Wojna, jaka ma miejsce na terytorium Ukrainy, doprowadziła do konieczności uregulowania preferencyjnych zasad dotyczących legalizacji pobytu i zatrudniania uchodźców przybywających do Polski z powodu działań wojennych. W tym celu została uchwalona Ustawa z dnia 12 marca 2022 roku o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa, w której m.in. uregulowano zasady powierzenia pracy obywatelom Ukrainy, rejestracji obywateli Ukrainy jako bezrobotnych czy też zasady podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej przez obywateli Ukrainy. Poniżej wyjaśniamy na czym polega aktywizacja zawodowa uchodźców z Ukrainy.
Legalny pobyt uchodźców z Ukrainy
Obywatele Ukrainy, którzy przybyli legalnie od 24 lutego 2022 roku na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej z terytorium Ukrainy w związku z działaniami wojennymi prowadzonymi na terytorium tego państwa oraz obywatele Ukrainy posiadający Kartę Polaka, którzy wraz z najbliższą rodziną z powodu działań wojennych przybyli na terytorium RP, którzy deklarują zamiar pozostania na terytorium RP, mają prawo legalnego pobytu na terytorium Polski w okresie 18 miesięcy, licząc od 24 lutego 2022 roku.
Przykład 1.
Pan Vladyslav po wybuchu wojny 24 lutego 2022 roku przyjechał do Polski, gdzie zamierza przebywać co najmniej do zakończenia działań wojennych. Mężczyzna w świetle zapisów ustawy z 12 marca 2022 roku o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa może legalnie przebywać w Polsce do sierpnia 2023 roku.
Na czym polega aktywizacja zawodowa uchodźców z Ukrainy?
Aktywizacja zawodowa to działania podejmowane w celu pomocy w odnalezieniu się na rynku pracy różnym grupom społecznym.
W przypadku osób, którzy legalnie przybyli do Polski w związku z wojną w ich kraju, aktywizacja zawodowa uchodźców z Ukrainy będzie obejmować preferencyjne zasady podejmowania pracy, możliwość zarejestrowania się jako osoby bezrobotne i korzystania z form wsparcia dla takich osób czy też umożliwienie podjęcia obywatelom Ukrainy działalności gospodarczej na terytorium Polski.
Rejestracja obywateli Ukrainy jako osób bezrobotnych lub poszukujących pracy
Obywatele Ukrainy, którzy przybyli legalnie od 24 lutego 2022 roku na terytorium RP z terytorium Ukrainy w związku z działaniami wojennymi prowadzonymi na terytorium tego państwa, i którzy deklarują zamiar pozostania na terytorium RP, mogą zarejestrować się oraz zostać uznani za osoby bezrobotne albo poszukujące pracy.
- szkolenia zawodowe,
- dofinansowanie podjęcia działalności gospodarczej,
- refundację zatrudnienia,
- zwrot kosztów przejazdu i zakwaterowania do i z miejsca pracy.
Wykonywanie pracy przez uchodźców z Ukrainy
- przybyli legalnie od 24 lutego 2022 roku na terytorium RP z terytorium Ukrainy w związku z działaniami wojennymi prowadzonymi na terytorium tego państwa i deklarują zamiar pozostania na terytorium RP, lub
- są obywatelami Ukrainy przebywającymi legalnie na terytorium RP.
W powyższych przypadkach pracodawca zatrudniający obywatela Ukrainy musi powiadomić w terminie 14 dni od dnia podjęcia przez niego pracy powiatowy urząd pracy właściwy ze względu na siedzibę lub miejsce zamieszkania podmiotu zatrudniającego o powierzeniu wykonywania pracy temu obywatelowi.
W tym wypadku praca jest powierzana obywatelom Ukrainy w wymiarze czasu pracy nie niższym niż wskazany w powiadomieniu lub liczbie godzin nie mniejszej niż wskazana w powiadomieniu oraz za wynagrodzeniem nie niższym niż ustalone według stawki określonej w powiadomieniu, proporcjonalnie większym w przypadku podwyższenia wymiaru czasu pracy lub liczby godzin pracy.
Obowiązek powiadomienia urzędu pracy nie dotyczy sytuacji, gdy obywatel Ukrainy wykonuje pracę na terytorium RP na podstawie warunków określonych w przepisach Ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 roku o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy.
Pracodawca powiadamia właściwy urząd pracy poprzez powiadomienie w systemie teleinformatycznym praca.gov.pl.
Zgodnie z przepisami powiadomienie o podjęciu pracy powinno zawierać określone informacje, w tym informacje:
dotyczące podmiotu powierzającego wykonywanie pracy obejmujące nazwę albo imię (imiona) i nazwisko, adres siedziby albo miejsca zamieszkania, numer telefonu lub adres poczty elektronicznej o charakterze służbowym, NIP i REGON w przypadku podmiotu prowadzącego działalność gospodarczą albo numer PESEL w przypadku osoby fizycznej, numer wpisu do rejestru podmiotów prowadzących agencje zatrudnienia w przypadku podmiotu powierzającego wykonywanie pracy obywatelowi Ukrainy, który prowadzi agencję zatrudnienia świadczącą usługi pracy tymczasowej, symbol PKD oraz opis wykonywanej działalności związanej z pracą obywateli Ukrainy, oraz
dane osobowe podejmującego pracę w tym imię (imiona) i nazwisko, datę urodzenia, płeć, obywatelstwo, rodzaj, numer i serię dokumentu podróży lub innego dokumentu stwierdzającego bądź pozwalającego ustalić tożsamość oraz państwo, w którym wydano ten dokument, numer PESEL, o ile został nadany.
Ponadto w powiadomieniu należy wskazać:
- rodzaj umowy pomiędzy podmiotem powierzającym wykonywanie pracy a obywatelem Ukrainy,
- informacje o stanowisku lub rodzaju wykonywanej pracy,
- informację o miejscu wykonywania pracy,
- informację o miesięcznej lub godzinowej stawce wynagrodzenia,
- wymiar czasu pracy lub liczbę godzin pracy w tygodniu bądź w miesiącu,
- informację o liczbie wszystkich osób wykonujących pracę na podstawie umowy o pracę i na podstawie umów cywilnoprawnych według stanu na 23 lutego 2022 roku oraz na dzień złożenia powiadomienia.
Założenie działalności gospodarczej przez obywateli Ukrainy w Polsce
Obywatele Ukrainy, których pobyt na terytorium RP jest legalny, czy to na podstawie ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa, czy ustawy o cudzoziemcach mogą podejmować i wykonywać działalność gospodarczą na terytorium RP na takich samych zasadach jak obywatele polscy.
Przykład 2.
Pan Vladyslav ma 61 lat. Po wybuchu wojny 28 lutego 2022 roku przyjechał do Polski, gdzie zamierza przebywać co najmniej do zakończenia działań wojennych. Dotychczas mężczyzna trudnił się pracą w branży budowlanej. Aby zarobić na utrzymanie siebie i rodziny w Polsce postanowił on założyć działalność gospodarczą. Kiedy udał się do właściwego urzędu w celu dopełnienia formalności, okazało się, że nie posiada on nadanego numeru PESEL, dlatego nie może zarejestrować firmy w Polsce. Po uzyskaniu numeru PESEL pan Vladyslav będzie mógł założyć w Polsce legalnie działalność gospodarczą.
W momencie, gdy pobyt obywatela Ukrainy przestaje być legalny, taki przedsiębiorca zostaje wykreślony z Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej.
Nadanie numeru PESEL obywatelom Ukrainy
Numer PESEL nadaje się uchodźcom na podstawie złożonego przez nich wniosku w dowolnym organie wykonawczym gminy na terytorium Polski.
Gdy ze względu na stan zdrowia albo niepełnosprawność wnioskodawca nie jest w stanie osobiście złożyć wniosku w siedzibie organu gminy, organ ten zapewnia możliwość złożenia wniosku w miejscu pobytu tej osoby.
Za osoby nieposiadające zdolności do czynności prawnych lub posiadające ograniczoną zdolność do czynności prawnych albo osoby, które ze względu na stan zdrowia lub niepełnosprawność nie są w stanie samodzielnie złożyć wniosku, wniosek składa jeden z rodziców, opiekun, kurator, opiekun tymczasowy lub osoba sprawująca faktyczną pieczę nad dzieckiem, a w przypadku braku takich osób numer PESEL może zostać nadany z urzędu. Przy czym złożenie wniosku o nadanie numeru PESEL w imieniu osoby nieposiadającej zdolności do czynności prawnych lub posiadającej ograniczoną zdolność do czynności prawnych wymaga jej obecności przy składaniu wniosku. Nie dotyczy to osoby, która nie ukończyła 12. roku życia.
Zatrudnianie obywateli Ukrainy w polskich jednostkach administracji
Przybyli do Polski obywatele Ukrainy, którzy przebywają na jej terytorium legalnie, mogą być zatrudniani na stanowiskach pomocniczych i obsługi w następujących jednostkach samorządowych: urzędach marszałkowskich oraz wojewódzkich samorządowych jednostkach organizacyjnych, starostwach powiatowych oraz powiatowych jednostkach organizacyjnych, urzędach gmin, jednostkach pomocniczych gmin, gminnych jednostkach budżetowych i samorządowych zakładach budżetowych, biurach (ich odpowiednikach) związków jednostek samorządu terytorialnego oraz samorządowych zakładów budżetowych utworzonych przez te związki, biurach (ich odpowiednikach) jednostek administracyjnych jednostek samorządu terytorialnego.
Ponadto obywatele Ukrainy przebywający legalnie w Polsce mogą być zatrudniani na stanowisku pracy, na którym wykonywana praca nie polega na bezpośrednim lub pośrednim udziale w wykonywaniu władzy publicznej i funkcji mających na celu ochronę generalnych interesów państwa w następujących urzędach: Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, urzędach ministrów i przewodniczących komitetów wchodzących w skład Rady Ministrów oraz urzędach centralnych organów administracji rządowej, urzędach wojewódzkich oraz innych urzędach stanowiących aparat pomocniczy terenowych organów administracji rządowej podległych ministrom lub centralnym organom administracji rządowej, z wyłączeniem terenowych organów wykonawczych Ministra Obrony Narodowej, Krajowej Informacji Skarbowej i izbach administracji skarbowej, komendach, inspektoratach i innych jednostkach organizacyjnych stanowiących aparat pomocniczy kierowników zespolonych służb, inspekcji i straży wojewódzkich oraz kierowników powiatowych służb, inspekcji i straży, chyba że odrębne ustawy stanowią inaczej, Centralnym Biurze Śledczym Policji, Biurze Spraw Wewnętrznych Policji, Centralnym Biurze Zwalczania Cyberprzestępczości, Centralnym Laboratorium Kryminalistycznym Policji, Biurze Spraw Wewnętrznych, Straży Granicznej, Biurze Nasiennictwa Leśnego, jednostkach budżetowych obsługujących państwowe fundusze celowe, których dysponentami są organy administracji rządowej.
Przepisy umożliwiają także podjęcie przez obywateli Ukrainy przebywających legalnie w Polsce pracy na stanowiskach, na których wykonywana praca nie polega na bezpośrednim lub pośrednim udziale w wykonywaniu władzy publicznej i funkcji mających na celu ochronę generalnych interesów państwa, wobec których nie mają zastosowania przepisy Ustawy z dnia 21 listopada 2008 roku o służbie cywilnej w następujących urzędach: Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, urzędach ministrów i przewodniczących komitetów wchodzących w skład Rady Ministrów oraz urzędach centralnych organów administracji rządowej, urzędach wojewódzkich oraz innych urzędach stanowiących aparat pomocniczy terenowych organów administracji rządowej podległych ministrom lub centralnym organom administracji rządowej, Rządowym Centrum Legislacji, komendach, inspektoratach i innych jednostkach organizacyjnych stanowiących aparat pomocniczy kierowników zespolonych służb, inspekcji i straży wojewódzkich oraz kierowników powiatowych służb, inspekcji i straży, Centralnym Biurze Śledczym Policji, Biurze Spraw Wewnętrznych Policji, Centralnym Biurze Zwalczania Cyberprzestępczości, Centralnym Laboratorium Kryminalistycznym Policji, Biurze Spraw Wewnętrznych Straży Granicznej, Biurze Nasiennictwa Leśnego.
Jak widać, w ramach pomocy uchodźcom z Ukrainy Polska wprowadziła wiele możliwości podjęcia legalnego zatrudnienia przez te osoby. Nie sposób oprzeć się wrażeniu, że aktywizacja zawodowa uchodźców z Ukrainy niewiele różni się od sytuacji polskich obywateli w zakresie aktywizacji zawodowej.
