Odprawa emerytalno-rentowa to świadczenie przysługujące pracownikowi w związku z zakończeniem aktywności zawodowej. Zgodnie z Kodeksem pracy ma ono charakter jednorazowy. Powstaje jednak pytanie, czy w sytuacji, gdy pracownik pobrał już jedno świadczenie, np. odprawę rentową, możliwa jest uzupełniająca odprawa emerytalna. Wyjaśniamy, jak tę kwestię regulują przepisy oraz jakie jest stanowisko Sądu Najwyższego.
Odprawa emerytalno-rentowa — obowiązujące przepisy
Powszechnie obowiązujące regulacje dotyczące uprawnień do odprawy emerytalno-rentowej zostały zawarte w Ustawie z dnia 26 czerwca 1974 roku — Kodeks pracy, zwanej dalej „kp”.
Należy jednocześnie pamiętać, że dla określonych kategorii pracowników — zatrudnionych zwłaszcza w sferze budżetowej — mają zastosowanie odrębne przepisy obejmujące także szczególne zasady nabywania prawa do odprawy emerytalno-rentowej.
Prawo do odprawy emerytalno-rentowej — najważniejsze zasady
Zgodnie z art. 92(1) § 1 kp pracownikowi spełniającemu warunki uprawniające do renty z tytułu niezdolności do pracy lub emerytury, którego stosunek pracy ustał w związku z przejściem na emeryturę lub rentę, przysługuje odprawa pieniężna w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia.
Prawo do omawianej odprawy przysługuje bez względu na:
- rodzaj rozwiązywanej umowy o pracę,
- rodzaj emerytury (nabywana z osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego lub wcześniejsza),
- długość okresu pracy u danego pracodawcy.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego (SN) znajdziemy bardziej szczegółową charakterystykę ww. odprawy.
Wyrok Sądu Najwyższego z 6 maja 2003 roku (I PK 223/02)
„Odprawa emerytalna lub rentowa jest świadczeniem powszechnym, ustawowo gwarantowanym, a jej wysokość odpowiada jednomiesięcznemu wynagrodzeniu za pracę pracownika i jest niezależna od posiadanego przez uprawnionego stażu zatrudnienia. Jest to świadczenie, które każdy pracownik powinien otrzymać raz w życiu, gdy traci swój status pracowniczy w związku z przejściem na rentę lub emeryturę”.
Odprawa emerytalno-rentowa może przysługiwać w wyższej wysokości, niż wynika to z kp. Dotyczy to osób objętych tzw. pragmatykami służbowymi, czyli ustawami regulującymi stosunki pracy danej kategorii osób.
Przykład 1.
Odprawa emerytalno-rentowa przysługuje na ogólnych zasadach kodeksowych w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia. Jednak — w odniesieniu do pracowników samorządowych — przepisy przewidują korzystniejsze warunki w tym zakresie. Jak wynika z Ustawy z dnia 21 listopada 2008 roku o pracownikach samorządowych, w związku z przejściem na emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy przysługuje jednorazowa odprawa w wysokości:
- po 10 latach pracy – dwumiesięcznego wynagrodzenia,
- po 15 latach pracy – trzymiesięcznego wynagrodzenia,
- po 20 latach pracy – sześciomiesięcznego wynagrodzenia.
Ponadto pracodawca może określić w przepisach zakładowych (np. w układzie zbiorowym pracy lub w regulaminie wynagradzania) korzystniejsze warunki przyznawania odpraw.
W świetle stanowiska SN wyrażonego w wyroku z 16 lutego 2005 roku (I PK 174/04), jeżeli doszło do zbiegu prawa do odpraw z różnych tytułów, czyli odprawy emerytalnej i odprawy przysługującej w związku ze zwolnieniem pracownika z przyczyn ekonomicznych, nie wyklucza to wypłaty obydwu odpraw.
Warto dodać, że roszczenie o zapłatę odprawy emerytalnej jest wymagalne od dnia rozwiązania stosunku pracy także wtedy, gdy orzeczenie przyznające emeryturę zostało wydane później — postanowił SN w wyroku z 9 kwietnia 1998 roku (I PKN 508/97, OSN 1999/8/267).
Uzupełniająca odprawa emerytalna lub rentowa — czy jest dopuszczalna?
Rozważając kwestię zasadności przyznania pracownikowi uzupełniającej odprawy emerytalno-rentowej, należy w pierwszej kolejności przytoczyć obowiązujące przepisy kp.
Cytowany przepis kp nie odnosi się jednak wprost do sprawy uzupełniającej odprawy emerytalno-rentowej.
Należy podkreślić, że w doktrynie prawa pracy możemy zetknąć się z dwiema odmiennymi interpretacjami.
Część specjalistów wyraża mianowicie pogląd, według którego pracownik nabywa prawo do jednej odprawy w tym sensie, że jeżeli uzyskał odprawę emerytalną, nie otrzyma odprawy rentowej i na odwrót — pobranie odprawy rentowej wyłącza możliwość przyznania odprawy emerytalnej, przy czym nie ma znaczenia, czy prawo do kolejnej odprawy powstało u tego samego, czy innego pracodawcy.
Inni znawcy tematu uważają, że przepisy kp dotyczące odprawy emerytalno-rentowej wyróżniają dwa świadczenia, a więc odprawę emerytalną i odprawę rentową. W związku z tym nabycie prawa do jednej odprawy nie może pozbawiać pracownika prawa do drugiej, przy braku odrębnego przepisu przewidującego rozłączność tych świadczeń. Odprawa rentowa jest świadczeniem kompensującym pracownikowi rozwiązanie stosunku pracy w związku z częściową lub całkowitą utratą zdolności do pracy, z kolei odprawa emerytalna przyznawana jest z racji zakończenia przez pracownika kariery zawodowej — wynika z interpretacji wskazanej grupy specjalistów.
Do wyżej przedstawionej rozbieżności poglądów odniósł się SN w Uchwale z dnia 18 marca 2010 roku (II PZP 1/10).
W opinii zawartej w uzasadnieniu do wspomnianej uchwały SN uznał, że art. 92(1) kp nie uzasadnia tezy o istnieniu po stronie pracownika, który pobrał odprawę rentową lub emerytalną w poprzednim zatrudnieniu, prawa do odprawy uzupełniającej w razie ponownego ustania stosunku pracy w związku z przejściem na rentę lub emeryturę.
Sędziowie składu orzekającego wyjaśnili, że koncepcja odprawy uzupełniającej pojawiła się w orzecznictwie SN w okresie obowiązywania dawnych przepisów regulujących problematykę odprawy rentowej lub emerytalnej. Wskazane unormowania z jednej strony kreowały zasadę jednorazowości świadczenia, z drugiej natomiast uzależniały jego wysokość od stażu pracy pracownika.
Przykład 2.
Pracownik przeszedł na rentę i pobrał z tego tytułu odprawę. W późniejszym okresie ponownie się zatrudnił i uzyskał prawo do emerytury. Czy pobranie odprawy z uwagi na przejście na rentę z tytułu niezdolności do pracy pozbawia pracownika prawa do odprawy w przypadku późniejszego przejścia na emeryturę?
Sędziowie SN stwierdzili, że w obecnym stanie prawnym pogląd, zgodnie z którym pracownik ma prawo do kolejnej wypłaty świadczenia lub odprawy uzupełniającej nie znajduje oparcia zarówno w systemowej, jak i gramatycznej wykładni omawianych przepisów kp.
„Skoro zatem art. 92(1) § 2 kp stanowi, iż w zaistniałej sytuacji pracownik nie nabywa ponownie prawa do odprawy, to nie nabywa go w ogóle, tak w pełnej wysokości, jak i w jej uzupełniającej postaci” — podkreślono w uzasadnieniu do Uchwały SN z dnia 18 marca 2010 roku.
Przytoczona wyżej argumentacja SN oznacza, że w obecnym stanie prawnym wynikającym z przepisów kp dotyczących prawa do odprawy emerytalnej lub rentowej idea uzupełniającej odprawy nie ma wystarczającego oparcia systemowego. Podjęta przez skład orzekający uchwała potwierdza taki stan rzeczy.
Uchwała SN z 18 marca 2010 roku (II PZP 1/10)
„Otrzymanie przez pracownika odprawy z tytułu przejścia na rentę z powodu niezdolności do pracy wyklucza nabycie przez tego pracownika prawa do kolejnej odprawy z tytułu przejścia na emeryturę lub prawa do odprawy uzupełniającej, stanowiącej różnicę wysokości odprawy emerytalnej i wysokości otrzymanej odprawy rentowej (art. 92(1) § 2 kp)”.
Czy pracownik ma prawo do uzupełniającej odprawy emerytalnej i rentowej? Podsumowanie
Odprawa emerytalna lub rentowa jest świadczeniem powszechnym, ustawowo gwarantowanym, a jej wysokość odpowiada jednomiesięcznemu wynagrodzeniu za pracę. Koncepcja odprawy uzupełniającej pojawiła się w orzecznictwie SN w okresie obowiązywania dawnych przepisów regulujących problematykę odprawy rentowej lub emerytalnej. Zdaniem SN — w obecnym stanie prawnym — idea uzupełniającej odprawy nie ma wystarczającego oparcia systemowego.
