Próba odzyskania wierzytelności nie jest prosta. Tym bardziej, gdy dłużnik nie posiada środków pieniężnych na rachunku bankowym lub rzeczy, które łatwo można spieniężyć. Jeszcze gorzej, gdy dłużnik tak naprawdę nie posiada nic prócz swojego przedsiębiorstwa. W takim wypadku komornik zajmuje ten składnik majątku. Egzekucja z przedsiębiorstwa jest o tyle atrakcyjna, że sprzedana może być cała firma, razem z jej nieruchomościami, ruchomościami, wierzytelnościami i innymi prawami, jak np. dochody uzyskiwane w ramach działalności. Jak wygląda ten rodzaj środka egzekucyjnego? Przekonajmy się.
Jak definiować przedsiębiorstwo?
Omawiana instytucja jest o tyle szczególna, że obejmuje wiele składników majątkowych dłużnika. Nie chodzi tu o zajęcie np. magazynów przedsiębiorcy i sprzedanie ich w ramach licytacji. Aby właściwe organy mogły wydać decyzję co do egzekucji z przedsiębiorstwa, dłużnik musi je w ogóle prowadzić. Sama działalność gospodarcza nie oznacza przedsiębiorstwa. Osoba, która pracuje w systemie B2B, ma zarejestrowaną działalność i pracuje z domu, nie ma przedsiębiorstwa. Nie będzie można wobec niej np. zająć mieszkania, mimo że w nim pracuje i ma wskazany ten adres w CEIDG.
Przedsiębiorstwo zostało zdefiniowane w art. 551 kodeksu cywilnego. Zgodnie z tym przepisem przedsiębiorstwo to zorganizowany zespół składników niematerialnych i materialnych przeznaczony do prowadzenia działalności gospodarczej. Obejmuje w szczególności:
- oznaczenie indywidualizujące przedsiębiorstwo lub jego wyodrębnione części (nazwa przedsiębiorstwa);
- własność nieruchomości lub ruchomości, w tym urządzeń, materiałów, towarów i wyrobów oraz inne prawa rzeczowe do nieruchomości lub ruchomości;
- prawa wynikające z umów najmu i dzierżawy nieruchomości lub ruchomości oraz prawa do korzystania z nieruchomości lub ruchomości wynikające z innych stosunków prawnych;
- wierzytelności, prawa z papierów wartościowych i środki pieniężne;
- koncesje, licencje i zezwolenia;
- patenty i inne prawa własności przemysłowej;
- majątkowe prawa autorskie i majątkowe prawa pokrewne;
- tajemnice przedsiębiorstwa;
- księgi i dokumenty związane z prowadzeniem działalności gospodarczej.
Działalność gospodarcza nieposiadająca powyższych przymiotów nie może w świetle prawa być nazwana przedsiębiorstwem.
Egzekucja z przedsiębiorstwa – czy jest opłacalna?
Jak wskazano na wstępie, egzekucja obejmuje przedsiębiorstwo jako całość. Komornik nie dokonuje „wyprzedaży” wszystkich składników majątkowych należących do przedsiębiorcy w oddzielnych czynnościach różnym nabywcom. Sprzedaje przedsiębiorstwo ze wszystkim, co do niego należy. Egzekucja przedsiębiorstwa jako zorganizowanej całości stanowi bowiem efektywniejsze i atrakcyjniejsze rozwiązanie niż sprzedaż jego poszczególnych składników ze względu na wartości ściśle związane z działalnością firmy, które łącznie mają większą wartość niż suma jego pojedynczych elementów. Mowa tu bowiem o pozyskanych już klientach, kontrahentach, rynkach zbytu, wizerunku i wypromowanych markach i produktach.
Celem egzekucji z przedsiębiorstwa jest sprzedaż kompleksu majątkowego ze względu na jego wartość, jako całość. Dlatego też niemożliwe jest wydzielenie części przedsiębiorstwa i następnie jego sprzedaż, np. zbioru ruchomości czy pojedynczych nieruchomości dłużnika.
Sprzedaż zorganizowanej całości przynosi większe zyski niż sprzedaż poszczególnych składników. Przede wszystkim pozwala kontynuować działalność dłużnika. Jest to opłacalne nie tylko dla wierzycieli. Korzystają na tym również pracownicy danego zakładu. Firma w dalszym ciągu przynosi zyski, które następnie mogą być przeznaczone na spłatę reszty wierzytelności.
Podsumowując, należy wskazać, że egzekucja z przedsiębiorstwa jest bardziej opłacalna dla wierzycieli, gdyż firma jako zorganizowana całość ma takie cechy (np. renomę, rynki zbytu), które przewyższają sumę wartości jej poszczególnych składników.
Egzekucja z przedsiębiorstwa - jak przebiega jej wszczęcie?
Wniosek o wszczęcie egzekucji z przedsiębiorstwa może wnieść zarówno wierzyciel, jak i dłużnik. Ten ostatni może to jednak zrobić tylko w sytuacji, gdy egzekucja toczy się już ze składnika majątku wchodzącego w skład tego przedsiębiorstwa. Wierzyciel ma całkowitą swobodę w wyborze sposobu egzekucji. Może on złożyć taki wniosek na piśmie lub do protokołu.
We wniosku należy dokładnie wskazać przedsiębiorstwo, tj. jego nazwę, siedzibę, miejsce prowadzenia działalności oraz rodzaj prowadzonej działalności gospodarczej. Nie jest natomiast konieczne wyszczególnianie we wniosku wszystkich składników przedsiębiorstwa. Dodatkowo, jeżeli jest taka potrzeba, należy dołączyć informacje o wszelkich czynnościach egzekucyjnych przeprowadzonych przeciwko dłużnikowi z majątku wchodzącego w skład przedsiębiorstwa. Komornik udziela takich informacji zarówno na żądanie dłużnika, jak i wierzyciela.
Wszczęcie egzekucji następuje poprzez wydanie przez sąd postanowienia w przedmiocie przeprowadzenia egzekucji z przedsiębiorstwa. Pierwszą czynnością tego postępowania jest decyzja sądu. O zajęciu przedsiębiorstwa nie decyduje zatem komornik, a organ wyższego rzędu, czyli sąd. Wszczęcie egzekucji następuje z chwilą doręczenia dłużnikowi postanowienia sądu.
Wydanie postanowienia w przedmiocie egzekucji z przedsiębiorstwa obliguje sąd także do jego ogłoszenia w:
- „Monitorze Sądowym i Gospodarczym”,
- na stronie internetowej Krajowej Rady Komorniczej pod adresem www.licytacje.komornik.pl,
- (fakultatywnie) dzienniku poczytnym w siedzibie przedsiębiorstwa.
Sąd jako organ egzekucyjny
Omawiana instytucja różni się nieco od pozostałych znanych ustawie środków egzekucyjnych. W tym wypadku bowiem organem egzekucyjnym jest sąd rejonowy. Wszystkie przepisy, jakie można „normalnie” stosować wobec komornika, tutaj kierowane są wobec sądu.
Sądem właściwym do wszczynania i prowadzenia egzekucji przez sprzedaż przedsiębiorstwa jest sąd rejonowy, w którego okręgu znajduje się siedziba firmy.
Egzekucja z przedsiębiorstwa a ustanowienie zarządu przymusowego
Jeżeli sąd uwzględni wniosek o przeprowadzenie egzekucji poprzez sprzedaż przedsiębiorstwa, wyznacza jednocześnie zarządcę majątku dłużnika. Różnica między przedmiotową instytucją a innymi egzekucjami objawia się w tym, że tutaj możliwe jest wskazanie osoby zarządcy przymusowego, którego wybór jest wiążący dla sądu. Dla przykładu w postępowaniu upadłościowym, w którym również przeprowadzana jest sprzedaż przedsiębiorstwa, taki zarząd odgórnie wybierany jest przez sąd. Dłużnik i wierzyciele nie mają żadnego wpływu na taką decyzję. Nie mogą jej nawet zaskarżyć.
Tak więc sąd prowadzący egzekucję jest związany zgodnym wnioskiem stron co do wyboru zarządu. Dopiero gdy dłużnik i wierzyciele nie są w stanie dojść do porozumienia, samodzielnego wyboru zarządcy dokonuje sąd.
Osoba zarządcy od chwili jego ustanowienia rozporządza przedsiębiorstwem i wszystkimi jego składnikami. Podstawowym obowiązkiem zarządcy jest dokonywanie wszelkich czynności niezbędnych do prowadzenia prawidłowej gospodarki przedsiębiorstwa. Oprócz tego zarządca jest uprawniony do:
- pobierania wszelkich pożytków z przedsiębiorstwa i ewentualnego ich spieniężania;
- zaciągania zobowiązań. Prawo to jest jednak ograniczone wyłącznie do takich zobowiązań, które mogą być zaspokojone z dochodów z przedsiębiorstwa i są gospodarczo uzasadnione;
- sprzedawania, oddawania w najem lub dzierżawę, obciążania hipoteką lub zastawem nieruchomości, ruchomości lub praw wchodzących w skład przedsiębiorstwa, o ile jest to uzasadnione gospodarczo. Zarządca może dokonać tych czynności jedynie za zgodą sądu.
Co z dochodami przedsiębiorstwa gdy ma miejsce egzekucja z przedsiębiorstwa?
Egzekucja z przedsiębiorstwa umożliwia uzyskiwanie pożytków. Zyski firmy są rozdzielane na jej bieżące funkcjonowanie oraz na spłatę wierzycieli. Wszystko jest jednak tutaj dokładnie uregulowane. W pierwszej kolejności z dochodów przedsiębiorstwa zarządca pokrywa:
- koszty egzekucji,
- swoje wynagrodzenie,
- bieżące należności pracowników zatrudnionych w przedsiębiorstwie (w szczególności ich wynagrodzenia),
- bieżące należności podatkowe przedsiębiorstwa wobec urzędu skarbowego oraz należności z tytułu ubezpieczenia społecznego wobec ZUS-u,
- zobowiązania związane z wykonywaniem zarządu.
To, co zostanie z pokrycia powyższych wydatków, zarządca wypłaca wierzycielom. W przypadku gdy nadwyżka ta nie jest w stanie w pełni zaspokoić wszystkich wierzycieli, suma jest odpowiednio dzielona między nich.
Wszczęcie egzekucji a rękojmia wiary publicznej księgi wieczystej
Kolejno sąd przesyła postanowienie o wszczęciu egzekucji do sądu wieczystoksięgowego właściwego dla nieruchomości wchodzących w skład przedsiębiorstwa. Sąd ten dokonuje natomiast wpisu w formie ostrzeżenia w dziale III księgi wieczystej. Wpis ten ma charakter informacyjny, który wyłącza rękojmię wiary publicznej ksiąg wieczystych (więcej o rękojmi wiary publicznej przeczytasz w artykule: Czym jest rękojmia wiary publicznej księgi wieczystej?). Taka czynność sądu wyklucza skuteczne zbycie nieruchomości przez dłużnika. Potencjalny nabywca nieruchomości nie będzie mógł również zasłaniać się brakiem wiedzy o toczącym się postępowaniu egzekucyjnym. Tym samym ta czynność prawna byłaby nieważna.
