Czas trwania spraw w sądowych w Polsce jest bardzo długi, przynajmniej jeśli porównamy go do procesów w innych krajach Europy. Wpływ na taki stan rzeczy ma wiele różnych czynników, m.in. niejednoznaczne przepisy oraz duża liczba pozwów. Okazuje się jednak, że zbyt długie postępowanie sądowe uprawnia do odszkodowania (odszkodowanie za przewlekłość postępowania sądowego) – jak jednak uzyskać takie pieniądze?
Od czego zależy czas trwania sprawy sądowej?
Czas trwania sprawy sądowej zależy także od innych okoliczności, wśród nich odnajdziemy:
-
dokonywanie czynności procesowych przez strony lub uczestników toczącego się postępowania – każda formalna reakcja wymaga złożenia odpowiedniego pisma w wyznaczonym trybie i czasie, to z kolei powoduje, że sądy lub przeciwnik procesowy muszą ustosunkować się do podjętej czynności i wydłuża to czas danego postępowania. Doskonałym przykładem są wnioski dowodowe – im większa ich liczba pojawi się w ramach danej sprawy, tym dłużej będzie trwało uzyskanie stosownego orzeczenia;
-
wnoszenie odwołania od wydanych wyroków lub postanowień – każda strona lub uczestnik postępowania ma pełne prawo kwestionować decyzje sądu, w określonych przypadkach przysługuje wówczas możliwość odwołania się od wydanego orzeczenia. Takie działanie wydłuża jednak znacząco długość postępowania;
-
znaczne obłożenie danego sądu – ze względów proceduralnych oraz kadrowych polskie sądy są zarzucone ogromną ilością spraw. Niewystarczająca liczba sędziów oraz ich asystentów powoduje, że rozpatrywanie jednej z nich trwa około roku. Oczywiście im większa liczba wyznaczanych rozpraw, tym dłużej będzie trwała cała sprawa. W praktyce przerwa pomiędzy jedną a drugą rozprawą trwa od 1 do 3 miesięcy i wynika z pozajmowanych terminów na wyznaczanie wokand w innych sprawach;
-
zawinione działanie administracji sądowej – czasami zdarza się, że zbyt długie postępowanie sądowe nie jest winą strony, uczestnika postępowania lub sędziego, lecz pracowników administracyjnych. Pozew lub wniosek może czekać na rozpatrzenie, ponieważ właściwa osoba zwyczajnie zapomniała o jego złożeniu. Taka sytuacja nie powinna oczywiście mieć miejsca, jednak gdy już się pojawi, uprawniony zyskuje możliwość dochodzenia stosownego odszkodowania za przewlekłość postępowania, które nastąpiło nie z jego winy.
Odszkodowanie za przewlekłość postępowania
Zbyt długi czas trwania sprawy sądowej uprawnia do starania się o odszkodowanie za tzw. przewlekłość. Podstawowym warunkiem w tym zakresie jest przy tym to, że musi ona wynikać z działań (czy może bardziej zaniechań) po stronie sądu. Innymi słowy, jeśli postępowanie sądowe trwa zbyt długo, ale wynika to z winy samych jego stron lub uczestników, odszkodowanie za przewlekłość nie będzie należne.
Podstawowym aktem prawnym regulującym prawo do odszkodowania z tytułu przewlekłości postępowania sądowego jest Ustawa z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki.
Zgodnie z treścią art. 2 ust. 1 ww. ustawy strona może wnieść skargę o stwierdzenie, że w postępowaniu, którego skarga dotyczy, nastąpiło naruszenie jej prawa do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki, jeżeli postępowanie zmierzające do wydania rozstrzygnięcia kończącego postępowanie w sprawie trwa dłużej niż to konieczne dla wyjaśnienia istotnych okoliczności faktycznych i prawnych albo dłużej niż to konieczne do załatwienia sprawy egzekucyjnej lub innej dotyczącej wykonania orzeczenia sądowego (przewlekłość postępowania).
Kiedy można starać się o odszkodowanie za przewlekłość postępowania sądowego?
Ustalenie powstania przewlekłości w danej sprawie nie jest prostym zadaniem. Przepisy nie wskazują bowiem jednego terminu, tak jak ma to miejsce np. przy przedawnieniu roszczeń.
Europejski Trybunał Praw Człowieka w wyroku z 13 czerwca 2019 r. (sygn. akt 63696/12) orzekł, że rozsądny termin postępowania musi zostać określony w świetle wszystkich okoliczności danej sprawy oraz na podstawie następujących kryteriów: złożoności sprawy, zachowania skarżącego oraz właściwych organów władzy.
W praktyce przyjmuje się, że o odszkodowanie z tytułu przewlekłości postępowania sądowego można starać się już po upływie 6 miesięcy od dnia złożenia pozwu w danej sprawie, a już z pewnością gdy minął rok od tej chwili, a sąd nie podjął żadnej czynności – w szczególności, gdy nie wyznaczył żadnej rozprawy lub zwyczajnie zapomniał o sprawie.
Post. SA w Krakowie z 3 lipca 2018 r. (sygn. akt S 13/18)
Przez przewlekłość postępowania rozumie się w praktyce brak czynności zmierzających do rozstrzygnięcia, zachodzący dłużej niż jest to konieczne do rozpoznania sprawy, czy to w fazie gromadzenia dowodów, czy w fazie rozważenia ich treści. Chodzi bowiem o to, by czynności zmierzające do wydania orzeczenia kończącego zabierały odpowiednią ilość czasu, to jest odbywały się bez zbędnej zwłoki.
Sama długotrwałość postępowania nie przesądza, że doszło do jego przewlekłości. Przewlekłość zachodzi, gdy postępowanie jest prowadzone rozwlekle, ponad konieczność wyjaśnienia okoliczności faktycznych i prawnych niezbędnych dla rozstrzygnięcia sprawy.
Skarga na przewlekłość postępowania
Jeśli strona toczącego się postępowania uważa, że doszło do przewlekłości w rozpatrzeniu jej sprawy, ma prawo do wniesienia stosownej skargi i zażądania słusznego odszkodowania.
Uprawnionym do wniesienia takiego pisma jest:
-
w postępowaniu w sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe – strona;
-
w postępowaniu w sprawach o wykroczenia – strona;
-
w postępowaniu w przedmiocie odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary – strona lub wnioskodawca;
-
w postępowaniu karnym – strona oraz pokrzywdzony, nawet jeśli nie jest stroną;
-
w postępowaniu cywilnym – strona, interwenient uboczny i uczestnik postępowania;
-
w postępowaniu sądowo-administracyjnym – skarżący oraz uczestnik postępowania na prawach strony;
-
w postępowaniu egzekucyjnym oraz w innym postępowaniu dotyczącym wykonania orzeczenia sądowego – strona oraz inna osoba realizująca swoje uprawnienia w tym postępowaniu.
Zgodnie z treścią art. 4 ustawy o skardze na przewlekłość postępowania sądem właściwym do rozpoznania skargi jest sąd przełożony nad sądem, przed którym toczy się postępowanie.
-
Jeżeli skarga dotyczy przewlekłości postępowania przed sądem rejonowym i sądem okręgowym – właściwy do jej rozpoznania w całości jest sąd apelacyjny.
-
Jeżeli skarga dotyczy przewlekłości postępowania przed sądem okręgowym i sądem apelacyjnym – właściwy do jej rozpoznania w całości jest sąd apelacyjny.
-
Jeżeli skarga dotyczy przewlekłości postępowania przed sądem apelacyjnym lub Sądem Najwyższym – właściwy do jej rozpoznania jest Sąd Najwyższy.
-
Jeżeli skarga dotyczy przewlekłości postępowania przed wojewódzkim sądem administracyjnym lub Naczelnym Sądem Administracyjnym – właściwy do jej rozpoznania jest Naczelny Sąd Administracyjny.
-
Sądem właściwym do rozpoznania skargi dotyczącej przewlekłości postępowania egzekucyjnego lub innego postępowania dotyczącego wykonania orzeczenia sądowego jest sąd okręgowy, w którego okręgu prowadzona jest egzekucja lub wykonywane są inne czynności, a gdy egzekucja lub inne postępowanie dotyczące wykonania orzeczenia sądowego prowadzone jest w dwu lub więcej okręgach – sąd, w którego okręgu dokonano pierwszej czynności.
-
Jeżeli skarga dotyczy przewlekłości postępowania przygotowawczego, właściwy do jej rozpoznania jest sąd przełożony nad sądem, który byłby właściwy rzeczowo do rozpoznania sprawy.
Skarga podlega stałej opłacie sądowej w wysokości 200 zł i musi być rozpatrzona nie później niż w terminie 2 miesięcy od dnia jej złożenia.
Wysokość odszkodowania za przewlekłość postępowania
Skarga na przewlekłość postępowania jest pismem procesowym, a więc musi odpowiadać wymogom formalnym. Oprócz standardowych elementów, takich jak oznaczenie stron sprawy, sądu, sygnatury akt sprawy czy podpisu, skarga powinna zawierać dodatkowo żądanie stwierdzenia przewlekłości postępowania w sprawie, której dotyczy oraz przytoczenie okoliczności uzasadniających żądanie.
Pamiętajmy jednak, że odszkodowanie za pojawiającą się przewlekłość jest wyłącznie uprawnieniem danej osoby, z którego nie trzeba korzystać. W praktyce, jeśli dojdzie do złożenia omawianej skargi, wniosek o zapłatę odpowiedniej kwoty pojawia się praktycznie zawsze.
Wysokość wnioskowanego odszkodowania jest ustalana indywidualnie przez uprawnionego do złożenia skargi – im wyższa wartość przedmiotu sporu, tym wyższej kwoty można dochodzić. Podobnie będzie przy długim okresie przewlekłości w rozpatrywaniu sprawy.
Dobrym rozwiązaniem może być tutaj procentowe ujęcie odszkodowania – np. 15% wartości przedmiotu sporu. Sądy nigdy nie orzekają ponad żądanie wnioskodawcy, dlatego warto zawsze podać nieco wyższą kwotę odszkodowania niż faktycznie możliwą do uzyskania.
Podsumowanie
W przypadku przewlekłości postępowania uprawnionym osobom przysługuje prawo do wniesienia stosownej skargi oraz wnioskowania o wypłatę należnego odszkodowania za przewlekłość postępowania sądowego od Skarbu Państwa. Prawo to jest niezależne od późniejszego wyniku całego postępowania.
Skarga na przewlekłość jest rozpatrywana przez sąd przełożony nad sądem, w którym rozpatrywana jest dana sprawa. Termin na rozpatrzenie takiego pisma to maksymalnie 2 miesiące od chwili jego złożenia. Koszt skargi to 200 zł.
Skarżący ma możliwość wnioskowania o wypłatę odszkodowania za przewlekłość postępowania sądowego, musi jednak samodzielnie ustalić wysokość takiej kwoty – może stanowić ona pewien procent wartości przedmiotu określonej sprawy.
