Obecnie funkcjonujące przepisy dają spadkobiercom prawo do kontynuowania działalności po śmierci spadkodawcy jako przedsiębiorstwo w spadku. W związku z tymi regulacjami oraz biorąc pod uwagę możliwość powołania zarządcy sukcesyjnego, pojawia się pytanie o sposób zamknięcia działalności gospodarczej przez spadkobierców. Tematykę tę przeanalizujemy na gruncie VAT.
Przedsiębiorstwo w spadku - zasady działania
Zanim jednak przejdziemy do kwestii podatkowych, należy przeanalizować zasady w jakich działa przedsiębiorstwo w spadku. Tematyka ta została opisana w ustawie o zarządzie sukcesyjnym.
Zgodnie z regulacjami tam zawartymi przedsiębiorstwo w spadku obejmuje składniki niematerialne i materialne, przeznaczone do wykonywania działalności gospodarczej przez przedsiębiorcę, stanowiące mienie przedsiębiorcy w chwili jego śmierci. Zasadniczo właścicielem przedsiębiorstwa w spadku są spadkobiercy podmiotu prowadzącego działalność gospodarczą.
W kontekście przedstawionego zagadnienia należy także podkreślić, że spadkobiercy mogą zarówno samodzielnie prowadzić działalność gospodarczą przedsiębiorstwa w spadku, jak i powołać zarządcę sukcesyjnego. Tymi tematami zajmiemy się w dalszej części naszego artykułu.
Powołanie zarządcy sukcesyjnego
-
małżonek przedsiębiorcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku, lub
-
spadkobierca ustawowy przedsiębiorcy, który przyjął spadek, lub
-
spadkobierca testamentowy przedsiębiorcy, który przyjął spadek, albo zapisobierca windykacyjny, który przyjął zapis windykacyjny, jeżeli zgodnie z ogłoszonym testamentem przysługuje mu udział w przedsiębiorstwie w spadku.
Po uprawomocnieniu się postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, zarejestrowaniu aktu poświadczenia dziedziczenia albo wydaniu europejskiego poświadczenia spadkowego zarządcę sukcesyjnego może powołać wyłącznie właściciel przedsiębiorstwa w spadku.
Bardzo ważny jest również termin, w którym owego zarządcę można powołać. Przepis stanowi, że uprawnienie do powołania zarządcy sukcesyjnego wygasa z upływem dwóch miesięcy od dnia śmierci przedsiębiorcy.
Działanie przez spadkobierców we własnym zakresie
Trzeba wyraźnie podkreślić, że powołanie zarządcy sukcesyjnego dla przedsiębiorstwa w spadku to prawo, a nie obowiązek spadkobierców. Aktualne przepisy dają spadkobiercom możliwość samodzielnego działania.
Jak bowiem podaje art. 13 ustawy, w okresie od chwili śmierci przedsiębiorcy do dnia ustanowienia zarządu sukcesyjnego, a jeżeli zarząd sukcesyjny nie został ustanowiony – do dnia wygaśnięcia uprawnienia do powołania zarządcy sukcesyjnego, osoba, o której mowa w art. 14, może dokonywać czynności koniecznych do zachowania majątku lub możliwości prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku, polegających w szczególności na:
-
zaspokajaniu wymagalnych roszczeń lub przyjmowaniu należności, które wynikają ze zobowiązań przedsiębiorcy związanych z wykonywaniem działalności gospodarczej, powstałych przed jego śmiercią;
-
zbywaniu rzeczowych aktywów obrotowych.
W myśl art. 14 ustawy osobami uprawnionymi do dokonywania czynności, o których mowa powyżej, są:
-
małżonek przedsiębiorcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku, lub
-
spadkobierca ustawowy przedsiębiorcy, lub
-
spadkobierca testamentowy przedsiębiorcy albo zapisobierca windykacyjny, któremu zgodnie z ogłoszonym testamentem przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku.
Po uprawomocnieniu się postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, zarejestrowaniu aktu poświadczenia dziedziczenia albo wydaniu europejskiego poświadczenia spadkowego czynności zachowania majątku może dokonywać wyłącznie właściciel przedsiębiorstwa w spadku.
Aby możliwe było wykonywanie ww. czynności przez przedsiębiorstwo w spadku i posługiwanie się dotychczasowym NIP-em zmarłego przedsiębiorcy, spadkobierca musi dokonać zgłoszenia kontynuacji prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku naczelnikowi urzędu skarbowego mimo nieustanowienia zarządu sukcesyjnego. Zgłoszenia takiego dokonuje się we wskazanym już terminie dwóch miesięcy, licząc od dnia śmierci spadkodawcy.
Przedsiębiorstwo w spadku- zamknięcie na gruncie podatku VAT
Powracając na grunt podatku od towarów i usług, zauważmy, że zgodnie z art. 15 ust. 1a pkt 2 ustawy VAT podatnikiem podatku VAT jest także jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, stanowiąca przedsiębiorstwo w spadku w okresie od otwarcia spadku do dnia wygaśnięcia uprawnienia do powołania zarządcy sukcesyjnego, jeżeli zarząd sukcesyjny nie został ustanowiony i dokonano zgłoszenia do naczelnika US.
W konsekwencji przez okres 2 miesięcy (od daty śmierci spadkodawcy do daty wygaśnięcia terminu powołania zarządcy) mamy do czynienia z przedsiębiorstwem w spadku prowadzonym przez spadkobierców, które jest podatnikiem podatku VAT.
Przechodząc natomiast do kwestii zamknięcia działalności przez spadkobierców, wskażmy, że opodatkowaniu podlegają towary w momencie wygaśnięcia uprawnienia do powołania zarządcy sukcesyjnego – w przypadku gdy zarząd sukcesyjny nie został ustanowiony i dokonano zgłoszenia.
Towary, w stosunku których odliczono podatek VAT, podlegają w takiej sytuacji opodatkowaniu, a przedsiębiorstwo w spadku zobowiązane jest do sporządzenia spisu z natury w tym zakresie.
Zaznaczmy, że obowiązek sporządzenia spisu z natury oraz obowiązek zapłaty podatku w przypadku likwidacji przedsiębiorstwa w spadku powstaje w dacie upływu omawianego okresu dwumiesięcznego. W konsekwencji powyższych czynności nie należy dokonywać na dzień śmierci spadkodawcy.
Dodatkowo należy podkreślić, że spadkobierca prowadzący przedsiębiorstwo w spadku ma obowiązek do złożenia formularza VAT-Z w terminie 7 dni od dnia upływu terminu, w którym wygasa prawo do powołania zarządcy sukcesyjnego.
Śmierć przedsiębiorcy nie oznacza definitywnego zakończenia działalności gospodarczej, ponieważ dalszym bytem prawnym jest przedsiębiorstwo w spadku. Może ono funkcjonować bez powoływania zarządcy sukcesyjnego. Przedsiębiorstwo takie podlega zamknięciu w dniu, w którym zgodnie z przepisami ustawy wygasa prawo do powołania zarządu sukcesyjnego.
