Każdy dorosły człowiek powinien samodzielnie dokonywać czynności prawnych. W praktyce nie zawsze jest to jednak możliwe, chociażby ze względów czasowych lub kompetencyjnych (nie każdy zna się na wszystkich sprawach). W związku z tym ustawodawca pozwala korzystać z pomocy ustanowionego pełnomocnika. Okazuje się jednak, że pełnomocnik nie może podejmować wszystkich czynności w imieniu swojego mocodawcy.
Pełnomocnictwo
W rzeczywistości możemy wyróżnić 3 podstawowe formy pełnomocnictwa:
- regulowane przepisami Kodeksu cywilnego – do załatwienia określonej czynności lub prowadzenia konkretnych spraw;
- prokurę, która również została uregulowana w odpowiednich przepisach kc i którą stosują osoby prowadzące działalność gospodarczą (prokurent jest pełnomocnikiem szczególnego rodzaju ustanawianym dla przedsiębiorcy);
- pełnomocnictwo procesowe, które podlega przepisom Kodeksu postępowania cywilnego lub Kodeksu postępowania karnego – ta forma pełnomocnictwa wiąże się z dokonywaniem czynności procesowych w imieniu mocodawcy w ramach konkretnego postępowania sądowego.
Pełnomocnictwo możemy porównać do zastępstwa danej osoby, określanej mianem mocodawcy. Pełnomocnik może dokonywać co do zasady takich samych czynności prawnych i faktycznych jak osoba, w której imieniu aktualnie działa. Oczywiście jest związany wolą swojego mocodawcy, stąd nie powinien działać wbrew jego interesom.
Pełnomocnik i jego podstawowe ograniczenia
Podstawowym ograniczeniem wiążącym każdego pełnomocnika jest zakres ustanowionego pełnomocnictwa. Może ono zostać sporządzone zarówno w formie ustnej, jak i pisemnej, przy czym doradza się wybór tej drugiej postaci (w przypadku ewentualnych sporów pomiędzy pełnomocnikiem a mocodawcą łatwiej jest wykazać, czego nie wolno było robić pełnomocnikowi). Jak widzimy, to mocodawca decyduje, jakich czynności nie może wykonywać ustanowiony pełnomocnik, a które może dokonywać bez specjalnego zezwolenia. Co więcej, mocodawca może ustalić zakres spraw, które będą wymagały uzyskania jego uprzedniej zgody, a także tych z nich, które pełnomocnik może podejmować samodzielnie bez niczyjej wiedzy.
Zgodnie z treścią art. 98 kc pełnomocnictwo ogólne obejmuje umocowanie do czynności zwykłego zarządu. Do czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu potrzebne jest pełnomocnictwo określające ich rodzaj, chyba że ustawa wymaga pełnomocnictwa do poszczególnej czynności.
„O rodzaju udzielonego pełnomocnictwa decydować będzie określoność czynności, do której umocowany zostaje pełnomocnik, a nie umiejscowienie tej czynności w ramach zwykłego zarządu czy poza nimi. W konsekwencji stwierdzić należy, że również do czynności zwykłego zarządu może zostać udzielone pełnomocnictwo rodzajowe lub szczególne”.
Pierwszym ograniczeniem pełnomocnika jest więc wola mocodawcy, drugim będzie rodzaj dokonywanej czynności prawnej. Jak stanowi art. 99 §1 kc, jeżeli do ważności czynności prawnej potrzebna jest szczególna forma, pełnomocnictwo do dokonania tej czynności powinno być udzielone w tej samej formie. Jeśli zatem pełnomocnictwo zostanie sporządzone w zwykłej formie pisemnej, a dana czynność, którą ma podjąć, wymaga formy wyższej (np. formy aktu notarialnego), to pełnomocnik nie będzie mógł jej w ogóle dokonać.
Przykład 1.
Anna ustanowiła swoim pełnomocnikiem Mateusza – jest zapracowaną kobietą, prowadzi wiele różnych działalności i ciągle znajduje się w rozjazdach, stąd nie zawsze ma czas, aby osobiście zająć się wszystkimi sprawami. Kobieta postanowiła udzielić bezterminowego pełnomocnictwa ogólnego w zwykłej formie pisemnej – do wszystkich czynności faktycznych i prawnych. Pewnego dnia Annę zainteresowała nieruchomość sprzedawana po bardzo okazyjnej cenie, niestety kobiety nie było wówczas w kraju, a sprzedawca wkrótce miał zaoferować tę nieruchomość innej osobie. Anna poleciła Mateuszowi, aby zakupił na jej rzecz i w jej imieniu przedmiotową nieruchomość, pieniądze potrzebne na jej zakup przesłałaby mu przelewem jeszcze tego samego dnia. Niestety, zakup nieruchomości przez Mateusza w imieniu i na rzecz Anny nie będzie możliwy, ponieważ umowa sprzedaży jakiejkolwiek nieruchomości wymaga zachowania formy aktu notarialnego, a pełnomocnictwo udzielone mężczyźnie zostało dokonane w zwykłej formie pisemnej. Gdyby zostało sporządzone przed notariuszem, to Mateusz mógłby zakupić tę nieruchomość na rzecz Anny. W obecnej sytuacji jedynym rozwiązaniem jest zakup nieruchomości przez Mateusza, a następnie przekazanie jej (np. w drodze darowizny lub umowy sprzedaży) na rzecz Anny, gdy ta wróci już do kraju.
Prokura i jej ograniczenia
Szczególnego rodzaju pełnomocnictwem jest prokura. Zgodnie z treścią art. 1091 kc prokura jest pełnomocnictwem udzielonym przez przedsiębiorcę podlegającego obowiązkowi wpisu do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej albo do rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego, które obejmuje umocowanie do czynności sądowych i pozasądowych, jakie są związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Nie można ograniczyć prokury ze skutkiem wobec osób trzecich, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.
Prokurent, podobnie jak pełnomocnik ogólny, może być w swoich czynnościach ograniczony wolą mocodawcy wyrażoną w treści udzielonego pełnomocnictwa. Innymi słowy, jeśli mocodawca postanowi, że prokurentowi nie wolno dokonywać określonych czynności lub musi uzyskać zgodę mocodawcy, to samodzielne dokonywanie czynności przez takiego pełnomocnika nie będzie możliwe.
Ustawowym ograniczeniem prokury jest podejmowanie czynności związanych ze zbywaniem przedsiębiorstwa. Zgodnie bowiem z treścią art. 1093 kc do zbycia przedsiębiorstwa, do dokonania czynności prawnej, na podstawie której następuje oddanie go do czasowego korzystania oraz do zbywania i obciążania nieruchomości, jest wymagane pełnomocnictwo do poszczególnej czynności. Jak widać, w takim przypadku sama prokura będzie niewystarczająca, aby skutecznie zbyć przedsiębiorstwo lub jego część – prokurent nie jest do tego uprawniony.
Pełnomocnik procesowy i jego ograniczenia
Szczególnego rodzaju pełnomocnictwo występuje w przypadku spraw sądowych. Co do zasady każda ze stron lub uczestników postępowania może występować samodzielnie przed sądem. Może także skorzystać ze wsparcia pełnomocnika procesowego – adwokata lub radcy prawnego. W przypadku skomplikowanych spraw jest to bardzo dobre rozwiązanie, ponieważ prawnik dysponuje odpowiednią wiedzą i doświadczeniem, które pozwalają mu na prawidłowe dokonywanie czynności procesowych.
Zgodnie z treścią art. 91 kpc pełnomocnictwo procesowe obejmuje z samego prawa umocowanie do:
- wszystkich łączących się ze sprawą czynności procesowych, nie wyłączając powództwa wzajemnego, skargi o wznowienie postępowania i postępowania wywołanego ich wniesieniem, jak też wniesieniem interwencji głównej przeciwko mocodawcy;
- wszelkich czynności dotyczących zabezpieczenia i egzekucji;
- udzielenia dalszego pełnomocnictwa procesowego adwokatowi lub radcy prawnemu;
- zawarcia ugody, zrzeczenia się roszczenia albo uznania powództwa, jeżeli czynności te nie zostały wyłączone w danym pełnomocnictwie;
- odbioru kosztów procesu od strony przeciwnej.
Podstawowym ograniczeniem zakresu działania pełnomocnika procesowego jest konieczność dokonywania czynności na korzyść swojego mocodawcy. Wynajęty adwokat lub radca prawny nie powinien działać przeciwko mocodawcy – jeśli taka sytuacja będzie miała miejsce, mocodawca ma prawo wypowiedzieć pełnomocnictwo w każdej chwili, a nawet zażądać odpowiedniego odszkodowania za poniesioną stratę. Warto w tym miejscu także zaznaczyć, że mocodawca stawający jednocześnie z pełnomocnikiem może niezwłocznie prostować lub odwoływać oświadczenia pełnomocnika
„Od pełnomocnictwa należy odróżnić stosunek wewnętrzny między mocodawcą a pełnomocnikiem, stanowiący podstawę udzielenia pełnomocnictwa, określany mianem stosunku podstawowego. Stosunek ten wynika zazwyczaj z umowy zobowiązującej pełnomocnika do dokonania w imieniu mocodawcy i na jego rzecz oznaczonej czynności prawnej (np. umowa zlecenia, agencji). Generalnie pełnomocnictwo nie jest zależne od istniejącego – ewentualnie – stosunku podstawowego. Nieważność (wzruszenie) umowy, stanowiącej źródło stosunku podstawowego, nie jest więc tożsama z pozbawieniem skuteczności udzielonego pełnomocnictwa”.
Podsumowanie
Pełnomocnik nie może działać w imieniu swojego mocodawcy w dowolny sposób, jest bowiem ograniczony wolą takiej osoby, która powinna zostać dokładnie wyrażona w treści udzielonego pełnomocnictwa. Dodatkowo podlega ograniczeniom co do formy danej czynności prawnej – jeśli udzielone mu pełnomocnictwo jest w formie niższej niż forma planowanej czynności, to również nie będzie mógł jej dokonać.
