Kto choć raz chciał pozbyć się dużego gabarytu lub „niestandardowych” odpadów, na pewno zadał sobie pytanie – dlaczego tak dużo płacę za te śmieci, skoro albo ich nie chcą przyjąć, albo sam muszę je zawieźć do PSZOK-u? Mimo istnienia wielu takich „drobnych” niedogodności opłata za gospodarowanie odpadami komunalnymi dotyczy każdego właściciela zamieszkiwanej nieruchomości, bez wyjątku. Niekiedy również te niezamieszkiwane są obciążone tą daniną. Czy jednak zapewniając sobie prywatną firmę wywożącą śmieci, można zrezygnować z płacenia gminie? W końcu jeżeli nie korzystamy z usługi, to dlaczego mielibyśmy za nią płacić? Tym bardziej że lokalni politycy próbują nam wmówić, że nie jest to podatek, a opłata celowa. Jak zatem wygląda to w praktyce?
Gmina – to ona odpowiada za stawki opłat za gospodarowanie odpadami
Gospodarka odpadami komunalnymi należy do obowiązków gmin. To one odpowiadają za utrzymanie czystości i porządku na swoim terenie, w tym za odbiór śmieci od mieszkańców. Nie robią tego jednak za darmo. Ustawa o utrzymaniu czystości i porządku w gminach daje jednostkom prawo do kreowania w drodze uchwał stawek za odbiór odpadów. Co więcej, są one uprawnione do obciążania tą daniną również nieruchomości niezamieszkanych.
Na całe szczęście ustawa stawia limity co do wysokości stawek. Gdyby nie to, w wielu gminach aktualnie płacilibyśmy dwa, albo i trzy razy więcej niż obecnie. Radni twardo stoją na stanowisku, że opłata za gospodarowanie odpadami komunalnymi nie jest podatkiem, a mimo to w ich wypowiedziach słychać, że środki ściągane za odbiór śmieci są przeznaczane m.in. na łatanie dziur w budżecie gminy. Dobrze zatem, że uchwały organów gmin są wydawane na podstawie ustaw i muszą być z nimi zgodne.
Kogo obejmuje opłata za gospodarowanie odpadami komunalnymi?
Opłata za gospodarowanie odpadami komunalnymi jest nakładana na dany podmiot, o ile spełnione zostaną 2 przesłanki, tj.:
- będzie on miał odpowiedni tytuł prawny do nieruchomości;
- na nieruchomości, do której ma tytuł prawny, generowane są odpady.
Ustawa stanowi, że opłatę są obowiązani ponosić:
- właściciele nieruchomości, na których zamieszkują mieszkańcy;
- właściciele lokali w budynkach wielolokalowych, w których ustanowiono odrębną własność lokali;
- właściciele nieruchomości, na których nie zamieszkują mieszkańcy, jeżeli rada gminy uzna, że na tej nieruchomości powstają odpady (decyzja jest podejmowana w drodze uchwały).
Następnie przepisy wskazują, że obowiązek ponoszenia opłaty powstaje:
- w przypadku nieruchomości, na której zamieszkują mieszkańcy – za każdy miesiąc, w którym na danej nieruchomości zamieszkuje mieszkaniec;
- w przypadku nieruchomości, na której nie zamieszkują mieszkańcy – za każdy miesiąc, w którym na danej nieruchomości powstały odpady komunalne;
- w przypadku nieruchomości, na której znajduje się domek letniskowy i innej nieruchomości wykorzystywanej na cele rekreacyjno-wypoczynkowe – za rok bez względu na długość okresu korzystania z nieruchomości.
Ile wynosi opłata za gospodarowanie odpadami?
To, ile wyniesie opłata za gospodarowanie odpadami, jest zależne od różnych czynników, przede wszystkim od sposobu jej wyliczania. Do wyboru są 3 opcje. Opłata może być bowiem obliczona jako iloczyn:
- liczby mieszkańców zamieszkujących daną nieruchomość, lub
- ilości zużytej wody z danej nieruchomości, lub
- powierzchni użytkowej lokalu mieszkalnego
– oraz stawki opłaty ustalonej przez gminę zgodnie z ustawą.
Wysokość stawki jest z kolei zależna od przeciętnego miesięcznego dochodu rozporządzalnego na 1 osobę ogółem. Zgodnie z aktualnym obwieszczeniem Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego dochód ten wynosi 3167,17 zł.
W jaki sposób zatem wylicza się maksymalne stawki? Wygląda to następująco:
- w przypadku metody na mieszkańca – 2% przeciętnego miesięcznego dochodu za 1 mieszkańca, tj. 53,57 zł;
- w przypadku metody od zużycia wody – 0,7% przeciętnego dochodu za 1 m3 zużytej wody, tj. 18,75 zł;
- w przypadku metody od powierzchni lokalu – 0,08% przeciętnego dochodu za 1 m2 powierzchni użytkowej lokalu mieszkalnego, tj. 2,14 zł;
- w przypadku metody od zużycia wody – 5,6% przeciętnego dochodu za gospodarstwo domowe, tj. 149,99 zł;
- w przypadku metody od powierzchni lokalu – 1,3% przeciętnego dochodu rozporządzalnego za 1 pojemnik lub worek o pojemności 120 I; za pojemniki lub worki o mniejszej lub większej pojemności stawki opłat ustala się w wysokości proporcjonalnej do ich pojemności.
Jest to nieco zawiłe. Ustawa tego nie ułatwia, rozpisując sposób wyliczania opłaty w kilku przepisach i kilkunastu ustępach, stosując przy tym odniesienia do innych norm. Spróbujmy to zatem wyjaśnić na przykładzie.
Przykład 1.
Pan Jan mieszka wraz z żoną i dwójką dzieci w domu o powierzchni 120 m2. Gmina, na której terenie żyje rodzina, przyjęła maksymalne stawki do każdej metody:
- Metoda na mieszkańca – rodzina pana Jana ma 4 członków, opłatę należy wyliczyć według wzoru: 4 (mieszkańców) × 53,57 zł = 214,29 zł;
- Metoda od zużycia wody – gospodarstwo domowe pana Jana w styczniu 2025 roku zużyło 10 m3, opłata za gospodarowanie odpadami wyniesie: 10 × 18,75 zł = 187,50 zł;
- Metoda od powierzchni lokalu – dom ma 120 m2, opłata za gospodarowanie odpadami zostanie wyliczona w następujący sposób: 120 × 2,14 zł = 256,80 zł.
Opłata za gospodarowanie odpadami - czy można jej uniknąć?
Jak możemy wyczytać w ustawie, przedmiotowa opłata jest pobierana głównie od właścicieli nieruchomości zamieszkanych. To zaś oznacza, że przedsiębiorcy mają szansę uniknąć opłaty. Chęć uniknięcia obowiązku podatkowego jest całkowicie zrozumiała, ponieważ w przypadku gdy gmina przyjęłaby metodę dotyczącą powierzchni lokalu, wiele firm oberwałoby mocno po kieszeni. Dla zakładu o powierzchni 1000 m2, przy metodzie od powierzchni lokalu, opłata miesięczna wynosiłaby 2140 zł miesięcznie (1000 × 2,14).
Ustawa nie wspomina o nieruchomościach, na których przedsiębiorcy prowadzą działalność gospodarczą. Mówi jednak o nieruchomościach „niezamieszkałych”, na których powstają odpady. W przypadku takich nieruchomości to od gminy zależy, czy zdecyduje się ona włączyć je pod obowiązek uiszczania opłaty za gospodarowanie odpadami, czy też tę kwestię pozostawi samym przedsiębiorcom. Można bowiem korzystać z usług prywatnych firm zajmujących się odbiorem i utylizacją odpadów. Ich usługi są często tańsze i bardziej kompleksowe niż te fundowane przez gminę.
Natomiast jeżeli chodzi nieruchomości zamieszkałe, tj. mieszkania, domy i domki letniskowe, nie ma żadnej możliwości uwolnienia się spod omawianego obowiązku.
Czy zawarcie umowy z prywatną firmą zwalnia z obowiązku płacenia gminie?
Zawarcie umowy na wywóz śmieci z prywatną firmą to jedno. Drugie to nałożenie na nieruchomość obowiązku uiszczania opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi. Nikt nie zabrania przedsiębiorcom korzystać z odrębnych rozwiązań i zatrudniać prywatne firmy. Nie oznacza to jednak, że nałożona przez gminę opłata za gospodarowanie odpadami komunalnymi nie będzie egzekwowana. Jeżeli gmina podjęła uchwałę o ponoszeniu opłat przez nieruchomości niezamieszkałe leżące na obszarze jednostki, obowiązek ten musi być bezwzględnie przestrzegany.
Przekonał się o tym pewien przedsiębiorca, który został zmuszony do wynajęcia prywatnej firmy do utylizacji śmieci. Gmina mimo objęcia go obowiązkiem ponoszenia opłat przez przeszło 2 lata nie odbierała od niego odpadów. Mimo to wszczęła postępowanie w przedmiocie określenia opłat za wywóz śmieci oraz ich wyegzekwowania. Przedsiębiorca nie zgodził się z takim postępowaniem organu i odwołał się do Samorządowego Kolegium Odwoławczego, a następnie do sądu administracyjnego.
Żadna ze skarg nie odniosła sukcesu. Przedsiębiorca przegrał sprawę i musi zapłacić wszystkie opłaty za okres, kiedy nie odbierano od niego odpadów wraz z odsetkami. Sąd bowiem uznał, że obowiązek ponoszenia opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi wynika wprost z art. 6h ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach i nie jest uzależniony od faktycznego odbioru odpadów. Właściciel zobowiązanej nieruchomości musi uiszczać opłatę niezależnie od tego, czy usługa odbioru odpadów została wykonana zgodnie z oczekiwaniami.
WSA dodał, że zawarcie umowy z prywatnym podmiotem nie zwalnia przedsiębiorcy z obowiązku ponoszenia opłat na rzecz gminy. System gospodarowania odpadami ma charakter obligatoryjny i obejmuje wszystkich właścicieli nieruchomości zamieszkałych i niezamieszkałych, jeżeli zostaną objęte odpowiednią uchwałą gminy. Umowa z firmą prywatną może być dodatkowym rozwiązaniem, ale nie wpływa na obowiązek ponoszenia opłat publicznoprawnych na rzecz gminy (por. wyrok WSA w Rzeszowie z 12 września 2024 roku, sygn. akt: I SA/Rz 231/24).
