Tajemnica skarbowa a kontrola podatkowa - co grozi za jej ujawienie?

W czasie kontroli podatkowej przedsiębiorstwo podatnika może zostać prześwietlone z każdej możliwej strony. Uznaje się – całkiem słusznie – że przed urzędnikami skarbówki nic się nie ukryje. Są oni w stanie uzyskać nawet najbardziej wrażliwe dane o weryfikowanym podmiocie. Stąd tak ważne, aby organ oraz osoby w nim pracujące wszystko, czego się dowiedziały w czasie wykonywanych zadań, zachowały dla siebie. Tajemnica skarbowa jest jedną z podstawowych reguł, jakimi rządzi się postępowanie podatkowe. Sprawdźmy zatem, do czego zobowiązują urzędników przepisy prawa oraz co grozi za ujawnienie informacji tajnych przedsiębiorstwa.

Tajemnica skarbowa – czyli co?

Tajemnica skarbowa dotyczy nie tylko postępowania kontrolnego. Ma ona o wiele szersze zastosowania. Można stwierdzić, że obejmuje ona wszystkie aspekty prawa podatkowego, które w jakiś sposób dotykają informacji o podatnikach. Obejmuje m.in. dane przekazywane organom podatkowym przez podatników, płatników i inkasentów znajdujące się w aktach postępowania podatkowego, kontroli podatkowej, kontroli celno-skarbowej czy aktach postępowania w sprawach o przestępstwa skarbowe lub wykroczenia skarbowe. Tajemnicę stanowią również informacje zgromadzone w dokumentacji rachunkowej organu podatkowego czy uzyskane przez organy KAS z banków, domów maklerskich, towarzystw funduszy inwestycyjnych czy dobrowolnych funduszy emerytalnych.

Istotą tajemnicy skarbowej jest wyłączenie jawności szczególnego rodzaju informacji znajdujących się w dokumentacji gromadzonej przez organy podatkowe. Aby konkretne dane mogły zostać objęte tajemnicą, muszą mieć charakter zindywidualizowany. Tego typu informacje, nawet jeśli nie odnoszą się bezpośrednio do obowiązków podatkowych, stanowią tajemnicę skarbową. Wśród danych będących pod ochroną możemy w szczególności wymienić:

• imię i nazwisko podatnika,
• datę urodzenia,
• miejsce zamieszkania oraz miejsce wykonywania działalności gospodarczej,
• numer PESEL,
• NIP,
• stan cywilny,
• osoby pozostające na utrzymaniu podatnika,
• dane dotyczące numerów poszczególnych spraw podatkowych oraz dat wszczęcia i zakończenia indywidualnych postępowań podatkowych.

O informacjach pozostających pod ochroną wypowiedział się Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 20 kwietnia 2017 roku (sygn. akt: I OSK 1785/15), uznając, że dane objęte tajemnicą skarbową to w szczególności dane osobowe takie jak imiona, nazwiska, numer PESEL, NIP. Nie powinno się ich jednak ograniczać tylko do tego rodzaju danych. Rozciągają się one również na indywidualne dane, czyli fakty, liczby i informacje dotyczące materiałów służących do ustalania obowiązku podatkowego oraz przekształcenia go w zobowiązanie podatkowe. Podkreślenia wymaga również to, że dane odnoszące się do podmiotu składającego deklarację podatkową są nieodłączną częścią deklaracji i one również, oprócz pozostałych zawartych w niej danych, objęte są tajemnicą skarbową.

Akta, które zawierają informacje stanowiące tajemnicę skarbową, powinny być przechowywane w pomieszczeniach zabezpieczonych, spełniających wymogi przepisów ustawy o ochronie informacji niejawnych.

Tajemnica skarbowa – jakie dokumenty są chronione?

Nie wszystkie dokumenty przetrzymywane przez organ skarbowy mogą być chronione tajemnicą skarbową. To, które z nich się do tego nadaje, zostało dokładnie określone w art. 293 § 2 Ordynacji podatkowej. Przepis wskazuje, że indywidualne dane są uznawane za tajemnicę skarbową, jeżeli zostały zawarte w:

• deklaracji oraz innych dokumentach składanych przez podatników, płatników lub inkasentów;
• informacjach podatkowych przekazywanych organom podatkowym przez podmioty inne niż wymienione powyżej;
• aktach dokumentujących czynności sprawdzające (kontrole skarbowe);
• aktach postępowania podatkowego, kontroli podatkowej, kontroli celno-skarbowej oraz aktach postępowania w sprawach o przestępstwa skarbowe lub wykroczenia skarbowe;
• dokumentacji rachunkowej organu podatkowego;
• informacjach uzyskanych przez organy Krajowej Administracji Skarbowej z banków oraz z innych źródeł niż wymienione powyżej;
• informacjach uzyskanych w toku procedur rozstrzygania sporów dotyczących podwójnego opodatkowania oraz w toku postępowania w sprawie wydania uprzednich porozumień cenowych, o których mowa w ustawie o rozstrzyganiu sporów dotyczących podwójnego opodatkowania oraz zawieraniu uprzednich porozumień cenowych;
• aktach dokumentujących kontrolę, o której mowa w rozdziale 9 działu III ustawy o wymianie informacji podatkowych z innymi państwami;
• informacjach i dokumentach, o których mowa w dziale III w rozdziale 11a Ordynacji podatkowej (informacje o schematach podatkowych);
• aktach postępowania w sprawie wydania opinii zabezpieczającej oraz aktach postępowania określonego w dziale IIIA w rozdziale 5 Ordynacji podatkowej (zaległości podatkowe);
• informacjach o ustaleniu prawdopodobieństwa wystąpienia opóźnień, o których mowa w art. 299f Ordynacji podatkowej (prawdopodobieństwo wystąpienia opóźnień);
• informacjach przekazanych przez podatnika w ramach realizacji współdziałania, o którym mowa w dziale IIB Ordynacji podatkowej (współdziałanie);
• aktach postępowania określonego w dziale II w rozdziale 1a Ordynacji podatkowej (interpretacje przepisów prawa podatkowego);
• informacjach przekazanych przez inwestora w ramach porozumienia inwestycyjnego;
• aktach dokumentujących nabycie sprawdzające

Katalog jest bardzo rozbudowany, przy czym nosi on charakter zamknięty. Przez co nie ma możliwości, aby powoływać się na tajemnicę skarbową w odniesienie do dokumentacji, która nie znajduje się w wyżej wymienionych aktach spraw.

Wyłączenie tajemnicy skarbowej

Od zasady utrzymywania w tajemnicy wszystkich danych, o których mowa w poprzednim akapicie, występują wyjątki. Przepisów o obowiązku zachowania w tajemnicy określonych danych nie stosuje się do czynności udostępnienia kontrahentowi podatnika prowadzącego działalność gospodarczą informacji o:

• niezłożeniu lub złożeniu przez podatnika deklaracji lub innego dokumentu, do których złożenia był obowiązany na podstawie przepisów ustaw podatkowych;
• nieujęciu lub ujęciu przez podatnika w złożonej deklaracji lub złożonym innym dokumencie zdarzeń, do których ujęcia był obowiązany na podstawie przepisów ustaw podatkowych;
• zaleganiu lub niezaleganiu przez podatnika w podatkach wynikających z deklaracji lub innego dokumentu składanych na podstawie przepisów ustaw podatkowych.

Aby organ mógł przekazać określonemu podmiotowi dane objęte tajemnicą, konieczny jest wniosek kontrahenta podatnika. Jeżeli wniosek zostanie rozpatrzony pozytywnie, organ udziela informacji w formie zaświadczenia. Jak wskazuje prawodawca, celem takiego rozwiązania jest ograniczenie zjawiska nieświadomego zaangażowania rzetelnych podatników w różnego rodzaju nadużycia podatkowe. Kontrahent podatnika, czyli strona zawierająca z nim umowę handlową, może uzyskać ściśle określone informacje wyłącznie o podatniku, a nie o kolejnych podmiotach, które pozostają z podatnikiem w stosunkach handlowych.

Kto ma obowiązek przestrzegać tajemnicy skarbowej?

Obowiązek przestrzegania tajemnicy skarbowej nie jest powszechny. Jeżeli osoba postronna z jakiegoś źródła dowie się o wrażliwych danych podatnika, nie jest zobligowana przepisem prawa do utrzymywania tego w tajemnicy. Mimo to w orzecznictwie wskazuje się, że obowiązek zachowania tajemnicy skarbowej odnosi się właściwie do wszystkich osób, które mogą mieć potencjalnie dostęp do informacji i danych objętych tajemnicą skarbową, z wyłączeniem tych, których te informacje bezpośrednio dotyczą. Dlatego też nawet nie będąc podmiotem znajdującym się na poniższej liście, lepiej zachować dla siebie informacje objęte tajemnicą. Sankcje za niezachowanie tajemnicy skarbowej potrafią być bardzo restrykcyjne.

Przechodząc do ustawowego katalogu podmiotów objętych obowiązkiem utrzymania tajemnicy, wskazuje się:

• pracowników izb administracji skarbowej;
• funkcjonariuszy;
• pracowników Krajowej Informacji Skarbowej;
• wójtów, burmistrzów (prezydentów miast), starostów, marszałków województwa oraz pracowników urzędów ich obsługujących;
• członków samorządowych kolegiów odwoławczych, a także pracowników biur tych kolegiów;
• ministra właściwego do spraw finansów publicznych oraz pracowników urzędu obsługującego tego ministra;
• Szefa Krajowej Administracji Skarbowej;
• osoby odbywające staż, praktykę zawodową lub studencką w urzędzie obsługującym ministra właściwego do spraw finansów publicznych lub w innych organach podatkowych;
• przedstawicieli obcej władzy przebywających w siedzibach organów podatkowych, obecnych w toku postępowania podatkowego lub obecnych w toku czynności kontrolnych, w związku z wymianą informacji;
• członków Rady ds. Przeciwdziałania Unikaniu Opodatkowania;
• członków komisji doradczej i komisji do spraw pozasądowego rozstrzygania sporów oraz osób, których dotyczy spór, ich przedstawicieli i pełnomocników, o których mowa w ustawie o rozstrzyganiu sporów dotyczących podwójnego opodatkowania oraz zawieraniu uprzednich porozumień cenowych.

Obowiązek zachowania tajemnicy skarbowej jest nieograniczony czasowo. Obowiązuje on także po ustaniu zatrudnienia, zakończeniu stażu lub praktyki czy ustaniu członkostwa w radzie. Można zatem uznać, że jest on dożywotni. 

Tajemnica skarbowa – co grozi za jej ujawnienie?

Przepisy karne dotyczące przestępstwa ujawnienia tajemnicy skarbowej znajdziemy w art. 278 ustawy o Krajowej Administracji Skarbowej oraz art. 306 Ordynacji podatkowej. W zasadzie oba te przepisy są tożsame. Wskazują one, że każdy, kto, będąc obowiązanym do zachowania tajemnicy skarbowej, ujawnia informacje objęte tą tajemnicą, podlega karze pozbawienia wolności do lat 5. Przy tym, jeśli sprawca działa nieumyślnie, podlega karze pozbawienia wolności do lat 2.

Powyższe oznacza, że czyn zagrożony wyższym wymiarem musi być wykonany umyślnie. Umyślne popełnienie czynu zabronionego zachodzi wtedy, gdy sprawca ma zamiar popełnienia takiego czynu, tj. chce go popełnić albo, przewidując możliwość jego popełnienia, godzi się na to. Nieumyślne popełnienie czynu zachodzi natomiast, gdy sprawca nie mając zamiaru popełnienia czynu zabronionego, popełnia go jednak na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, mimo że możliwość popełnienia tego czynu przewidywał albo mógł przewidzieć. W tym drugim przypadku ustawodawca przewidział o wiele lżejszą karę. Mimo to każde złamanie tajemnicy skarbowej jest obwarowane sankcją pozbawienia wolności, czyli karą najdotkliwszą. Trzeba to odczytywać w ten sposób, że obowiązek zachowania tajemnicy skarbowej jest traktowany przez prawodawcę bardzo poważnie. Lepiej zatem nie ryzykować i wszystko, czego dowiemy się w trakcie postępowań i czynności podatkowych, zachować dla siebie.