Obowiązki pracodawcy a odpowiedzialność za przestępstwa oraz wykroczenia w zakresie BHP

Obowiązki pracodawcy zakładają m.in. zapewnienie warunków pracy zgodnych z przepisami i zasadami BHP, ale też dbanie o ich przestrzeganie. Każde ich naruszenie może skutkować odpowiedzialnością za wykroczenie przeciwko prawom pracownika. Za wykroczenia przeciwko prawom pracownika pracodawca lub osoba kierująca pracownikami może zostać ukarana karą grzywny. W przypadku przestępstw w zakresie BHP zarówno pracodawca, jak i osoba kierująca pracownikami może ponieść odpowiedzialność karną.

Obowiązki pracodawcy w zakresie BHP

Jednym z najważniejszych obowiązków pracodawcy jest chronić zdrowie i życie pracowników przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. W szczególności pracodawca jest obowiązany organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy, zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolować wykonanie tych poleceń. Pracodawca musi reagować na potrzeby w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy oraz dostosowywać środki podejmowane w celu doskonalenia istniejącego poziomu ochrony zdrowia i życia pracowników, biorąc pod uwagę zmieniające się warunki wykonywania pracy. Zobowiązany jest on zapewnić rozwój spójnej polityki zapobiegającej wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym uwzględniającej zagadnienia techniczne, organizację pracy, warunki pracy, stosunki społeczne oraz wpływ czynników środowiska pracy. Pracodawca powinien uwzględnić w ramach podejmowanych działań profilaktycznych ochronę zdrowia młodocianych, pracownic w ciąży lub karmiących dziecko piersią oraz pracowników niepełnosprawnych. Powinien także zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez organy nadzoru nad warunkami pracy, a także  zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy.

Narażenia pracownika na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu

Narażenie pracownika na niebezpieczeństwo utraty życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu wskutek niedopełnienia obowiązków w zakresie BHP przez pracodawcę jest przestępstwem obwarowanym sankcjami karnymi wskazanymi w Ustawie z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny, dalej: kk.

Jak wskazał Sąd Okręgowy w Ostrołęce w wyroku z 11 września 2013 r., II Ka 163/13, samo niedopełnienie obowiązków w zakresie BHP przez pracodawcę narusza już prawo pracownika do pracy w bezpiecznych i higienicznych warunkach i naraża go na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, czyli jest przestępstwem.

Za umyślne narażenia pracownika na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, zgodnie z art. 220 § 1 kk odpowiada ten, kto jest odpowiedzialny za bezpieczeństwo i higienę pracy. Sprawca podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

W przypadku gdy sprawca działa nieumyślnie, na podstawie art. 220 § 2 kk ponosi łagodniejszą odpowiedzialność i podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. Natomiast w ogóle nie podlega karze sprawca, który dobrowolnie uchylił grożące niebezpieczeństwo.

Niezawiadomienie właściwego organu lub nieprowadzenie właściwej dokumentacji

W przypadku niezawiadomienia przez pracodawcę w terminie właściwego organu o wypadku przy pracy lub chorobie zawodowej albo niesporządzeniu lub nieprzedstawieniu wymaganej dokumentacji, podlega on grzywnie do 180 stawek dziennych albo karze ograniczenia wolności (art. 221 kk).

Obowiązki pracodawcy zakładają, zgodnie z art. 234 § 2 kp, niezwłoczne zawiadomienie właściwego okręgowego inspektora pracy i prokuratora o śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym wypadku przy pracy oraz o każdym innym wypadku, który wywołał wymienione skutki, mającym związek z pracą, jeżeli może być uznany za wypadek przy pracy.

Natomiast obowiązek pracodawcy niezwłocznego zgłoszenia właściwemu państwowemu inspektorowi sanitarnemu i właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy każdego przypadku podejrzenia choroby zawodowej wynika z art. 235 § 1 kp.

Jeśli chodzi o dokumentację, to pracodawca jest zobowiązany m.in.: prowadzić rejestr obejmujący przypadki stwierdzonych chorób zawodowych i podejrzeń o takie choroby czy rejestr wypadków przy pracy.

Obowiązki pracodawcy a wykroczenia przeciwko prawom pracownika w zakresie BHP

Osoba odpowiedzialna za stan bezpieczeństwa i higieny pracy albo kierująca pracownikami lub innymi osobami fizycznymi, co do której stwierdzono, że nie przestrzegała przepisów lub zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, podlega karze grzywny od 1000 do 30 000 zł (art. 283 § 1 kp).

Przykład 1.

Pracodawca dopuścił do pracy pracownika po długotrwałej chorobie bez wymaganych badań profilaktycznych, tj. kontrolnych. W takim przypadku pracodawca podlega odpowiedzialności za wykroczenia przeciwko prawom pracownika, gdzie sankcją jest kara grzywny.

Tak też wypowiedział się Wojewódzki Sąd Administracyjny w Szczecinie w wyroku z 12 sierpnia 2010 r., II SA/Sz 542/10, którego zdaniem „wymóg posiadania aktualnych badań lekarskich przez pracownika obciąża pracodawcę, który zgodnie z art. 229 § 4 kp nie może dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku. Pracodawca jest bowiem odpowiedzialny za stan bezpieczeństwa i higieny pracy, zaś w przypadku nieprzestrzegania przepisów lub zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, to pracodawca, a nie pracownik podlega karze (art. 283 § 1 kp)”.

Kolejne wykroczenia w zakresie nieprzestrzegania przepisów dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy zostały wskazane w art. 283 § 2 kp. Karę grzywny może ponieść ten, kto:

1. nie zapewnia, aby budowa lub przebudowa obiektu budowlanego albo jego części, w których przewiduje się pomieszczenia pracy, była wykonywana na podstawie projektów uwzględniających wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy;
2. nie wyposaża stanowiska pracy w maszyny i inne urządzenia techniczne, które nie spełniają wymagań dotyczących oceny zgodności;
3. dostarcza pracownikowi środki ochrony indywidualnej, które nie spełniają wymagań dotyczących oceny zgodności;
4. stosuje:
5. materiały i procesy technologiczne bez uprzedniego ustalenia stopnia ich szkodliwości dla zdrowia pracowników i bez podjęcia odpowiednich środków profilaktycznych,
6. substancje chemiczne i ich mieszaniny nieoznakowane w sposób widoczny i umożliwiający ich identyfikację,
7. substancje niebezpieczne, mieszaniny niebezpieczne, substancje stwarzające zagrożenie lub mieszaniny stwarzające zagrożenie nieposiadające kart charakterystyki, a także opakowań zabezpieczających przed ich szkodliwym działaniem, pożarem lub wybuchem;
8. nie zawiadamia właściwego okręgowego inspektora pracy, prokuratora lub innego właściwego organu o śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym wypadku przy pracy oraz o każdym innym wypadku, który wywołał wymienione skutki, mającym związek z pracą, jeżeli może być uznany za wypadek przy pracy, nie zgłasza choroby zawodowej albo podejrzenia o taką chorobę, nie ujawnia wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, albo przedstawia niezgodne z prawdą informacje, dowody lub dokumenty dotyczące takich wypadków i chorób;
9. nie wykonuje w wyznaczonym terminie podlegającego wykonaniu nakazu organu Państwowej Inspekcji Pracy;
10. utrudniania działalności organu PIP, w szczególności uniemożliwiania prowadzenia wizytacji zakładu pracy lub nieudzielania informacji niezbędnych do wykonywania jej zadań;
11. dopuszcza bez zezwolenia właściwego inspektora pracy do wykonywania pracy lub innych zajęć zarobkowych przez dziecko do ukończenia przez nie 16. roku życia.

Obowiązki pracodawcy to nie tylko zapewnienie warunków pracy zgodnych z zasadami BHP, lecz także dbanie o ich przestrzeganie. Każde naruszenie przepisów BHP może skutkować odpowiedzialnością za wykroczenie przeciwko prawom pracownika, o których mowa w art. 283 kp. Za wykroczenia przeciwko prawom pracownika pracodawca lub osoba kierująca pracownikami może zostać ukarana karą grzywny w wysokości od 1 000 do 30 000 zł. W przypadku przestępstw w zakresie BHP zarówno pracodawca, jak i osoba kierująca pracownikami może ponieść odpowiedzialność karną. Jeżeli pracodawca nie dopełni swoich obowiązków w zakresie zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy i naraża tym samym pracowników na utratę zdrowia lub życia, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. Jednak może się zdarzyć, że zaniedbania pracodawcy są nieumyślne. Wówczas podlega karze pozbawienia wolności do roku albo karze ograniczenia wolności lub grzywnie. Ponadto jeśli pracodawca dobrowolnie usunął grożące niebezpieczeństwo, nie będzie podlegał przewidywanym karom. Ma on również obowiązek zawiadomić właściwe organy o wypadku przy pracy lub chorobie zawodowej. W przypadku niedopełnienia powyższego obowiązku pracodawca podlega karze grzywny w wysokości 180 dziennych stawek albo karze ograniczenia wolności.