Błędy mogą przytrafić się wszędzie, dotyczy to także urzędów skarbowych. Czy w przypadku pomyłki skarbowej przysługuje odszkodowanie za błędnie naliczony podatek? Wszystko zależy od okoliczności danej sprawy oraz możliwości dowodowych podatnika, który został poszkodowany.
Czym jest odszkodowanie?
Pojęcie odszkodowania nie zostało wprost wyjaśnione w polskich przepisach. Powszechnie przyjmuje się, że jest to świadczenie należne poszkodowanemu, które w praktyce realizowane jest w formie pieniężnej. Zobowiązanym do zapłaty może być każdy podmiot prawa cywilnego – zarówno osoba fizyczna, osoba prawna, jak i jednostka organizacyjna, która nie posiada osobowości prawnej.
Prawo do odszkodowania powstaje, gdy mamy do czynienia ze szkodą – zdarzeniem wywołującym uszczerbek majątkowy u poszkodowanego. Trzeba przy tym pamiętać, że odszkodowanie będzie możliwe tylko wtedy, gdy udowodni się związek przyczynowo-skutkowy pomiędzy działaniem lub zaniechaniem sprawy a powstaniem konkretnej szkody. Obowiązek ten ciąży na poszkodowanym.
Zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła. W powyższych granicach, w braku odmiennego przepisu ustawy lub postanowienia umowy, naprawienie szkody obejmuje straty, które poszkodowany poniósł, oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono. Jeżeli poszkodowany przyczynił się do powstania lub zwiększenia szkody, obowiązek jej naprawienia ulega odpowiedniemu zmniejszeniu stosownie do okoliczności, a zwłaszcza do stopnia winy obu stron.
Szkoda podatkowa
Szkody o charakterze majątkowym mogą powstać w ramach każdej toczącej się procedury prawnej, także tej o charakterze administracyjnym lub podatkowym. Ich zakres nie ma tutaj żadnego znaczenia – wpływa jedynie na wysokość należnego odszkodowania, a nie na samo prawo do żądania jego wypłaty.
Szkoda może obejmować dwie sfery:
- rzeczywistą stratę – w przypadku spraw podatkowych będzie to np. niesłusznie zawyżony podatek, który został zapłacony;
- utracone korzyści – w przypadku spraw podatkowych będzie to np. utrata zarobku lub możliwości zainwestowania w rozwój firmy z powodu konieczności zapłaty niesłusznie nałożonego lub zawyżonego podatku.
Szkody podatkowe nie należą do rzadkości, w praktyce polegają na zawyżaniu stawek podatków, dokonywaniu złych interpretacji przepisów podatkowych czy wreszcie nakładaniu danin publicznych w przypadkach, gdy dana osoba ma prawo korzystać ze zwolnienia.
Szkoda podatkowa może wiązać się także z opóźnieniem w załatwianiu sprawy, a przez to stratą po stronie podatnika. Przykładem niech będzie chociażby zwrot nadpłaty podatku, który nie następuje w terminie, przez co podatnik prowadzący działalność gospodarczą traci szansę na zawarcie dobrego kontraktu i zwiększenia zakresu swoich usług.
Odpowiedzialność odszkodowawcza organów podatkowych opiera się na regulacji art. 260 Ordynacji podatkowej, zgodnie z którym do odpowiedzialności odszkodowawczej stosuje się przepisy prawa cywilnego. Powyższe oznacza, że szkoda wyrządzona przez urząd skarbowy jakiemukolwiek podatnikowi uprawnia poszkodowanego do wystąpienia z roszczeniem o zapłatę stosownej kwoty lub inną formę naprawienia szkody. Podatnik może oczywiście dochodzić swoich praw także na drodze sądowej – pozwanym będzie wówczas Skarb Państwa reprezentowany przez konkretny urząd skarbowy, który dopuścił się zaniedbań i doprowadził do powstania szkody podatkowej.
Chcąc zarzucić organowi podatkowemu opóźnienie w załatwieniu sprawy strona powinna była wykazać, że działał on opieszale (okresy przerw między podejmowanymi czynnościami był zbyt długie i nie odpowiadały charakterowi dokonywanych czynności procesowych lub że działał on niecelowo, a więc że podejmował czynności procesowe bez uzasadnionej przyczyny i bez związku z przedmiotem sprawy). Nie wystarczy bowiem wyrazić swoje niezadowolenie z przebiegu postępowania, ale przede wszystkim należy je uzasadnić, wskazując na konkretne okoliczności potwierdzające ten stan rzeczy.
Postępowanie odszkodowawcze prowadzone w trybie procesu cywilnego jest postępowaniem odrębnym od postępowania prowadzonego w przedmiocie ulgi podatkowej. Zgodnie bowiem z art. 260 OP, do odpowiedzialności odszkodowawczej stosuje się przepisy prawa cywilnego. Artykuły 417, 4171 i 4172 kc stanowią samodzielną podstawę odpowiedzialności Skarbu Państwa i jednostek samorządu terytorialnego, co oznacza brak możliwości dochodzenia odpowiedzialności za szkody powstałe przy wykonywaniu władzy publicznej w oparciu o inne podstawy prawne, np. art. 67a OP. Nie ulega zatem wątpliwości, że sprawy związane z daninami publicznymi należą do zakresu wykonywania władzy publicznej, w związku z tym odpowiedzialność odszkodowawcza Skarbu Państwa i jednostki samorządu terytorialnego za wydanie decyzji podatkowej będzie podlegała reżimowi art. 417 kc.
Jak dochodzić odszkodowania za podatek?
Prawo żądania zapłaty stosownego odszkodowania wymaga w pierwszej kolejności sporządzenia odpowiedniego wezwania do zapłaty, które kierowane będzie do właściwego urzędu skarbowego. Co prawda takie pismo nie jest obowiązkowe, jednak jeśli sprawa trafi do sądu, podatnik będzie w lepszej sytuacji, gdy wykaże przed sądem, że próbował rozwiązać spór z organem podatkowym w sposób ugodowy.
Wezwanie do zapłaty odszkodowania powinno być krótkie i możliwie jak najdokładniejsze. Należy wskazać w nim kwotę żądanego odszkodowania wraz z podaniem stosownego uzasadnienia. Każda sprawa jest inna, a więc argumenty wnioskodawcy są zawsze bardzo zróżnicowane – poszkodowani powołują się najczęściej na wadliwe decyzje administracyjne, naruszenie terminów proceduralnych lub błędy w obliczeniach podatkowych ze strony urzędników. Wezwanie powinno zawierać w sobie także oznaczenie sposobu zapłaty odszkodowania (gotówką, przekazem pocztowym lub przelewem na wskazany rachunek bankowy) oraz termin, w jakim powinno to nastąpić. Pismo może być złożone do urzędu skarbowego bezpośrednio lub przy pomocy listu poleconego – w tym pierwszym przypadku warto zadbać o drugą kopię, na której pracownik urzędu zaznaczy fakt i datę wpływu pisma.
Jeśli wezwanie do zapłaty nie poskutkuje lub podatnik nie będzie chciał skorzystać z tego rozwiązania, może wnieść sprawę bezpośrednio do sądu. W zależności od wartości odszkodowania sądem właściwym będzie tutaj albo sąd rejonowy (dla wartości poniżej 75 000 zł) albo sąd okręgowy (dla wartości powyżej 75 000 zł). Niezależnie od tego sądem właściwym miejscowo będzie sąd siedziby urzędu skarbowego, przeciwko któremu został wniesiony pozew odszkodowawczy.
Pozew o zapłatę musi zawierać w sobie dokładne uzasadnienie wraz z wykazaniem związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy zdarzeniem wywołującym szkodę, a samą szkodą. Jeśli podatnik dysponuje dowodami, musi je oczywiście załączyć do pozwu. Opłata sądowa od pozwu wynosi 5% wartości dochodzonego roszczenia – w przypadku wygranej powoda, kwota ta zostanie mu zwrócona po uprawomocnieniu się wyroku zasądzającego odszkodowanie.
Odszkodowanie za błędnie naliczony podatek a przedawnienie szkody podatkowej
Roszczenie odszkodowawcze względem organu podatkowego ulega niestety przedawnieniu. Po upływie określonego czasu podatnik nie będzie mógł skutecznie dochodzić swoich praw przed sądem, a organ skarbowy zwyczajnie uwolni się od swojej odpowiedzialności – odszkodowanie nie będzie możliwe do uzyskania.
Roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym ulega przedawnieniu z upływem 3 lat od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się albo przy zachowaniu należytej staranności mógł się dowiedzieć o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Jednakże termin ten nie może być dłuższy niż 10 lat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę.
Jeżeli szkoda wynikła ze zbrodni lub występku, roszczenie o naprawienie szkody ulega przedawnieniu z upływem 20 lat od dnia popełnienia przestępstwa bez względu na to, kiedy poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia.
W razie wyrządzenia szkody na osobie, przedawnienie nie może skończyć się wcześniej niż z upływem 3 lat od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Przedawnienie roszczeń osoby małoletniej o naprawienie szkody na osobie nie może skończyć się wcześniej niż z upływem 2 lat od uzyskania przez nią pełnoletności.
Podsumowanie
Odszkodowanie za błędnie naliczony podatek jest możliwe do uzyskania, jeśli podatnik poniósł w tym zakresie szkodę (rzeczywistą stratę lub utracił potencjalną korzyść) i potrafi ją udowodnić. Jego roszczenie przedawnia się co do zasady z upływem 3 lat od momentu powstania szkody (zazwyczaj jest to dzień odebrania decyzji podatkowej). Żądanie wypłaty odszkodowania może nastąpić w formie przedsądowej (wezwanie do zapłaty) albo w formie sądowej (pozew o zapłatę odszkodowania).
