Obowiązki informacyjne związku zawodowego

Zakładowa organizacja związkowa może korzystać z uprawnień wynikających z przepisów prawa pracy, jeżeli ma odpowiednią liczbę członków. Aby pracodawca mógł wiedzieć, że wspomniane uprawnienia przysługują danej organizacji, musi znać tę liczbę. Dlatego też w przepisach Ustawy z dnia 23 maja 1991 roku o związkach zawodowych – dalej „ustawa” – wprowadzono obowiązki informacyjne związku zawodowego.

Uzgodnienia i konsultacje ze związkami zawodowymi

Przepisy prawa pracy w wielu przypadkach wymagają zapewnienia związkom zawodowym udziału w podejmowaniu określonych decyzji przez pracodawcę. Może to przebiegać dwojako:

• w drodze uzgodnienia – co wiąże się z koniecznością dojścia do porozumienia między pracodawcą a zakładową organizacją związkową (decyzja wymaga zgody organizacji związkowej), albo
• w drodze opiniowania (konsultacji) – co oznacza, że zakładowej organizacji związkowej należy umożliwić wyrażenie opinii w danej kwestii, lecz opinia ta nie jest dla pracodawcy wiążąca (powinien wziąć ją pod uwagę, ale może podjąć decyzję zarówno zgodną z uzyskaną opinią, jak i z nią niezgodną).

Porozumienia (uzgodnienia) z zakładową organizacją związkową wymagają w szczególności:

• zawieszenia stosowania w całości lub w części przepisów prawa pracy, określających prawa i obowiązki stron stosunku pracy, gdy jest to uzasadnione sytuacją finansową pracodawcy;
• wprowadzenia, w razie takiej potrzeby, monitoringu pomieszczeń sanitarnych;
• określenia zasad wykonywania pracy zdalnej;
• wprowadzenia regulaminu wynagradzania;
• wprowadzenia regulaminu pracy;
• wprowadzenia systemu przerywanego czasu pracy;
• ustalenia wykazu prac szczególnie niebezpiecznych albo związanych z dużym wysiłkiem fizycznym lub umysłowym, których pracownik pracujący w nocy nie może wykonywać w wymiarze przekraczającym 8 godzin na dobę;
• decyzji o braku wprowadzenia planu urlopów wypoczynkowych;
• wypowiedzenia albo rozwiązania stosunku pracy przez pracodawcę, gdy zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z winy pracownika – w okresie ciąży oraz w okresie urlopu macierzyńskiego, a także od dnia złożenia przez pracownika wniosku o udzielenie urlopu macierzyńskiego albo jego części, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego albo jego części, urlopu ojcowskiego albo jego części, urlopu rodzicielskiego albo jego części – do dnia zakończenia tego urlopu (art. 9¹ § 1, art. 22² § 2, art. 67²⁰ § 1, art. 77² § 4, art. 104², art. 151⁷ § 4, art. 163 § 1¹, art. 177 § 1 pkt 2 Kodeksu pracy).

Uzyskania opinii zakładowej organizacji związkowej wymagają w szczególności:

• wypowiedzenie pracownikowi umowy o pracę zawartej na czas określony lub umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony;
• rozwiązanie umowy o pracę przez pracodawcę, bez wypowiedzenia;
• rozpatrzenie sprzeciwu pracownika wobec zastosowanej względem niego kary porządkowej (art. 38, art. 52 § 3, art. 112 § 1 kp).

Ponadto zakładowa organizacja związkowa może:

• być stroną zawartego z pracodawcą zakładowego układu zbiorowego pracy;
• wspólnie z pracodawcą utworzyć komisję pojednawczą, której celem jest polubowne załatwianie sporów o roszczenia pracowników ze stosunku pracy (art. 241²³, art. 244 kp).

Status zakładowej organizacji związkowej i obowiązki informacyjne związku zawodowego

Zgodnie z art. 25¹ ust. 1 ustawy uprawnienia zakładowej organizacji związkowej przysługują organizacji zrzeszającej co najmniej 10 członków będących:

• pracownikami u pracodawcy objętego działaniem tej organizacji, lub
• innymi niż pracownicy osobami wykonującymi pracę zarobkową, które świadczą pracę przez co najmniej 6 miesięcy na rzecz pracodawcy objętego działaniem tej organizacji.

Przepis art. 25¹ ust. 2 ustawy wymaga, aby zakładowa organizacja związkowa przedstawiała pracodawcy, co 6 miesięcy – według stanu na 30 czerwca i 31 grudnia – w terminie do 10. dnia miesiąca następującego po tym okresie, informację o liczbie swoich członków.

Organizacja utworzona w ciągu 6-miesięcznego okresu sprawozdawczego przedstawia pracodawcy pierwszą informację o liczbie członków – według stanu na dzień złożenia informacji – w terminie 2 miesięcy od dnia utworzenia organizacji związkowej. Przedstawienie informacji w tym terminie nie wyłącza obowiązku złożenia przez tę organizację informacji w wyżej wspomnianych terminach, tj. do 10. dnia miesiąca następującego po 30 czerwca i 31 grudnia (art. 25¹ ust. 3 ustawy).

Przykład 1.

Zakładowa organizacja związkowa powstała 15 lutego. 15 kwietnia, czyli z zachowaniem terminu 2 miesięcy, przedstawiła pracodawcy informację o liczbie swoich członków, wynoszącej 12. Następnie 10 lipca przedstawiła pracodawcy informację o liczbie członków według stanu na 30 czerwca. Według tej informacji liczba członków wyniosła 13. Wobec powyższego zakładowa organizacja związkowa dochowała terminów obowiązujących w odniesieniu do spełniania obowiązku informacyjnego, a w związku z tym, że liczba jej członków nie jest niższa od 10, organizacji tej przysługują uprawnienia zakładowej organizacji związkowej, co oznacza, że może być partnerem pracodawcy jako reprezentant pracowników. 

Jeżeli osoba wykonująca pracę zarobkową należy do więcej niż jednej zakładowej organizacji związkowej u danego pracodawcy, przy ustalaniu liczby członków zrzeszonych w organizacji związkowej osoba ta może być uwzględniona tylko jako członek jednej wskazanej przez siebie zakładowej organizacji związkowej (art. 251 ust. 5 ustawy).

Zastrzeżenie pracodawcy

Pracodawca lub działająca u niego organizacja związkowa może zgłosić pisemne zastrzeżenie co do liczebności danej zakładowej organizacji związkowej w terminie 30 dni od dnia przedstawienia przez tę organizację informacji. W takim przypadku zakładowa organizacja związkowa, wobec której zostało zgłoszone zastrzeżenie, występuje do sądu rejonowego – sądu pracy właściwego ze względu na siedzibę pracodawcy – z wnioskiem o ustalenie liczby członków na ostatni dzień danego półrocza. Zakładowa organizacja związkowa może również z własnej inicjatywy wystąpić z wnioskiem o ustalenie liczby członków. Sąd wydaje w tej sprawie orzeczenie w terminie 60 dni od dnia złożenia wniosku, w trybie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego o postępowaniu nieprocesowym.

Jeżeli uprzednio zgłoszone przez pracodawcę lub zakładową organizację związkową zastrzeżenie co do liczebności danej zakładowej organizacji związkowej okazało się bezpodstawne, ponowne zgłoszenie przez te podmioty zastrzeżenia co do liczebności tej samej organizacji związkowej może nastąpić nie wcześniej niż po upływie roku od dnia uprawomocnienia się orzeczenia w sprawie ustalenia liczby członków tej organizacji (art. 25¹ ust. 7, 8 i 12 ustawy).

Konsekwencje niedopełnienia obowiązku informacyjnego

Organizacji, która nie wypełniła w terminie obowiązków w zakresie informowania pracodawcy o liczbie jej członków, nie przysługują uprawnienia zakładowej organizacji związkowej do czasu wykonania tych obowiązków.

Uprawnienia zakładowej organizacji związkowej nie przysługują też organizacji, która w terminie 30 dni od dnia zgłoszenia zastrzeżenia przez pracodawcę nie wystąpiła do sądu z wnioskiem o ustalenie liczby członków (art. 25¹ ust. 6 i 9 ustawy).

W Uchwale Sądu Najwyższego 7 sędziów z 20 grudnia 2012 roku (III PZP 7/12) stwierdzono: „Uprawnienia zakładowej organizacji związkowej przysługują organizacji zrzeszającej co najmniej 10 członków, a fakt ten organizacja musi dowieść w konkretny, ustawowo określony sposób, tj. przedstawić […] pracodawcy informację o łącznej liczbie członków tej organizacji. Taka interpretacja uwzględnia interes obu partnerów społecznych. Przy interpretacji przepisów ustawy o związkach zawodowych trzeba oczywiście brać pod uwagę zasady prawa i wolności związkowe, ale nie można też abstrahować od praw drugiej strony, zobowiązanej do respektowania uprawnień organizacji zakładowej, tj. od sytuacji pracodawcy i konieczności chronienia także jego interesu, który trzeba widzieć w dążeniu do sprawnego funkcjonowania zakładu pracy. Nie będzie to możliwe w sytuacji braku pewności co do liczby partnerów społecznych, z którymi w konkretnych sprawach trzeba prowadzić dialog czy zawierać porozumienia. Jak trafnie wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 6 października 2011 roku, III PK 17/11, beneficjentami korzystania przez zakładową organizację związkową z uprawnień wynikających z art. 25¹ ust. 1 u.z.z. są – między innymi – jej działacze korzystający z ochrony przewidzianej w art. 32 tej ustawy. Oni zatem powinni być obciążeni ryzykiem nieprzekazania przez tę organizację informacji z art. 25¹ ust. 2 u.z.z., tym bardziej że mają znaczny wpływ na wykonanie tego obowiązku przez organizację związkową. Brak możliwości korzystania z uprawnień przysługujących zakładowej organizacji związkowej – spełniającej warunki określone w art. 25¹ ust. 1 u.z.z. – będący skutkiem nieprzekazania pracodawcy informacji z art. 25¹ ust. 2 tej ustawy, nie jest sankcją nadmiernie dolegliwą czy nieproporcjonalną w stosunku do tego zaniedbania organizacji związkowej. Przekazanie tej informacji nie jest bowiem działaniem uciążliwym lub trudnym do spełnienia, wymaga ono dołożenia choćby minimalnej staranności ze strony organizacji związkowej w dbałości o własne interesy i interes osób objętych ochroną z art. 32 u.z.z.”.

Przykład 2.

Zakładowa organizacja związkowa nie przekazała pracodawcy informacji o liczbie swoich członków w terminie do 10 stycznia, według stanu na 31 grudnia roku poprzedniego. Pomimo tego, że organizacja ta liczy 25 członków, nie przysługują jej uprawnienia zakładowej organizacji związkowej. Z uprawnień tych będzie mogła skorzystać dopiero po przekazaniu pracodawcy informacji o liczbie członków.

W świetle powyższego z uprawnień zakładowej organizacji związkowej nie korzysta organizacja licząca mniej niż 10 członków, niezależnie od tego, czy dopełni, czy też nie dopełni obowiązku informacyjnego. Natomiast organizacji mającej co najmniej 10 członków, czyli odpowiednio liczebnej, przysługują uprawnienia zakładowej organizacji związkowej, ale tylko wtedy, gdy wywiązała się w terminie z obowiązku informacyjnego.