Dziedziczeniu podlega w zasadzie większość praw i składników majątkowych przysługujących danej osobie, nawet długi zmarłego. Czy w skład spadku mogą więc wchodzić świadczenia emerytalne i rentowe? Czy dziedziczenie emerytur i rent jest w ogóle możliwe, a jeśli tak, to czy istnieją w tym zakresie jakiekolwiek ograniczenia? Przyglądamy się temu w artykule.
Co wchodzi w skład spadku?
Zacznijmy od tego, że w skład masy spadkowej wchodzą aktywa i pasywa. W ramach tej pierwszej kategorii wyróżniamy wszystkie wartościowe rzeczy i prawa należące do spadkodawcy. Mogą nimi być przykładowo:
prawo własności nieruchomości i innych rzeczy ruchomych,
pieniądze zmarłego (zarówno te w formie gotówkowej, jak i bezgotówkowej),
prawo do pobrania nadpłaty podatku.
Spadek w pewnych przypadkach może zawierać także pasywa, które są tak naprawdę nieuregulowanymi zobowiązaniami zmarłego. W ramach tej kategorii możemy wymienić na przykład:
długi wynikające z niewykonanych umów wiążących spadkodawcę,
niezapłacone zobowiązania podatkowe i inne zaległości publicznoprawne,
koszty pogrzebu spadkodawcy.
Świadczenia emerytalne i rentowe
Emerytura i renta są świadczeniami okresowymi, do których prawo uzyskuje się po spełnieniu konkretnych warunków.
W przypadku emerytury konieczne jest osiągnięcie odpowiedniego wieku oraz posiadanie wymaganych prawem okresów składkowych – zgromadzonego kapitału, z którego będzie wypłacane to świadczenie.
Z kolei w przypadku renty prawo do jej otrzymywania przysługuje, gdy otrzymamy decyzję stwierdzającą niezdolność do wykonywania pracy.
Pamiętajmy, że przyznane świadczenie emerytalne lub rentowe nie jest dożywotnie – szczególnie jeśli pojawią się przesłanki decydujące o możliwości zawieszenia lub całkowitego odebrania emerytury czy renty.
Dziedziczenie emerytur i rent
Świadczenia emerytalne i rentowe podlegają dziedziczeniu. Pamiętajmy jednak, że przepisy wyraźnie wskazują, kto może żądać ich wypłaty i w jakiej wysokości. W praktyce oznacza to, że emerytury i renty nie wchodzą do ogólnej masy spadkowej, tak jak ma to miejsce w przypadku pozostałych praw i obowiązków zmarłego. Innymi słowy – są one dziedziczone na zupełnie odrębnych zasadach.
Prawo do emerytury zmarłego
W przypadku emerytury spadkodawcy uprawnionym do jej dalszego pobierania jest mąż lub żona zmarłego. Zgodnie z obowiązującymi przepisami współmałżonek jest uprawniony do pobierania po spadkodawcy jego:
emerytury,
zasiłku przedemerytalnego,
świadczenia przedemerytalnego,
nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego.
Podstawowym warunkiem jest jednak, aby wdowa lub wdowiec w chwili śmierci swojego współmałżonka mieli ukończony 50. rok życia. Prawo do przejęcia emerytury przysługuje także rozwiedzionemu małżonkowi, pod warunkiem jednak, że przysługiwało mu uprawnienie alimentacyjne od zmarłego.
Wysokość przejętego świadczenia po zmarłym mężu lub żonie jest nieco mniejsza niż emerytura pobierana jeszcze za życia spadkodawcy. Przejęte świadczenie jest wypłacane w wysokości 85% dotychczas wypłacanej emerytury zmarłego.
Prawo do renty rodzinnej
Nieco inaczej wyglądają zasady dotyczące dziedziczenia świadczenia określanego jako renta rodzinna. W rzeczywistości uprawnieni do jej otrzymania są:
małżonek zmarłego,
dzieci zmarłego – dotyczy to także dzieci przysposobionych przez spadkodawcę,
rodzice zmarłego – dotyczy to także ojczyma lub macochy spadkodawcy oraz tzw. rodziców adopcyjnych,
przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności wnuki, rodzeństwo i inne dzieci zmarłego, z wyłączeniem dzieci przyjętych na wychowanie i utrzymanie w ramach rodziny zastępczej lub rodzinnego domu dziecka.
Kolejnymi przesłankami decydującymi o prawie do skorzystania z renty rodzinnej po zmarłym jest:
posiadanie prawa do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy przez uprawnioną osobę w chwili śmierci spadkodawcy (ewentualnie spełnianie warunków do uzyskania takiego świadczenia w chwili śmierci spadkodawcy) lub
pobieranie przez uprawnionego zasiłku przedemerytalnego, świadczenia przedemerytalnego lub nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego w chwili śmierci spadkodawcy, lub
niezdolność do pracy uprawnionego, lub
wychowywanie przez wdowę lub wdowca jednego z dzieci/wnuków/członków rodzeństwa uprawnionych do renty rodzinnej po zmarłym.
W zakresie ustalania wysokości renty rodzinnej panują takie same zasady, jak przy dziedziczonych emeryturach. Świadczenie tego rodzaju jest więc wypłacane w 85% wysokości świadczenia, które przysługiwało zmarłemu jeszcze za jego życia.
Dziedziczenie niepobranych świadczeń emerytalnych i rentowych
Czasami zdarza się, że emeryt lub rencista umiera na kilka dni przed pobraniem przysługującego mu świadczenia. Bardzo często w takich przypadkach najbliżsi członkowie rodziny nie wiedzą, czy mają wówczas prawo żądać wypłaty faktycznie przygotowanych pieniędzy dla nieżyjącego już uprawnionego.
Zgodnie z obowiązującymi przepisami istnieje możliwość żądania wypłaty niezrealizowanego świadczenia emerytalnego lub rentowego przysługującemu spadkodawcy. Prawo to przysługuje:
w pierwszej kolejności – współmałżonkowi lub dzieciom zmarłego, które prowadziły wspólnie z nim gospodarstwo domowe,
w drugiej kolejności – współmałżonkowi lub dzieciom zmarłego, które nie prowadziły wspólnie z nim gospodarstwa domowego i nie istnieją osoby, które mieszczą się w kategorii uprawnionych w pierwszej kolejności,
w trzeciej kolejności – innym członkom rodziny, którzy są uprawnieni do otrzymywania renty rodzinnej po zmarłym lub osobom, na których utrzymaniu pozostawał spadkodawca, pod warunkiem, że nie istnieją uprawnieni w pierwszej lub drugiej kolejności.
Aby uzyskać niewypłacone świadczenie emerytalne lub rentowe zmarłego, należy złożyć odpowiedni wniosek do ZUS (właściwego ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy).
Wniosek składa się na formularzu ZUS-Rp 18, do którego należy dołączyć:
odpis aktu zgonu uprawnionego do świadczenia emerytalnego lub rentowego,
odpis aktu małżeństwa – w przypadku, gdy wnioskodawcą jest współmałżonek zmarłego,
odpis aktu urodzenia – w przypadku, gdy wnioskodawcą jest dziecko zmarłego,
oświadczenie o prowadzeniu wspólnego gospodarstwa domowego ze zmarłym lub o tym, że pozostawał on na utrzymaniu wnioskodawcy.
Pamiętajmy, że wniosek o przyznanie niepobranego świadczenia emerytalnego lub rentowego należy złożyć do ZUS w ciągu 12 miesięcy od dnia śmierci uprawnionego do emerytury lub renty.
Prawo do renty lub emerytury na szczególnych zasadach
Brak spełnienia przesłanki pozwalającej uzyskać emeryturę lub rentę po zmarłym nie musi być definitywną przeszkodą do otrzymania tego świadczenia. Spadkobierca może bowiem złożyć w takiej sytuacji wniosek o przyznanie tzw. okresowej renty rodzinnej, która jest przydzielana w przypadku braku dochodu.
Świadczenie tego rodzaju jest wypłacane przez rok od śmierci współmałżonka lub do momentu szkolenia zawodowego.
Dziedziczenie świadczeń emerytalno–rentowych jest możliwe
Jak widać, najbliżsi członkowie rodziny spadkodawcy mają możliwość przejęcia świadczenia emerytalnego lub rentowego, które przysługiwało zmarłemu. Dziedziczenie w tym zakresie odbywa się jednak na zupełnie odrębnych zasadach niż standardowe spadkobranie.
Prawo do emerytury i renty po zmarłym przysługuje tylko po spełnieniu określonych przesłanek. Dotyczy to także uprawnienia do żądania wypłaty należnego, ale niewypłaconego świadczenia spadkodawcy. Samo posiadanie statusu spadkobiercy nie jest więc wystarczające do żądania wypłaty tego świadczenia.
Należy jednak pamiętać, że przepisy pozwalają starać się o tzw. okresową rentę rodzinną – w sytuacji, gdy spadkobierca zmarłego nie spełnia warunków do uzyskania emerytury lub renty po zmarłym.
