Czym jest licencja open source?

Korzystanie z utworów podlegających ochronie prawnej może odbywać się bezpłatnie lub odpłatnie. Wiele w tym zakresie ma do powiedzenia sam twórca danego dzieła. Czy licencja open source należy do pierwszej, czy drugiej kategorii takich utworów? Czym tak naprawdę ona jest i w jakim zakresie korzysta z ochrony prawnej?

Utwór jako przedmiot ochrony prawnej

Zacznijmy od tego, że zgodnie z obowiązującymi przepisami utworem jest każde dobro niematerialne, które jest przejawem ludzkiego intelektu. Podobnie jak rzeczy ruchome oraz nieruchomości może on korzystać ze skutecznej ochrony prawnej, zarówno jeśli chodzi o nasze krajowe, jak i globalne regulacje.

Jak stanowi art. 1 Ustawy z dnia 4 lutego 1994 roku o prawie autorskim i prawach pokrewnych, przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia. W szczególności przedmiotem prawa autorskiego są utwory:

• wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe);
• plastyczne;
• fotograficzne;
• lutnicze;
• wzornictwa przemysłowego;
• architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne;
• muzyczne i słowno-muzyczne;
• sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne;
• audiowizualne (w tym filmowe).

Ochroną objęty może być wyłącznie sposób wyrażenia; nie są nią objęte odkrycia, idee, procedury, metody i zasady działania oraz koncepcje matematyczne. Utwór jest przedmiotem prawa autorskiego od chwili ustalenia, chociażby miał postać nieukończoną. Ochrona przysługuje twórcy niezależnie od spełnienia jakichkolwiek formalności.

Licencja open source

Jak wynika z powyższego, programy komputerowe oraz wszelkiego rodzaju elektroniczne aplikacje również wchodzą w zakres definicji utworu, którą prezentuje nam Prawo autorskie. Dla twórców oznacza to możliwość uzyskania pełnej ochrony w przypadku, gdy ktoś nielegalnie korzysta z ich dzieła lub robi to z naruszeniem ustalonych wcześniej zasad albo obowiązujących powszechnie przepisów.

Licencja open source nie jest tak naprawdę utworem chronionym przez Prawo autorskie, lecz umową, na podstawie której udzielona może zostać taka ochrona. Jest to kontrakt, który wskazuje, w jaki sposób określona osoba lub grupa osób może korzystać z programu lub aplikacji komputerowej.

Każda tego rodzaju umowa powinna bardzo dokładnie określać pola eksploatacji danego utworu, tzn. zakres jego wykorzystania przez osoby trzecie niebędące jego twórcami (w praktyce chodzi tutaj o użytkowników danego programu lub aplikacji). Jeżeli w umowie nie określono sposobu korzystania z utworu, powinien on być zgodny z jego charakterem i przeznaczeniem oraz przyjętymi zwyczajami. Pamiętajmy przy tym, że następca prawny, choćby nabył całość autorskich praw majątkowych, nie może, bez zgody twórcy, czynić zmian w utworze, chyba że są one spowodowane oczywistą koniecznością, a twórca nie miałby słusznej podstawy im się sprzeciwić. Dotyczy to odpowiednio utworów, których czas ochrony autorskich praw majątkowych upłynął.

Wskazane wcześniej pola eksploatacji powinny zostać ustalone indywidualnie przez twórcę wykorzystywanego utworu oraz osobę, która będzie z niego korzystała. Innymi słowy, strony umowy licencyjnej muszą określić, co wolno, a czego nie wolno robić z utworem i czy odbywać się to będzie odpłatnie. Odrębne pola eksploatacji stanowią w szczególności:

• w zakresie utrwalania i zwielokrotniania utworu – wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
• w zakresie obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono – wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy;
• w zakresie rozpowszechniania utworu w sposób inny niż określony w pkt 2 – publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym.

Cechy charakterystyczne licencji open source

Licencja open source różni się od innych licencji komputerowych tym, że pojawia się w związku z ruchem na rzecz otwartego oprogramowania, tj. przeznaczonego dla dowolnego użytkownika bez konieczności ponoszenia przez niego dodatkowych kosztów. Celem takich licencji jest wprowadzenie swobodnego i szerokiego dostępu do programu lub aplikacji dla każdego, kto posiada dostęp do internetu lub telefonu.

Podstawowymi cechami każdej licencji open source są:

• wolne rozpowszechnianie danego programu komputerowego lub aplikacji;
• otwarty kod źródłowy – większość użytkowników otrzymuje dostęp do kodu programu lub aplikacji, dzięki czemu może samodzielnie nanosić w nim zmiany;
• integralność kodów źródłowych autora;
• brak dyskryminacji osób lub grup, które chcą korzystać z otwartego programu lub aplikacji;
• brak dyskryminacji pól zastosowań – każdy użytkownik może wykorzystywać program lub aplikację na swój użytek wedle własnego pomysłu;
• rozpowszechnianie licencji;
• licencja nie musi być szczególna dla produktu;
• licencja nie może wpływać na inne oprogramowanie;
• darmowa aktualizacja;
• niezależność od usługodawcy.

Aby zobrazować, jak popularne są licencje typu open source, warto posłużyć się kilkoma najbardziej znanymi programami, które opierają się na tym rozwiązaniu:

• Adobe oferujące program Flex za darmo, jednocześnie sprzedając Flash Builder IDE.;
• Apple oferujące darmowy system operacyjny Darwin, podczas gdy sprzedawany jest Mac OS X;
• Canonical Ltd. dostarczające system Ubuntu za darmo, koncentrując się na sprzedaży jego płatnej obsługi technicznej;
• Francisco Burzi oferujące skrypt darmowy PHP-Nuke, przy czym ściągnięcie najnowszej wersji jest płatne;
• Linspire, Inc. oferujące darmowy Freespire obok płatnego Linspire;
• Mandriva oferujące systemy Mandriva Linux Free i Mandriva Linux One, pobierając zapłatę za system Mandriva Linux 2008;
• Fundacja Mozilla współpracująca z Google i innymi firmami osiągając profit za udostępnianie ich wyszukiwarek w przeglądarce Firefox.

Podsumowanie

Licencja open source jest umową, której przedmiotem jest darmowy i w zasadzie nieograniczony dostęp do oznaczonego programu komputerowego lub aplikacji. Jest to aktualnie najsilniejszy trend w oprogramowaniach na rynku, ponieważ dzięki otwartemu kodowi pozwala na szybszy rozwój i aktualizację danego programu lub aplikacji. Jednocześnie nie narzuca ona ograniczeń w zakresie odpłatności korzystania z przedmiotu licencji, co czyni ją bardziej popularną od innych odpłatnych rozwiązań.