Postępowanie restrukturyzacyjne ma za zadanie ochronić dane przedsiębiorstwo przed upadłością. W praktyce nie oznacza to jednak braku spłaty dla wierzyciela ze strony zadłużonego przedsiębiorcy. W jaki sposób restrukturyzacja oddziałuje na dwie strony zobowiązania?
Czym jest restrukturyzacja?
Każda działalność gospodarcza niesie ze sobą ryzyko popadnięcia w długi, z których będzie bardzo ciężko wyjść. Ustawodawca, mając na względzie dobro wierzycieli oraz dłużników będących przedsiębiorcami, postanowił wprowadzić do polskiego systemu prawnego rozwiązanie, które nie będzie oznaczało konieczności zamknięcia całego zadłużonego przedsiębiorstwa. Mowa oczywiście o restrukturyzacji, która jest procesem zmierzającym do przekształcenia dotychczas prowadzonej działalności gospodarczej celem odciążenia przedsiębiorcy, który nie potrafi już wykonywać swoich zobowiązań. Jednocześnie w jej ramach może dojść do częściowego umorzenia długów oraz zaprzestania naliczania odsetek od nieterminowych płatności.
Restrukturyzacja może powstać wyłącznie wskutek przejścia przez odpowiednie postępowanie sądowe. Zgodnie z treścią art. 3 Ustawy z dnia 30 października 2002 roku o pomocy publicznej dla przedsiębiorców o szczególnym znaczeniu dla rynku pracy przez restrukturyzację należy rozumieć wszczęcie i przeprowadzenie postępowania restrukturyzacyjnego w celu przywrócenia przedsiębiorcy długookresowej zdolności do konkurowania na rynku. Restrukturyzacja może obejmować:
- zobowiązania cywilnoprawne według stanu na dzień 30 czerwca 2002 roku,
- zobowiązania publicznoprawne na zasadach określonych w rozdziale 5 lub 5a ustawy,
- majątek,
- zatrudnienie.
Z kolei art. 3 Ustawy z dnia 15 maja 2015 roku – Prawo restrukturyzacyjne stanowi, że celem postępowania restrukturyzacyjnego jest uniknięcie ogłoszenia upadłości dłużnika przez umożliwienie mu restrukturyzacji w drodze zawarcia układu z wierzycielami, a w przypadku postępowania sanacyjnego – również przez przeprowadzenie działań sanacyjnych, przy zabezpieczeniu słusznych praw wierzycieli.
Restrukturyzacja - skutki dla dłużnika
Zasadniczym celem postępowania restrukturyzacyjnego jest pomoc w oddłużeniu przedsiębiorcy, który nie jest w stanie spłacać swoich zobowiązań. Takie postępowanie nie prowadzi do ogłoszenia upadłości, lecz ma na celu zawarcie układu pomiędzy dłużnikiem a wierzycielami, na mocy którego będzie dokonywana ratalna spłata poszczególnych zobowiązań przy uwzględnieniu możliwości finansowych przedsiębiorstwa. Dłużnik w ramach takiego postępowania zyskuje więc możliwość spłaty zobowiązań w całości bez zagrożenia wszczęcia sprawy windykacyjnej lub komorniczej oraz bez naliczania odsetek i kar za nieterminową płatność.
Przedsiębiorca, który zgodził się uczestniczyć w postępowaniu restrukturyzacyjnym w charakterze dłużnika, jest chroniony przed egzekucją oraz ogłoszeniem upadłości. W praktyce oznacza to dla niego możliwość spokojnego prowadzenia własnej działalności. Od dnia wszczęcia postępowania restrukturyzacyjnego do dnia jego zakończenia albo umorzenia nie można bowiem ogłosić upadłości przedsiębiorcy objętego restrukturyzacją. Jeżeli postępowanie restrukturyzacyjne wszczęto po dniu złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości, a przed dniem ogłoszenia upadłości, postępowanie w przedmiocie ogłoszenia upadłości podlega zawieszeniu. Od dnia wszczęcia postępowania restrukturyzacyjnego do przedsiębiorców objętych restrukturyzacją nie stosuje się przepisów o obowiązku złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości.
Jeśli sąd uzna restrukturyzację za uzasadnioną, prowadzić to będzie nie tylko do zawarcia układu i harmonogramu spłaty wszystkich zobowiązań dłużnika, ale także do ich częściowego umorzenia – średnio w wysokości od 10% do 20% wartości każdego zobowiązania. W niektórych przypadkach sąd ma możliwość umorzenia nawet całości danego zadłużenia. Część wierzytelności może być przekształcona na udziały lub akcje przedsiębiorstwa – mówimy wówczas o tzw. konwersji zobowiązań. Sąd może również posłużyć się zmianą, zamianą lub uchyleniem prawa zabezpieczającego określoną wierzytelność.
Wszczęcie postępowania restrukturyzacyjnego oznacza dla dłużnika także:
- zawieszenie postępowań egzekucyjnych i zabezpieczających dotyczących wierzytelności objętych z mocy prawa układem;
- wprowadzenie zakazu wszczynania nowych postępowań egzekucyjnych i zabezpieczających;
- zakaz spłacania wierzytelności objętych z mocy prawa układem – do czasu zatwierdzenia harmonogramu spłaty określającego wielkość i liczbę zobowiązań, które muszą zostać uregulowane;
- możliwość uchylenia dokonanych przez komornika zajęć;
- zakaz wypowiadania dłużnikowi umów kluczowych dla funkcjonowania jego przedsiębiorstwa (np. umowy najmu).
W ramach przeprowadzonej restrukturyzacji rzadko kiedy dochodzi do sytuacji, w której dłużnik zostaje całkowicie uwolniony od odpowiedzialności za swoje długi. Niemniej jednak zyskuje czas do zgromadzenia środków finansowych, które będą przeznaczone na spłatę wierzycieli – podczas postępowania sądowego nie musi regulować żadnych płatności (sprawy sądowe tego rodzaju trwają zaś kilka miesięcy). Po uzyskaniu pozytywnego dla siebie rozstrzygnięcia przedsiębiorca będzie spłacał długi ratalnie aż do dnia ich całkowitego uregulowania zgodnie z przyjętym harmonogramem. Przez ten czas nie musi obawiać się ani komornika, ani firmy windykacyjnej pod warunkiem jednak, że będzie spłacał długi zgodnie z przyjętymi zasadami, tj. bez jakichkolwiek opóźnień i w ustalonej wysokości.
W przypadku niestosowania się do postanowień układu i harmonogramu spłaty dłużnik ryzykuje zniweczeniem osiągniętego porozumienia. W tej sytuacji każdy z wierzycieli może zakwestionować ustaloną restrukturyzację i zawnioskować o jej uchylenie w całości. Jeśli dojdzie do takiej sytuacji, harmonogram zostanie zniesiony, a dłużnik będzie musiał zmierzyć się ze spłatą wszystkich zobowiązań w całej wysokości w jednym terminie. W praktyce może to dla niego oznaczać ogłoszenie upadłości i utratę majątku.
Restrukturyzacja - skutki dla wierzyciela
Restrukturyzacja niesie ze sobą także skutki dla wierzycieli. Z jednej strony zyskują oni sądowe zapewnienie, że ich zobowiązania zostaną spłacone, z drugiej jednak nierzadko długi zostaną pomniejszone na korzyść dłużnika. Wierzyciel otrzyma więc swoje pieniądze, choć często zmniejszone o kwotę odsetek, kar umownych i pewną wartość kapitału głównego. Istnieje także ryzyko, że niewielkie zobowiązania mogą zostać przez sąd umorzone w całości.
W trakcie postępowania restrukturyzacyjnego wierzyciel traci możliwość zainicjowania jakiegokolwiek postępowania windykacyjnego, sądowego lub komorniczego wymierzonego przeciwko dłużnikowi. Podobnie jest w przypadku okresu spłaty, jeśli tylko następuje ono zgodnie z przyjętym harmonogramem. W przypadku postępowań o charakterze egzekucyjnym, które toczą się w chwili zainicjowania sprawy restrukturyzacyjnej, ulegają one zawieszeniu z mocy samego prawa, a po przyjęciu układu zostają umorzone. Dla wierzycieli takie działania mogą oznaczać koszty, ponieważ ktoś musi opłacić czynności windykacyjne.
Część wierzycieli może nie być zainteresowana restrukturyzacją – w takim przypadku istnieje możliwość zablokowania lub zniweczenia przyjęcia planowanego układu. Pamiętajmy, że każda wierzytelność jest inna i opiewa na różne wartości. Jeśli liczba wierzycieli w ramach danego postępowania jest duża, konieczne będzie przeprowadzenie głosowania nad przyjęciem układu. To z kolei oznacza teoretyczną możliwość zagłosowania przeciwko restrukturyzacji przedsiębiorcy. Suma wierzytelności uznana na karcie do głosowania stanowi „siłę głosu” danego wierzyciela w głosowaniu nad układem. Jeżeli głosującemu przysługuje wierzytelność, która stanowi 30% ogólnej sumy wierzytelności, wierzyciel jest uprawniony do złożenia własnych propozycji układowych, a więc takich, które będą najkorzystniejsze z jego punktu widzenia, a nie z pozycji dłużnika.
Jeśli w wyniku głosowania układ restrukturyzacyjny nie zostanie zawarty, dłużnik utraci prawo do ochrony sądowej. Po prawomocnej odmowie zatwierdzenia układu lub prawomocnym umorzeniu postępowania restrukturyzacyjnego wyciąg z zatwierdzonego spisu wierzytelności, zawierający oznaczenie wierzyciela i przysługującej mu wierzytelności stanowi tytuł egzekucyjny przeciwko dłużnikowi.
Restrukturyzacja - podsumowanie
Postępowanie restrukturyzacyjne jest sposobem na oddłużenie przedsiębiorcy bez konieczności ogłaszania względem niego upadłości. Ma ono na celu przyjęcie układu i harmonogramu spłaty, zgodnie z którymi przedsiębiorca będzie regulował swoje zobowiązania bez obawy utraty majątku i wszczęcia wobec niego jakiegokolwiek postępowania egzekucyjnego. Zainicjowanie postępowania restrukturyzacyjnego nie oznacza automatycznego przyjęcia wniosku dłużnika, wierzyciele mogą bowiem zakwestionować propozycję spłaty na nowych zasadach i zagłosować przeciwko układowi.
