Jakie są najbardziej niebezpieczne zawody w Polsce? W opublikowanych niedawno przez Główny Urząd Statystyczny wstępnych danych za 2024 rok można odszukać informacje, które pozwolą odpowiedzieć na wspomniane powyżej pytanie. Które profesje są zatem obarczone najwyższym ryzykiem zaistnienia zdarzeń wypadkowych? Piszemy na ten temat w artykule.
Najbardziej niebezpieczne zawody — co to oznacza?
Na wstępie wymaga podkreślenia, że nie funkcjonuje obecnie jednolita prawna definicja, w której byłoby określone, co należy rozumieć przez pojęcie „najbardziej niebezpiecznego zawodu” lub „zawodów niebezpiecznych”.
Zawody te można natomiast wskazać pośrednio — poprzez odwołanie się do określonych przepisów prawa pracy. W tym przypadku uwzględnia się takie elementy jak:
- szczególnie niebezpieczne warunki wykonywania pracy,
- ryzyko powstania wypadków przy pracy i chorób zawodowych,
- narażenie na szkodliwe lub niebezpieczne czynniki w środowisku pracy.
Przepisy uwzględniane przy wyodrębnianiu niebezpiecznych zawodów
Aby wyodrębnić rodzaje zawodów uznanych za niebezpieczne, warto uwzględnić przepisy Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 гoku w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (dalej jako „rozporządzenie”).
Jak wynika z § 80 ust. 1 rozporządzenia, przez prace szczególnie niebezpieczne rozumie się prace, o których mowa w rozdziale 6 rozporządzenia, oraz prace określone jako szczególnie niebezpieczne w innych przepisach dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy lub w instrukcjach eksploatacji urządzeń i instalacji, a także inne prace o zwiększonym zagrożeniu lub wykonywane w utrudnionych warunkach, uznane przez pracodawcę za szczególnie niebezpieczne.
W rozdziale 6 rozporządzenia wskazano następujące kategorie pracy, których wykonywanie wiąże się ze szczególnym niebezpieczeństwem:
- roboty budowlane, rozbiórkowe, remontowe i montażowe prowadzone bez wstrzymania ruchu zakładu pracy lub jego części;
- prace w zbiornikach, kanałach, wnętrzach urządzeń technicznych i w innych niebezpiecznych przestrzeniach zamkniętych;
- prace przy użyciu materiałów niebezpiecznych;
- prace na wysokości, czyli prace wykonywane na powierzchni znajdującej się na wysokości co najmniej 1,0 m nad poziomem podłogi lub ziemi.
W konsekwencji osoby zatrudnione przy ww. pracach można uznać, w ogólnym ujęciu, za pracowników wykonujących prace charakteryzujące się wysokim poziomem niebezpieczeństwa.
Kolejnym aktem prawnym, który okaże się pomocny w zidentyfikowaniu najbardziej niebezpiecznych zawodów wykonywanych w Polsce, jest Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 roku w sprawie różnicowania stopy procentowej składki na ubezpieczenie społeczne z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych w zależności od zagrożeń zawodowych i ich skutków.
W powołanym rozporządzeniu nie wymieniono konkretnych zawodów, natomiast zostały wskazane gałęzie gospodarki i branże — w zależności od poziomu kategorii ryzyka. Wspomniane kategorie ustala się m.in. na podstawie wskaźników częstości:
- poszkodowanych w wypadkach przy pracy ogółem, oraz
- poszkodowanych w wypadkach przy pracy śmiertelnych i ciężkich.
Powyższe wskaźniki są obliczane w przeliczeniu na umowną liczbę 1000 pracujących i ustalane odrębnie za pełny rok kalendarzowy dla grup działalności.
Uwzględniając dane zawarte w rozporządzeniu z dnia 29 listopada 2002 roku, należy wskazać następujące grupy działalności o najwyższej kategorii ryzyka:
- wydobywanie węgla kamiennego i węgla brunatnego (lignitu);
- działalność usługowa wspomagająca górnictwo i wydobywanie;
- leśnictwo i pozyskiwanie drewna;
- górnictwo rud metali;
- górnictwo ropy naftowej i gazu ziemnego;
- pozostałe górnictwo i wydobywanie;
- produkcja wyrobów z drewna oraz korka, z wyłączeniem mebli; produkcja wyrobów ze słomy i materiałów używanych do wyplatania;
- produkcja metali;
- działalność związana ze zbieraniem, przetwarzaniem i unieszkodliwianiem odpadów; odzysk surowców.
Oznacza to zatem, w drodze pewnego uogólnienia, że osoby zatrudnione przy pracach w ramach wskazanych rodzajów działalności wykonują najbardziej niebezpieczne zawody w kraju.
Raport Głównego Urzędu Statystycznego dotyczący wypadków przy pracy w 2024 roku
Dokumentem, dzięki któremu można uzyskać aktualne informacje w zakresie zawodów charakteryzujących się najwyższym poziomem zagrożenia zdrowia lub życia jest Raport Głównego Urzędu Statystycznego (GUS) dotyczący wypadków przy pracy w 2024 roku. Należy podkreślić, że wspomniany dokument ma charakter wstępny (dane ostateczne odnoszące się do całego 2024 roku będą dostępne w listopadzie 2025 roku).
Niemniej jednak opublikowany raport z pewnością jest miarodajnym źródłem wiedzy, ujawniającym określone tendencje.
Warto jednocześnie dodać, że opracowanie obejmuje informacje o zgłoszonych w danym okresie wypadkach przy pracy osób pracujących w gospodarce narodowej, z wyjątkiem jednostek budżetowych zajmujących się prowadzeniem działalności w zakresie obrony narodowej i bezpieczeństwa publicznego, których informacje dotyczą tylko pracowników cywilnych.
Wskaźnik wypadkowości, o którym mowa powyżej, to liczba osób poszkodowanych w wypadkach przy pracy na 1000 pracujących. Do ustalenia tego wskaźnika przyjęto przeciętną liczbę pracujących obliczoną jako średnia arytmetyczna 2 stanów (31 grudnia roku poprzedniego i 31 grudnia roku bieżącego).
W 2024 roku najwięcej poszkodowanych odnotowano w wypadkach przy pracy z innym skutkiem – 66,3 tys. osób, z kolei liczba poszkodowanych w wypadkach ciężkich wyniosła 0,5 tys. osób, a w wypadkach śmiertelnych 0,2 tys. osób.
W trakcie wykonywania pracy zorganizowanej w formie zdalnej lub telepracy zostało poszkodowanych 0,3 tys. osób.
Regiony kraju o najwyższym wskaźniku wypadkowości według danych GUS-u to:
- województwo śląskie (6,53),
- województwo opolskie (6,17),
- województwo zachodniopomorskie (5,88).
Główną przyczyną wypadków przy pracy było nieprawidłowe zachowanie się pracownika (42,3%), natomiast w przypadku czynności wykonywanej przez poszkodowanego w chwili wypadku dominującymi były następujące aktywności:
- poruszanie się – 38,6%,
- operowanie przedmiotami – 17,8%,
- transport ręczny – 14,6%,
- prace narzędziami ręcznymi (zgodnie z ich przeznaczeniem) – 12%.
Najwyższy wskaźnik wypadkowości — przy uwzględnieniu działalności według Polskiej Klasyfikacji Działalności (bez gospodarstw indywidualnych w rolnictwie) – odnotowano w sekcjach:
- górnictwo i wydobywanie (17,48%);
- dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami; rekultywacja (12,93%);
- przetwórstwo przemysłowe (7,56%).
Do grup działalności o podwyższonym wskaźniku wypadkowości należy ponadto zaliczyć:
- opiekę zdrowotną i pomoc społeczną,
- transport i gospodarkę magazynową.
Reasumując, osoby zatrudnione przy określonych pracach w ramach ww. rodzajów działalności wykonują najbardziej niebezpieczne zawody w Polsce. Będą to m.in. górnicy, kierowcy zawodowi, pracownicy zatrudnieni przy produkcji w zakładach przemysłowych, pracownicy wywożący śmieci i zatrudnieni bezpośrednio przy przetwarzaniu odpadów, pracownicy medyczni oraz inne osoby narażone w pracy zawodowej na czynniki zagrażające zdrowiu lub życiu. Odrębną kategorią są osoby pełniące służbę w formacjach mundurowych (np. policjanci, strażacy, funkcjonariusze Straży Granicznej).
Najbardziej niebezpieczne zawody w Polsce — podsumowanie
Choć przepisy nie definiują wprost pojęcia „najbardziej niebezpieczne zawody”, to na podstawie określonych kryteriów można wyróżnić konkretne gałęzie gospodarki i branże o podwyższonym zagrożeniu. Najnowsze dane liczbowe w tym zakresie zostały zawarte we wstępnym raporcie GUS-u dotyczącym wypadków przy pracy w 2024 roku. Z tego dokumentu wynika, że najwięcej wypadków przy pracy odnotowano w następujących sekcjach: górnictwo i wydobywanie, dostawa wody oraz gospodarowanie ściekami, odpadami i rekultywacja, a także przetwórstwo przemysłowe.
