Trudna sytuacja na rynku pracowniczym prowadzi niejednokrotnie do sytuacji, w której przedsiębiorcy korzystają w ramach świadczenia oferowanych usług z pracy cudzoziemców. W związku z powyższym warto pamiętać, że polskie ustawodawstwo przewiduje w niektórych przypadkach solidarną odpowiedzialność za zapłatę wynagrodzenia pracownikom będących cudzoziemcami, również w odniesieniu do podmiotów, które nie są ich pracodawcą. Finansowa odpowiedzialność za wypłatę wynagrodzenia spoczywa bowiem również na podmiotach, które korzystają z pracy takiego cudzoziemca w związku z korzystaniem z usług podwykonawcy.
Zasady ogólne
Odpowiedzialność za wypłatę wynagrodzenia i kwestie odpowiedzialności wykonawcy (generalnego wykonawcy/inwestora/podwykonawcy) za nielegalne powierzenie wykonywania pracy cudzoziemcom przez podwykonawcę, określa Ustawa o skutkach powierzenia wykonywania pracy cudzoziemcom przebywającym wbrew przepisom na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Przedmiotowa ustawa nie definiuje pojęcia ani wykonawcy, ani podwykonawcy, w konsekwencji czego konieczne jest sięgnięcie do definicji ujętych w innych źródłach prawnych – co do zasady, ustawa w części, w której odnosi się do wykonawcy dotyczy wszystkich podmiotów, które korzystają z outsourcingu.
Zgodnie z regulacją zawartą w art. 6–8 Ustawy o skutkach powierzenia wykonywania pracy cudzoziemcom przebywającym wbrew przepisom na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (ustawy o cudzoziemcach) do polskiego porządku prawnego wprowadzona została odpowiedzialność finansowa wykonawcy w stosunku do pracowników swojego podwykonawcy, będących cudzoziemcami i jednocześnie przebywającymi w Rzeczypospolitej Polskiej nielegalnie, na wypadek niewypełniania przez niego obowiązków pracowniczych, do których należy przede wszystkim zaliczyć obowiązek wypłacania pensji czy legalność zatrudnienia.
Za co odpowiada wykonawca?
Wprowadzenie rzeczonej regulacji, w świetle której wykonawca ponosi z podwykonawcą solidarną i finansową odpowiedzialność za wypłatę wynagrodzenia w stosunku do jego pracowników, ma na celu przede wszystkim zagwarantowanie ochrony zatrudnionym cudzoziemcom na wypadek wystąpienia niewypłacalności podwykonawcy, bezskuteczności egzekucji, która była przeciwko niemu prowadzona, lub w sytuacji, gdy przemawia za tym szczególnie ważny interes zagranicznego pracownika. W takim przypadku wykonawca jest zobligowany do:
- wypłaty zagranicznemu pracownikowi podwykonawcy zasądzonego zaległego wynagrodzenia oraz wszelkich świadczeń, które się z nim wiążą;
- poniesienia kosztów, które są związane z wydaleniem cudzoziemca, o których mowa w art. 96 ust. 3 ustawy o cudzoziemcach;
- pokrycia kosztów, które wiążą się z przekazaniem zagranicznemu pracownikowi wynagrodzenia do państwa, do którego cudzoziemiec powrócił bądź został wydalony.
Wskazać przy tym należy, iż w sytuacji, gdy w danym stosunku mamy do czynienia z kilkoma kolejnymi podwykonawcami, ich odpowiedzialność ma wówczas charakter solidarny. W konsekwencji powyższego mogą oni kolejno domagać się zwrotu świadczeń, które uregulowali, od podmiotu, który powierzył realizację określonej pracy cudzoziemcowi.
W jaki sposób wykonawca może uwolnić się od odpowiedzialności przewidzianej w ustawie?
Ustawa o skutkach powierzenia wykonywania pracy cudzoziemcom przebywającym wbrew przepisom na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, która wprowadziła odpowiedzialność wykonawcy za nielegalne powierzenie wykonywania pracy cudzoziemcom przez podwykonawcę, przewiduje również sytuacje, w których wykonawca może uwolnić się od zobowiązań obciążających podwykonawcę. Okoliczności takie przewidziane zostały w treści art. 6 ust. 2 ww. ustawy.
Zgodnie z przedmiotowym zapisem wykonawca zostaje zwolniony z rzeczonej odpowiedzialności, jeżeli będzie w stanie wykazać, iż dopełnił tzw. wymagań należytej staranności, a więc przede wszystkim:
- dopełnił tzw. obowiązku informacyjnego w stosunku do swojego podwykonawcy, a więc w szczególności poinformował go o skutkach powierzenia wykonywania pracy cudzoziemcowi, który przebywa na terenie kraju bez ważnego dokumentu upoważniającego do pobytu na terenie Rzeczypospolitej Polskiej;
- zweryfikował realizację obowiązku zgłoszenia cudzoziemca do ubezpieczeń społecznych – o ile obowiązek taki wynika z określonych przepisów prawa.
Obowiązek informacyjny
Kluczowym obowiązkiem w zakresie realizacji obowiązku informacyjnego w stosunku do podwykonawcy, który ma na celu przede wszystkim zabezpieczenie interesów wykonawcy, jest prawidłowe sformułowanie postanowień zawartych w treści umowy o świadczenie usług pomiędzy stronami. Alternatywnym rozwiązaniem może być również uzyskanie odrębnego oświadczenia wystosowanego przez podwykonawcę, w którym potwierdzi on świadomość istnienia konsekwencji prawnych związanych z powierzeniem wykonywania pracy pracownikom zagranicznym.
W interesie wykonawcy pozostaje w szczególności zawarcie jednoznacznych pouczeń podwykonawcy wskazujących na to, że:
- podwykonawca został pouczony o skutkach powierzenia wykonywania pracy cudzoziemcom przebywającym bez ważnego dokumentu uprawniającego do pobytu na terytorium RP;
- podwykonawca ma obowiązek dokonywać zgłoszeń swoich pracowników do ubezpieczeń społecznych.
Weryfikacja zgłoszenia pracownika zagranicznego do ubezpieczeń społecznych
Oprócz działań związanych z realizacją obowiązku informacyjnego konieczne jest, by wykonawca dokonał również kontroli dokumentacji pracowniczej przedstawionej przez podwykonawcę. W szczególności niezbędne jest ustalenie, czy podwykonawca wywiązał się z ciążącego na nim obowiązku zgłoszenia pracowników będących cudzoziemcami do ubezpieczeń społecznych.
W takim wypadku zaleca się zobowiązanie podwykonawcy do przedłożenia wykonawcy informacji z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o wysyłce i potwierdzeniu zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych cudzoziemca. Nadmienić należy, iż Państwowa Inspekcja Pracy stoi na stanowisku, iż samo oświadczenie podwykonawcy o zgłoszeniu pracowników będących cudzoziemcami do ubezpieczeń społecznych jest niewystarczające.
Skutki powierzenia wykonywania pracy cudzoziemcowi przebywającemu w Rzeczypospolitej Polskiej nielegalnie
| Podstawa prawna | Skutek |
| art. 4 Ustawy o skutkach powierzania wykonywania pracy cudzoziemcom przebywającym wbrew przepisom na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej | Cudzoziemcowi przebywającemu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej bez ważnego dokumentu uprawniającego do pobytu, któremu powierzono wykonywanie pracy, przysługuje roszczenie o wypłatę zaległego wynagrodzenia i związanych z nim świadczeń. W przypadku powierzenia wykonywania pracy cudzoziemcowi na podstawie stosunku pracy, przy dochodzeniu zaległego wynagrodzenia i związanych z nim świadczeń, domniemywa się istnienie stosunku pracy przez okres 3 miesięcy, chyba że pracodawca lub cudzoziemiec dowiodą innego okresu zatrudnienia. |
| art. 5 Ustawy o skutkach powierzania wykonywania pracy cudzoziemcom przebywającym wbrew przepisom na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej | Podmiot powierzający wykonywanie pracy cudzoziemcowi przebywającemu bez ważnego dokumentu uprawniającego do pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest obowiązany pokryć koszty związane z przesłaniem cudzoziemcowi zaległych należności do państwa, do którego cudzoziemiec powrócił lub został wydalony. |
| art. 9 Ustawy o skutkach powierzania wykonywania pracy cudzoziemcom przebywającym wbrew przepisom na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej | Kto powierza, w tym samym czasie, wykonywanie pracy wielu cudzoziemcom przebywającym bez ważnego dokumentu uprawniającego do pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności. Tej samej karze podlega, kto powierza wykonywanie pracy małoletniemu cudzoziemcowi przebywającemu bez ważnego dokumentu uprawniającego do pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. |
| art. 10 Ustawy o skutkach powierzania wykonywania pracy cudzoziemcom przebywającym wbrew przepisom na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej | Kto powierza wykonywanie pracy cudzoziemcowi przebywającemu bez ważnego dokumentu uprawniającego do pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w warunkach szczególnego wykorzystania, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. Tej samej karze podlega, kto powierza wykonywanie pracy cudzoziemcowi przebywającemu bez ważnego dokumentu uprawniającego do pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, będącemu pokrzywdzonym przestępstwem określonym w art. 189a § 1 ustawy Kodeks karny. Przez warunki szczególnego wykorzystania, o których mowa w ust. 1, rozumie się warunki pracy osoby lub osób, którym powierzono wykonywanie pracy z naruszeniem prawa, uchybiające godności człowieka i rażąco odmienne, w szczególności ze względu na płeć, w porównaniu z warunkami pracy osób, którym powierzono wykonywanie pracy zgodnie z prawem, wpływające zwłaszcza na zdrowie lub bezpieczeństwo osób wykonujących pracę. |
| art. 11 Ustawy o skutkach powierzania wykonywania pracy cudzoziemcom przebywającym wbrew przepisom na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej | Kto uporczywie powierza wykonywanie pracy cudzoziemcowi przebywającemu bez ważnego dokumentu uprawniającego do pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, w przypadku gdy praca ta nie ma związku z prowadzoną przez powierzającego wykonywanie pracy działalnością gospodarczą, podlega karze grzywny do 10 000 zł. Podżeganie i pomocnictwo do czynu, o którym mowa w ust. 1, są karalne. |
| art. 12 Ustawy o skutkach powierzania wykonywania pracy cudzoziemcom przebywającym wbrew przepisom na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej | W przypadku skazania za przestępstwo, o którym mowa w art. 9 lub art. 10, sąd może:
|
Do innych sankcji należy:
- niemożność zaliczenia do kosztów uzyskania przychodów osób fizycznych i prawnych wynagrodzenia wypłacanego nielegalnie zatrudnionemu (wraz z podatkiem i składkami);
- pozbawienie, na 3 lata, dostępu do pomocy publicznej, w tym funduszy UE;
- obowiązek zwrotu instrumentów pomocy publicznej uzyskanych w okresie 12 miesięcy poprzedzających wykrycie nielegalnego zatrudnienia;
- wykluczenie z postępowań o udzielenie zamówienia publicznego na okres 1 roku.
Odpowiedzialność za wypłatę wynagrodzenia - podsumowanie
Z danych przedstawianych przez GUS wynika, że – co do zasady – problem bezrobocia w naszym kraju aktualnie w zasadzie nie istnieje. Niezaprzeczalnie wiąże się to również z faktem, iż duża część specjalistów i fachowców wyemigrowała. W konsekwencji powyższego na porządku dziennym są sytuacje, w których pracodawcy przy realizacji swoich usług korzystają z pracy świadczonej przez cudzoziemców.
Celem uniknięcia odpowiedzialności za zobowiązania nierzetelnego podwykonawcy, w związku z regulacjami zawartymi w Ustawie o skutkach powierzenia wykonywania pracy cudzoziemcom przebywającym wbrew przepisom na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, wykonawca powinien zadbać, by spełnić przesłanki uprawniające do uwolnienia się lub chociaż ograniczenia ryzyka związanego - po stronie wykonawcy - za odpowiedzialność za wypłatę wynagrodzenia pracownikom podwykonawcy będącym cudzoziemcami. Zaakcentować należy, iż tylko wypełniając oba obowiązki ustawowe, a więc obowiązek informacyjny oraz weryfikacyjny, wykonawca może twierdzić, że dopełnił obowiązku należytej staranności, a tym samym uwolnił się od odpowiedzialności przewidzianej w art. 6–8 ww. ustawy.
