W sytuacji, gdy pracownik wygra w sądzie pracy sprawę o odszkodowanie za niesłuszne zwolnienie z pracy lub za rażące naruszenie przez przedsiębiorcę przepisów dotyczących wypowiadania umowy o pracę, rodzi się pytanie, czy należy zapłacić od takiego odszkodowania składki ZUS i podatek dochodowy. Sprawdźmy, co mówią na ten temat przepisy.
Jakie uprawnienia ma pracownik w razie wypowiedzenia umowy o pracę?
Jeżeli pracownik uważa, że doszło do niesłusznego lub niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony, może zgodnie z art. 44 Kodeksu pracy wnieść odwołanie do sądu pracy w sprawie uznania wypowiedzenia umowy za bezskuteczne. Składa się je w ciągu 21 dni od doręczenia pisma wypowiadającego umowę o pracę.
Choroba czy pilny wyjazd może sprawić, że pracownik nie dotrzyma terminu nie ze swojej winy. Wówczas sąd pracy na wniosek pracownika postanowi o przywróceniu terminu. Wniosek o przywrócenie terminu wnosi się w ciągu 7 dni od ustania przyczyny niedotrzymania terminu i powinien on wyjaśniać okoliczności uzasadniające przywrócenie terminu (art. 265 kp).
Przykład 1.
Pan Marcin uważa, że pracodawca rozwiązał z nim umowę o pracę niezgodnie z prawem, gdyż jest w zarządzie związku zawodowego, a taki pracownik jest pod ochroną, co oznacza, że nie można go zwolnić bez zgody związku. Takiej zgody nie było, a mimo to pracodawca rozwiązał umowę. Pracownik odwołał się do sądu pracy o uznanie rozwiązania umowy za bezskuteczne i wniósł o odszkodowanie za niesłuszne zwolnienie z pracy za cały okres pozostawania bez stosunku pracy. Sąd przywrócił pracownika do pracy i zasądził od pracodawcy odszkodowanie za cały okres od momentu zwolnienia z pracy do przywrócenia oraz obciążył go dodatkowo kosztami procesu.
Odszkodowanie za niesłuszne zwolnienie z pracy czy przywrócenie do pracy?
Art. 45 kp mówi, że pracownik występujący do sądu pracy w związku z niewłaściwym rozwiązaniem umowy o pracę na czas nieokreślony może żądać:
- przywrócenia do pracy na poprzednich warunkach lub
- odszkodowania.
Odszkodowanie za niesłuszne zwolnienie z pracy przysługuje w wysokości wynagrodzenia za okres od 2 tygodni do 3 miesięcy, nie niższej jednak od wynagrodzenia za okres wypowiedzenia (art. 47 kp), przy czym są pracownicy szczególnie chronieni, którzy mają prawo do odszkodowania za cały okres pozostawania bez pracy, jak np.:
- osoby w wieku przedemerytalnym – którym brakuje 4 lata do emerytury (art. 39 kp)
- kobiety w ciąży lub na urlopie macierzyńskim,
- pracownicy na urlopie ojcowskim,
- osoby będące w zarządzie związku zawodowego, o których mowa w art. 32 ustawy o związkach zawodowych.
Czy za wypłacone odszkodowanie należy zapłacić składki ZUS?
Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe stanowi przychód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych osiągany przez pracowników z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy z wyjątkiem:
- wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy wskutek choroby,
- odosobnienia w związku z chorobą zakaźną,
- zasiłków chorobowych.
W punkcie 3 § 1 wspomnianego rozporządzenia czytamy, że nie stanowią podstawy wymiaru składek przychody między innymi takie jak odprawy, odszkodowania i rekompensaty wypłacone pracownikom z tytułu:
- wygaśnięcia lub rozwiązania stosunku pracy z przyczyn leżących po stronie pracodawcy, nieuzasadnionego lub niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy o pracę, rozwiązania jej bez wypowiedzenia, skrócenia okresu jej trwania;
- niewydania w terminie lub wydanie niewłaściwego świadectwa pracy.
Mówiąc o odszkodowaniu, od którego nie należy opłacać składek ZUS, należy pamiętać, że również wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy, które sąd może przyznać obok przywrócenia do pracy, choć nie nazywa się odszkodowaniem, to de facto ma taki charakter i polega w związku z tym takim samym prawom jak odszkodowanie.
Czy wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy należy się również pracownikowi, który po zwolnieniu z pracy chorował?
Często zdarza się, że pracownik po rozwiązaniu umowy o pracę idzie na zwolnienie lekarskie i korzysta z niego przez dłuższy okres – nieraz przez całe 182 dni. Przypomnijmy, że pracownik po ustaniu zatrudnienia ma prawo do zasiłku chorobowego w sytuacji, gdy zachoruje w ciągu 14 dni od zakończenia stosunku pracy, a jego choroba będzie trwała co przynajmniej 30 dni. Czy wówczas należy mu się odszkodowanie za niesłuszne zwolnienie z pracy za ten okres?
Odpowiedzi udzielił Sąd Najwyższy w wyroku z 1983 r. „w sytuacji, gdy w okresie pozostawania bez pracy pracownik był czasowo niezdolny do pracy i nabył uprawnienie do zasiłku chorobowego, okres pobierania tego zasiłku należy odliczyć od okresu, za który ma być przyznane wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy” (I PRN 139/82).
Czy odszkodowanie za niezgodne z prawem rozwiązanie umowy o pracę podlega ochronie w przypadku zajęcia komorniczego?
Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z 6 stycznia 2009 r.: „ochronie przed możliwością dokonywania potrąceń przewidzianej w art. 87 k.p. oraz zakazowi dotyczącemu zrzekania się wynagrodzenia z art. 84 k. p. nie podlegają przysługujące pracownikowi od pracodawcy świadczenia, których nie można traktować w kategoriach wynagrodzenia za pracę lub innych świadczeń związanych z pracą, uregulowanych w dziale trzecim Kodeksu pracy (art.77¹-93 k. p.). Odszkodowanie za niesłuszne zwolnienie z pracy nie podlega ochronie z art. 87 k.p. Nie jest to bowiem świadczenie przewidziane w dziale trzecim zatytułowanym „Wynagrodzenie za pracę i inne świadczenia”. Podobnie, z tych samych przyczyn, nie podlega szczególnej ochronie przed potrąceniem wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy po przywróceniu pracownika do pracy, ponieważ – wbrew nazwie – nie stanowi one wynagrodzenia za pracę”.
Wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy wbrew nazwie nie stanowi wynagrodzenia, lecz odszkodowanie, tak że podobnie jak odszkodowanie jest traktowane – nie opłaca się za nie składek ZUS, podatku dochodowego, a więc cała kwota brutto przyznana przez sąd jest należna pracownikowi. Nie korzysta też z przywilejów, jakie ma wynagrodzenie za pracę – ochrony przed zajęciem komorniczym w postaci kwoty wolnej od zajęcia oraz maksymalnej kwoty zajęcia.
