4 lata przed osiągnięciem wieku emerytalnego obowiązuje okres ochronny, który oznacza, że pracodawca nie może wypowiedzieć umowy o pracę. Należy jednak pamiętać, że ochrona przedemerytalna nie jest absolutna. Istnieją pewne sytuacje, w których pracodawca może rozwiązać umowę o pracę z pracownikiem w wieku przedemerytalnym, nawet bez jego zgody. Co zrobić, kiedy wypowiedziano umowę, a pozostały ci 4 lata lub mniej do emerytury? Dowiedz się!
Ochrona przedemerytalna
Art. 39 Kodeksu pracy ustanawia ochronę przedemerytalną dla pracowników, którzy zbliżają się do wieku emerytalnego. Oznacza to, że pracodawca nie może wypowiedzieć im umowy o pracę z powodu nadchodzącego wieku emerytalnego pod warunkiem, że:
- do osiągnięcia wieku emerytalnego pracownikowi brakuje nie więcej niż 4 lata,
- okres zatrudnienia u danego pracodawcy umożliwia mu uzyskanie prawa do emerytury z osiągnięciem tego wieku.
Ochrona ta dotyczy zarówno umów o pracę na czas nieokreślony, jak i na czas określony, jeżeli umowa miałaby trwać do dnia, w którym pracownik nabędzie prawo do emerytury.
Ustawa nie zabrania pracodawcy wypowiedzenia umowy o pracę przed rozpoczęciem okresu ochronnego, nawet jeśli rozwiązanie nastąpi w trakcie tego okresu.
Oznacza to, że pracodawca może wypowiedzieć umowę pracownikowi w wieku przedemerytalnym, np. z powodu likwidacji stanowiska pod warunkiem, że zrobił to przed rozpoczęciem okresu ochronnego.
Istnieją pewne odstępstwa od tej reguły, ustawodawca bowiem w artykule 39 kp używa pojęcia wieku emerytalnego. Trzeba pamiętać, że w przypadku niektórych profesji wiek uprawniający do przejścia na emeryturę jest niższy.
Tę kwestię podkreślił również Sąd Najwyższy, wyjaśniając, że „pojęcie wieku emerytalnego” użyte w artykule 39 kp odnosi się nie tylko do standardowego wieku emerytalnego, ale także do obniżonego wieku emerytalnego, który przysługuje niektórym grupom zawodowym. Chodzi tu o osoby, które są zatrudnione w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Przypomnijmy, że takim osobom przysługuje prawo do tzw.emerytury pomostowej.
W związku z tym zakaz zwalniania pracownika przed emeryturą dotyczy także osób pracujących w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, jeśli dalsza praca umożliwi im nabycie prawa do emerytury w niższym wieku. Dotyczy to również pracowników, którzy do końca 1998 roku spełnili warunki stażu pracy (ogólnego i w warunkach szczególnych) uprawniające ich do emerytury w obniżonym wieku (tak orzekł Sąd Najwyższy w postanowieniu z 18 sierpnia 2021 roku, sygn. akt II PSK 133/21).
Kiedy można rozwiązać umowę z przyszłym emerytem?
Zakaz wypowiedzenia nie jest tożsamy z zakazem rozwiązania umowy o pracę. Oznacza to, że w niektórych sytuacjach pracodawca może rozwiązać umowę o pracę z pracownikiem w wieku przedemerytalnym, nawet jeśli ten jest objęty ochroną. Rozwiązanie umowy o pracę może nastąpić w następujących przypadkach:
za porozumieniem stron – pracodawca i pracownik mogą w każdej chwili rozwiązać umowę o pracę za porozumieniem stron. Oznacza to, że strony wspólnie ustalają warunki rozwiązania umowy, np. termin wypowiedzenia, wysokość odprawy, etc.;
w trybie dyscyplinarnym – pracodawca może rozwiązać umowę o pracę z pracownikiem bez wypowiedzenia, jeśli ten dopuścił się ciężkiego naruszenia obowiązków pracowniczych, np. kradzieży, sabotażu, pobicia współpracownika czy prowadzenia działalności konkurencyjnej;
w sytuacjach innych niż dyscyplinarne – pracodawca może rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia również w innych sytuacjach przewidzianych w kp, np. jeżeli niezdolność pracownika do pracy wskutek choroby trwa dłużej niż 3 miesiące, gdy pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy krócej niż 6 miesięcy.
Przykład 1.
Pan Adam, 59 lat, otrzymał propozycję wcześniejszego przejścia na emeryturę na korzystnych warunkach finansowych, na co wyraża zgodę. Podpisuje z pracodawcą porozumienie o rozwiązaniu umowy o pracę. W tym przypadku ochrona przedemerytalna nie ma zastosowania, ponieważ rozwiązanie umowy następuje z inicjatywy i za zgodą pracownika.
Przykład 2.
Pani Jan jest w wieku ochronnym i zajmuje stanowisko elektryka w dużej firmie produkcyjnej. Niestety pracownik stracił uprawnienia do wykonywania zawodu, ponieważ nie zdał wymaganego egzaminu kontrolnego z własnej winy (przez zaniedbanie nauki). Pracodawca może więc rozwiązać z nim umowę bez wypowiedzenia pod warunkiem, że posiadanie tych uprawnień jest niezbędne na jego stanowisku.
Przykład 3.
Pan Bronisław ma 57 lat i pracuje od 15 lat w hurtowni budowlanej jako magazynier. Jest objęty ochroną przedemerytalną. Pewnego dnia kierownik magazynu przyłapał go na kradzieży materiałów budowlanych należących do firmy. Zabezpieczono nagranie z monitoringu potwierdzające ten fakt oraz zeznania świadków. W tej sytuacji pracodawca, po udokumentowaniu przewinienia, może rozwiązać z panem Bronisławem umowę o pracę bez wypowiedzenia z jego winy (zwolnienie dyscyplinarne). Kradzież mienia pracodawcy jest powszechnie uznawana za ciężkie naruszenie, które podważa zaufanie niezbędne w stosunku pracy. W tym przypadku pracodawca może rozwiązać umowę z pracownikiem, nawet jeśli ten jest w okresie ochronnym.
Kiedy można wypowiedzieć pracownikowi umowę?
Ochrona przedemerytalna, ustanowiona w art. 39 kp, chroni pracowników zbliżających się do wieku emerytalnego przed wypowiedzeniem umowy o pracę z powodu nadchodzącego wieku emerytalnego. Istnieją jednak 2 wyjątki od tej zasady, w których pracodawca może wypowiedzieć umowę pracownikowi w wieku przedemerytalnym, nawet jeśli ten jest objęty ochroną:
upadłość lub likwidacja pracodawcy – pracodawca może rozwiązać umowę o pracę z pracownikiem w wieku przedemerytalnym bez wypowiedzenia, jeśli ogłosi upadłość lub zlikwiduje cały zakład pracy. Wynika to z faktu, że w takiej sytuacji pracodawca nie ma możliwości dalszego zatrudniania pracowników, niezależnie od ich wieku;
przyznanie renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy – pracodawca może rozwiązać umowę o pracę z pracownikiem w wieku przedemerytalnym bez wypowiedzenia, jeśli Zakład Ubezpieczeń Społecznych przyznał mu rentę z tytułu całkowitej niezdolności do pracy. Oznacza to, że pracownik nie jest w stanie wykonywać pracy na dotychczasowym stanowisku i dalsze zatrudnianie go byłoby niecelowe.
Warto nadmienić, że likwidacja stanowiska pracy nie jest wystarczającym powodem do rozwiązania umowy o pracę z pracownikiem w wieku przedemerytalnym. W takiej sytuacji pracodawca powinien zaoferować pracownikowi inne stanowisko pracy, na którym będzie mógł on dalej pracować.
Przykład 4.
Pan Antoni ma 58 lat i pracuje od 20 lat w firmie produkcyjnej na stanowisku specjalisty ds. logistyki. Jest objęty ochroną przedemerytalną. Jego pracodawca, chcąc się go pozbyć bez konieczności stosowania szczególnych przepisów, informuje pana Antoniego, że jego stanowisko pracy zostaje zlikwidowane w ramach restrukturyzacji działu logistyki. Pracodawca nie zaproponował pracownikowi innego stanowiska pracy, aby mógł on dalej pracować. Takie postępowanie jest nieprawidłowe. Pracodawca nie może wypowiedzieć umowy o pracę z tego powodu, chyba że ogłoszono upadłość lub likwidację pracodawcy.
4 lata do emerytury i utrata pracy
Ochrona przedemerytalna nie jest bezwzględna i w pewnych sytuacjach może zostać utracona, nawet jeśli pracownik nie ponosi za to winy. Dzieje się tak np. w przypadku likwidacji lub upadłości zakładu pracy, a także niewypłacalności pracodawcy, gdy pracownicy tracą pracę z przyczyn leżących po stronie pracodawcy i nie mogą znaleźć nowego zatrudnienia. W takich sytuacjach osoby, które spełniają określone warunki, mogą ubiegać się o świadczenie przedemerytalne z ZUS-u. Jest to świadczenie pieniężne, które ma na celu zapewnienie im minimalnego poziomu dochodów do czasu osiągnięcia wieku emerytalnego.
Ochrona przedemerytalna, ustanowiona w kp, stanowi swoistą tarczę dla pracowników, którzy ukończyli 56 lat (kobiety) lub 61 lat (mężczyźni) i mają przed sobą maksymalnie 4 lata do emerytury.
Jakie są warunki otrzymania zasiłku przedemerytalnego?
Świadczenie przedemerytalne to świadczenie pieniężne wypłacane przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych osobom, które utraciły pracę w okresie przedemerytalnym i nie mogą znaleźć nowego zatrudnienia. Ma ono na celu zapewnienie im minimalnego poziomu dochodów do czasu osiągnięcia wieku emerytalnego. Pomimo ukończenia 56 lat (kobieta) lub 61 lat (mężczyzna), zasiłek przedemerytalny nie przysługuje automatycznie. Aby go otrzymać, należy nie tylko spełnić warunki wiekowe, ale również złożyć wniosek do ZUS-u i udowodnić, że spełnia się dodatkowe kryteria. Są to:
pobieranie zasiłku dla bezrobotnych – przez co najmniej 180 dni przed złożeniem wniosku o świadczenie przedemerytalne trzeba pobierać zasiłek dla bezrobotnych. Fakt ten musi zostać potwierdzony zaświadczeniem z urzędu pracy;
rejestracja jako osoba bezrobotna – w dniu złożenia wniosku o świadczenie przedemerytalne należy być zarejestrowanym jako osoba bezrobotna w urzędzie pracy;
brak odmowy przyjęcia pracy – w okresie pobierania zasiłku dla bezrobotnych nie można bez uzasadnionej przyczyny odmówić przyjęcia pracy lub innej pracy zarobkowej. Potwierdzenie tego faktu również wyda urząd pracy;
termin złożenia wniosku – wniosek o świadczenie przedemerytalne należy złożyć w ciągu 30 dni od dnia wydania przez urząd pracy zaświadczenia o pobieraniu zasiłku dla bezrobotnych przez okres 180 dni.
Jak uzyskać świadczenie przedemerytalne?
Aby uzyskać zasiłek przedemerytalny, trzeba złożyć wniosek ESP w ZUS-ie. Wniosek można pobrać online lub w placówce ZUS-u. Do wniosku trzeba dołączyć szereg dokumentów, m.in. świadectwa pracy, informacje o okresach składkowych i nieskładkowych (ERP-6), a także inne, zależne od indywidualnej sytuacji. Należy ponadto spełnić wszystkie warunki, aby móc otrzymać to świadczenie. ZUS rozpatrzy wniosek i wyda decyzję o przyznaniu lub odmowie świadczenia.
Wysokość świadczenia jest ustalana w kwocie ryczałtowej i podlega waloryzacji.
Podsumowanie
W Polsce wiek emerytalny wynosi 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn. Osoby, którym do osiągnięcia tego wieku pozostało nie więcej niż 4 lata, podlegają szczególnej ochronie przed zwolnieniem. Bywają jednak sytuacje, że zwolnienie takiej osoby jest dopuszczalne. Utrata pracy w tym okresie nie oznacza jednak utraty środków utrzymania. Pracownikowi przysługuje bowiem zasiłek przedemerytalny, o który należy wnioskować w ZUS-ie. W tej trudnej sytuacji warto również skorzystać z pomocy urzędu pracy, który oferuje wsparcie w postaci m.in. rejestracji jako osoby bezrobotnej, pośrednictwa pracy i doradztwa zawodowego.
