymiar czasu pracy;
• termin rozpoczęcia pracy.

Natomiast zgodnie z art. 26 Kodeksu pracy stosunek pracy nawiązuje się w terminie określonym w umowie jako dzień rozpoczęcia pracy, a jeżeli terminu tego nie określono – w dniu zawarcia umowy.

Przykład 1.

Pracownik i pracodawca podpisali umowę o pracę 25 stycznia, ustalając w niej termin rozpoczęcia pracy na 1 lutego. W tych okolicznościach do nawiązania stosunku pracy doszło 1 lutego, a zatem od tego dnia na stronach umowy zaczęły ciążyć obowiązki wynikające z tego stosunku, w szczególności obowiązek świadczenia pracy i wypłacania wynagrodzenia.

Przykład 2.

Umowa o pracę została zawarta między stronami 1 czerwca i jako termin rozpoczęcia pracy wskazano w niej ten sam dzień. W tym przypadku stosunek pracy został nawiązany 1 czerwca.

Pojawia się w związku z tym pytanie, czy skoro zgodnie z art. 26 Kodeksu pracy stosunek pracy zostaje nawiązany w terminie określonym w umowie o pracę jako dzień rozpoczęcia pracy, jest prawnie dopuszczalne wyznaczenie, jako pierwszego dnia istnienia stosunku pracy, dnia wolnego od pracy, w tym niedzieli lub święta.

Nawiązanie stosunku pracy w dniu wolnym

Jak stwierdził Sąd Najwyższy – Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych w wyroku z 29 października 2007 roku, II PK 56/07, zdefiniowany w art. 22 § 1 Kodeksu pracy stosunek pracy nawiązuje się – w myśl art. 26 kp – w terminie określonym w umowie jako dzień rozpoczęcia pracy (art. 29 § 1 pkt 5 kp), a jeżeli terminu tego nie określono – w dniu zawarcia umowy. Przepis art. 26 Kodeksu pracy przewiduje więc możliwość określenia w umowie o pracę terminu nawiązania stosunku pracy późniejszego niż dzień zawarcia tej umowy i to bez żadnych ograniczeń w czasie, a nadto nie uzależnia powstania stosunku pracy od faktycznego rozpoczęcia pracy przez pracownika.

Sąd wskazał ponadto, że błędny byłby pogląd, iż nieprzystąpienie pracownika do wykonywania umowy (nierozpoczęcie przez niego pracy w dniu określonym w umowie o pracę) wywołuje skutek w postaci braku zaistnienia stosunku pracy (nienawiązania się stosunku pracy między stronami umowy o pracę). W świetle bowiem art. 26 kp umowa o pracę jest czynnością prawną wystarczającą do nawiązania stosunku pracy między stronami w dniu, który strony same określiły bądź w dniu, w którym umowa została zawarta, jeżeli strony nie podały innej daty nawiązania stosunku pracy. Z tego względu w doktrynie przyjmuje się, że jeżeli termin rozpoczęcia pracy jest w umowie określony, to stosunek pracy powstaje we wskazanej dacie niezależnie od tego, czy pracownik przystąpi do wykonywania pracy, czy też nie. Jeśli natomiast nieprzystąpienie do pracy przez pracownika nastąpiło z przyczyn przez niego zawinionych, to pracodawca może stosować przewidziane prawem sankcje, aż do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika.

W omawianym wyroku zauważono też, że w dniu nawiązania stosunku pracy rozpoczyna się okres zatrudnienia. Jeżeli więc strony wskazały w umowie o pracę dzień rozpoczęcia pracy późniejszy niż data zawarcia umowy, okres pomiędzy zawarciem umowy a nawiązaniem stosunku pracy nie jest traktowany jako okres zatrudnienia, a pracownikowi nie przysługują w tym okresie uprawnienia wynikające ze stosunku pracy.

Przykład 3.

Strony zawarły umowę o pracę 28 grudnia, ustalając w niej, że dniem rozpoczęcia pracy, a zatem również dniem nawiązania stosunku pracy, będzie 1 stycznia następnego roku. Chociaż 1 stycznia jest świętem (dniem wolnym od pracy), stosunek pracy został nawiązany z tym dniem, gdyż do jego nawiązania nie było konieczne przystąpienie przez pracownika, 1 stycznia, do faktycznego wykonywania pracy, skoro skądinąd (na podstawie art. 1 ust. 1 pkt 1 lit. a Ustawy z dnia 18 stycznia 1951 roku o dniach wolnych od pracy – Dz.U. z 2020 roku poz. 1920) był to dla niego dzień wolny od pracy.

Podsumowując, okoliczność, iż w danym dniu przypada święto albo inny dzień wolny od pracy, nie stanowi przeciwwskazania do nawiązania w tym dniu stosunku pracy – pierwszy dzień trwania stosunku pracy może być dniem wolnym. Niekiedy może to nawet dotyczyć większej liczby dni (np. gdy 1 stycznia przypada w piątek, po którym następuje wolna sobota i wolna niedziela). Mniejsze znaczenie ma natomiast to, kiedy strony podpisują (zawierają) umowę o pracę. Mogą to uczynić zarówno w dniu roboczym, jak i wolnym od pracy. Jednak skutki prawne zawarcia umowy o pracę zawsze wystąpią dopiero w dniu nawiązania stosunku pracy, który nie musi być tożsamy z dniem podpisania umowy.