Sprzedaż w przedsiębiorstwie nie jest niczym nadzwyczajnym. Jednak co jeśli chodzi o sprzedaż samego przedsiębiorstwa? Taka transakcja jest dopuszczalna przez prawo, ale czy dotyczy wszystkich form prowadzenia działalności? Czy można sprzedać jednoosobową firmę?
Umowa sprzedaży przedsiębiorstwa
Umowa sprzedaży została uregulowana w przepisach Kodeksu cywilnego. Tak naprawdę przedmiotem takiego zobowiązania mogą być różne przedmioty i prawa, o ile jednak nie zostały wyłączone z obrotu gospodarczego. Charakterystyczną cechą umowy sprzedaży jest obowiązek zapłaty ceny przez kupującego oraz przeniesienie na niego własności przedmiotu zobowiązania.
„Obowiązek zapłaty ceny należy do świadczenia głównego umowy sprzedaży, a postanowienie umowy regulujące cenę należy do elementów przedmiotowo istotnych (essentialia negotii), zatem nieważność umowy w tej części powoduje nieważność całej umowy. Essentialia negotii to najprościej mówiąc te składniki umowy sprzedaży, które mają znaczenie zasadnicze i w związku z tym muszą się w takiej umowie znaleźć (składniki przedmiotowo istotne). Zgodnie z art. 535 KC jednym z koniecznych składników umowy sprzedaży jest oznaczenie jej przedmiotu. Co do zasady przedmiotem takiej umowy są rzeczy, jednak mogą to być także przynależności rzeczy, pobrane pożytki naturalne czy też prawa zbywalne i energia. Drugim składnikiem przedmiotowo istotnym w umowie jest cena. Oznacza to, że istnieje obowiązek oznaczenia ceny w umowie sprzedaży. Przy czym cena jest zawsze pewną oznaczoną sumą pieniędzy. Jeżeli strony nie wskazały w umowie podstaw do ustalenia ceny, np. przez wskazanie, że przedmiotem sprzedaży jest samochód o wartości rynkowej, która to cena określona została jako rażąco zawyżona, a przez to naruszała zasady współżycia społecznego, a to zasady słuszności, lojalności i uczciwego obrotu, to w tej sytuacji są podstawy do przyjęcia, że cała umowa sprzedaży samochodu jest nieważna, zatem nie obowiązują również postanowienia dotyczące kar umownych”.
Sprzedaż jednoosobowej firmy
Przez pojęcie jednoosobowej firmy powinniśmy rozumieć co do zasady jednoosobową działalność gospodarczą. W praktyce dotyczy to także jednoosobowych spółek z ograniczoną odpowiedzialnością. W obu przypadkach dopuszczalna jest sprzedaż takich przedsiębiorstw w ramach umowy regulowanej przepisami kc. Sprzedaż jednoosobowej firmy może występować w 4 formach:
- poprzez sprzedaż przedsiębiorstwa jako całości i przeniesienie wszystkich kontraktów firmowych na kupującego w drodze cesji (przelewu) wierzytelności z jednoczesnym zawiadomieniem kontrahentów dotychczasowego właściciela firmy;
- poprzez sprzedaż zorganizowanej części przedsiębiorstwa, tj. poszczególnych segmentów firmy;
- poprzez przekształcenie jednoosobowej działalności w spółkę z o.o., a następnie sprzedaż udziałów takiej spółki;
- poprzez sprzedaż indywidualnych składników majątkowych firmy.
Do najprostszych i jednocześnie najszybszych metod sprzedaży jednoosobowej działalności gospodarczej należy sprzedaż całości firmy, jak również jej indywidualnych składników majątkowych. Jeśli przedsiębiorca decyduje się na sprzedaż całości lub zorganizowanej części swojego przedsiębiorstwa, musi pamiętać o zachowaniu odpowiedniej formy umowy, w przeciwnym razie może ona zostać uznana za nieważną.
Zgodnie z treścią art. 751 kc zbycie lub wydzierżawienie przedsiębiorstwa albo ustanowienie na nim użytkowania powinno być dokonane w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi. Zbycie przedsiębiorstwa należącego do osoby wpisanej do rejestru powinno być również wpisane do rejestru (CEIDG albo KRS). W przypadku gdy w skład sprzedawanej firmy wchodzi jakakolwiek nieruchomość, konieczne będzie zachowanie wyższej formy umownej, tj. aktu notarialnego. Jeśli przedsiębiorca zdecyduje się sprzedać swoją firmę na podstawie umowy zawartej w zwykłej formie pisemnej albo formie ustnej, to cała transakcja będzie od samego początku nieważna i nie wywoła żadnych skutków prawnych. Odstępstwem od tej zasady jest jednak sprzedaż poszczególnych składników majątkowych przedsiębiorstwa dokonywanych w ramach odrębnych transakcji. Jeśli taki majątek stanowi rzeczy ruchome lub zbywalne prawa, to można je sprzedać na podstawie zwykłej umowy pisemnej. Pamiętajmy jednak, aby taka transakcja nie obejmowała w ramach jednej umowy większej części przedsiębiorstwa, ponieważ należy wówczas zastosować formę pisemną z podpisami poświadczonymi notarialnie.
Przykład 1.
Pani Dagmara prowadzi jednoosobową działalność gospodarczą. Ze względu na konieczne zmiany zdecydowała się wymienić część sprzętu biurowego, w tym kilkuletnie komputery. Nie zamierza jednak likwidować ani zmieniać swojej działalności, a po sprzedaniu sprzętu zamierza kupić do firmy nowe laptopy. Transakcja nie będzie obejmowała reszty majątku firmy. Pani Dagmara znalazła odpowiedniego kupca i zastanawia się, w jakiej formie powinna zostać zawarta umowa sprzedaży.
W tym przypadku wystarczające będzie sporządzenie umowy w zwykłej formie pisemnej. Komputery firmowe nie wyczerpują całości ani połowy majątku przedsiębiorstwa, więc nie możemy mówić tu o sprzedaży zorganizowanej części przedsiębiorstwa. Nie jest konieczne zachowanie formy pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi.
Przykład 2.
Pan Piotr prowadzi jednoosobową działalność gospodarczą. Ze względu na zmniejszające się dochody postanowił przeorganizować swoją firmę i zmienić dotychczasowy zakres produkcji. Konieczna jest jednak sprzedaż 80% majątku przedsiębiorstwa i zakup nowego sprzętu oraz maszyn. Pan Piotr znalazł chętnego do zakupu. W ramach planowanej transakcji nie będzie jednak zawarta żadna nieruchomość. W jakiej formie należy sprzedać majątek przedsiębiorstwa?
W tym przypadku poprawnym rozwiązaniem będzie umowa zawarta w formie pisemnej z podpisami poświadczonymi notarialnie. Umowa obejmie bowiem większą część firmy, a zatem należy zastosować szczególną formę zobowiązania.
Przykład 3.
Pan Mateusz prowadzi jednoosobową działalność gospodarczą, którą zamierza sprzedać swojemu bratu – panu Kamilowi. W skład firmy wchodzą prawa autorskie, maszyny produkcyjne, a także nieruchomość, w której przedsiębiorca miał swoją siedzibę. Pan Mateusz chce sprzedać całą firmę ze względów osobistych i nie zamierza w przyszłości zakładać nowej działalności. W jakiej formie powinna zostać zawarta umowa sprzedaży?
W tym przypadku konieczne będzie sporządzenie umowy w formie aktu notarialnego, ponieważ ma dojść do sprzedaży całości przedsiębiorstwa, w którego skład wchodzi nieruchomość.
Dużo bardziej skomplikowanym procesem jest przekształcenie JDG w spółkę z o.o. Wymaga to zachowania odpowiedniej procedury i uiszczenia kosztów związanych z taką modyfikacją (jak choćby opłat sądowych za wniosek o wpis do KRS). Przekształcenie, a następnie sprzedaż nowej spółki z o.o. lub części udziałów w spółce zajmuje znacznie więcej czasu niż sprzedaż przedsiębiorstwa prowadzonego w ramach jednoosobowej działalności gospodarczej.
Podstawowe czynności przy sprzedaży przedsiębiorstwa
Podpisanie umowy to tak naprawdę końcowy etap sprzedaży przedsiębiorstwa. Wcześniej należy podjąć inne kroki, na których czele znajduje się wycena firmy oraz znalezienie potencjalnego kupca. Ustalenie wartości przedsiębiorstwa nie zawsze jest prostym i szybkim zadaniem, zwłaszcza gdy mamy do czynienia z dużą firmą. Przedsiębiorca musi dokonać analizy finansowej oraz ocenić zgromadzone aktywa. Może to zrobić zarówno samodzielnie, jak i przy pomocy księgowego, rewidenta finansowego albo rzeczoznawcy zajmującego się wyceną firm. Im większa ilość majątku firmowego, tym więcej czasu potrzeba, aby przeprowadzić taką analizę. Jest ona jednak niezbędna do prawidłowego określenia przedmiotu przyszłej umowy sprzedaży. Dobrze sporządzony kontrakt powinien zawierać wykaz zbywanego majątku firmowego, szczególnie jeśli sprzedawane będzie całe przedsiębiorstwo. Analiza finansowa powinna obejmować nie tylko wycenę składników majątkowych, ale także uwzględnienie wartości niematerialnych – bazę danych klientów firmy, jej reputację na rynku, zgromadzone know-how.
Po uporządkowaniu spraw finansowo-administracyjnych przychodzi czas na znalezienie odpowiedniego kupca. Przedsiębiorca może to zrobić samodzielnie, może także skorzystać z pomocy doradcy finansowego albo pośrednika biznesowego. Wśród małych firm popularne jest umieszczanie ogłoszeń o sprzedaży w internecie wzorem ogłoszeń dotyczących sprzedaży lub najmu nieruchomości.
Sprzedaż jednoosobowej firmy a kwestie podatkowe
Jeśli dojdzie do podpisania umowy sprzedaży przedsiębiorstwa, istotną kwestią jest ustalenie, kto ponosi odpowiedzialność podatkową za zrealizowaną transakcję. W przypadku sprzedaży pojedynczych składników majątkowych firmy będziemy mieli z reguły do czynienia z podatkiem od czynności cywilnoprawnych (PCC) obciążającym kupującego, najczęściej w stawce 1% lub 2% od wartości nabytych dóbr. W niektórych przypadkach PCC może być zastąpione podatkiem VAT. W umowie sprzedaży należy więc precyzyjnie określić, czy dany składnik majątkowy wiąże się z koniecznością zapłaty podatku od towarów i usług.
Nieco inaczej wygląda kwestia sprzedaży całego przedsiębiorstwa lub jej zorganizowanej części. Taka transakcja nie jest co prawda obłożona podatkiem VAT, jednak wiąże się z koniecznością uiszczenia taksy notarialnej.
Podsumowując, jednoosobowa firma może być przedmiotem sprzedaży zarówno w całości, jak i odpowiedniej części. Taka transakcja będzie co do zasady wymagała wizyty w kancelarii notarialnej celem zachowania odpowiedniej formy umownej. W przypadku sprzedaży pojedynczych składników majątkowych przedsiębiorstwa możliwe jest sporządzenie umowy w zwykłej formie pisemnej, o ile nie dotyczy to nieruchomości i nie wyczerpuje połowy majątku firmy. Umowa sprzedaży przedsiębiorstwa wiąże się z koniecznością zapłaty PCC po stronie kupującego, a niekiedy także podatku VAT.
