Pozew zbiorowy jest instytucją prawa cywilnego, funkcjonującą w Polsce od 2010 roku – został wprowadzony ustawą z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń poprzez pozwy grupowe (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 573). Pozew ten, dotyczy roszczeń jednego rodzaju, kierowanego przez co najmniej 10 osób, przy czym muszą być one oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej.
Kto i w jakiej sytuacji może złożyć pozew zbiorowy?
Początkowo ustawa, dawała poszkodowanym szeroki wachlarz możliwości odnośnie grupowej ochrony swoich praw, ze względu na brak szczegółowego określenia spraw, w jakich można było składać pozew. Oznaczało to między innymi, że pracownicy w końcu mogliby bronić się przed nieuczciwymi pracodawcami, w sposób umożliwiający im równe szanse. Jednakże przepisy o pozwie zbiorowym w krótkim czasie od ich uchwalenia, zostały znowelizowane. W obecnym brzmieniu, jedynie określona grupa pracowników w przewidzianych ustawą przypadkach, ma prawo złożyć taki pozew.
Pozew zbiorowy do sądu, ma prawo zgłosić grupa co najmniej 10 osób, przy czym roszczenia strony powodowej muszą zostać oparte na tej samej podstawie faktycznej.
Pozew zbiorowy mogą składać:
-
konsumenci w sprawach dotyczących ochrony ich praw;
-
przedsiębiorcy m.in. w sytuacji, gdy chcą zaskarżyć działanie nieuczciwej konkurencji;
-
podmioty w sprawach związanych z odpowiedzialnością za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny.
Warunkiem koniecznym przy składaniu pozwu zbiorowego, jest ujednolicenie wysokości roszczeń finansowych. Powodowie muszą więc wspólnie ustalić, jakiej domagają się wysokości odszkodowania. Nie oznacza to jednak, że wszyscy uczestnicy muszą domagać się identycznych, jednostkowych kwot odszkodowania. Można także podzielić stronę powodową na podgrupy, przy czym w każdej grupie musi znajdować się co najmniej dwie osoby. W zależności od stopnia poszkodowania, członkowie poszczególnych podgrup mogą domagać się zaspokojenia roszczeń o tej samej wysokości.
Zgodnie z ustawą o dochodzeniu roszczeń poprzez pozwy grupowe, strona powodowa ma obowiązek ustanowienia reprezentanta. Co więcej w sprawach o pozew zbiorowy, obowiązuje tzw. przymus adwokacki, tj. grupę może reprezentować jedynie adwokat, bądź radca prawny. Reprezentantem może być także jeden z powodów, o ile posiada potrzebne kwalifikacje.
Dodatkowo ustawa wprowadza mechanizm, który pozwala uzależnić wynagrodzenie pełnomocnika grupy, od wysokości wywalczonego odszkodowania. Przy czym wynagrodzenie to nie może być wyższe niż 20% orzeczonej w postępowaniu kwoty.
Pozew zbiorowy a sprawy pracownicze
Zgodnie z powyższym, pozew zbiorowy może zostać złożony w sprawie, która obejmuje roszczenie związane z naruszeniem praw konsumentów, szkodą wyrządzoną przez produkt niebezpieczny oraz czynami niedozwolonymi.
Ostatnia ze wspomnianych okoliczności, jest furtką dla spraw pracowniczych. Nieuczciwy pracodawca, może bowiem odpowiadać przed sądem z tytułu czynów niedozwolonych. Niestety ustawa wyłączyła spod roszczeń związanych z czynami niedozwolonymi, żądanie dotyczę naruszenie dóbr osobistych, tj. pracownicy nie mogą pozywać zbiorowo pracodawcy o mobbing, naruszenie dobrego imienia czy molestowanie seksualne.
W każdej sytuacji, niezależnie czy czyn pracodawcy jest zawiniony, czy też niezawiniony, pracownicy mają prawo domagać się naprawienia wyrządzonej szkody. Głównymi powodami wszczynania postępowań zbiorowych na linii pracownicy – pracodawca, będą więc głównie sprawy dotyczące wynagrodzenia, m.in. dotyczące nieregularnego wypłacania wynagrodzeń, bezpodstawnego ich obniżania, bądź braku opłacania lub opłacania w niepełnym wymiarze składek ZUS za pracowników.
Mimo braku możliwości pociągnięcia do odpowiedzialności pracodawcy, w sprawach o ochronę dóbr osobistych, pracownicy wciąż mają szanse na ochronę swojego interesu finansowego.
Pozew zbiorowy a pracownicy budżetówki
Inaczej natomiast wygląda sytuacja w przypadku pracowników sektora publicznego, czyli tzw. budżetówki. Z racji faktu, że w większości wypadków wynagrodzenie pracowników budżetowych ustalane jest odgórnie – zgodnie z aktami prawnymi, pracownicy ci, w przeciwieństwie do osób zatrudnionych w sektorze prywatnym, mają problem z wywalczeniem, a następnie wyegzekwowaniem podwyżek płac. Problematyczny jest również temat corocznej waloryzacji pensji. Pomimo, iż jest to obowiązkiem pracodawcy publicznego, nie zawsze jest on skory do jego przestrzegania.
Powyżej opisana sytuacja pracowników sektora publicznego, w najbliższych latach może się jednak zmienić. W wyroku z dnia 17 kwietnia 2018 roku (sygn. II PK 44/17) Sąd Najwyższy uznał, że pracownicy budżetówki mogą w takich sytuacjach występować z pozwami zbiorowymi przeciwko Skarbowi Państwa.
Sąd Najwyższy w cytowanym wyroku wskazał również, iż pracownicy w pozwach zbiorowych, mogą domagać się również nie zwaloryzowanych pensji z ostatnich lat. Wynagrodzenia pracowników budżetówki, powinny być rokrocznie kontrolowane i podnoszone, zgodnie ze wskaźnikiem inflacji (waloryzowane). Jednakże w praktyce wygląda to w ten sposób, że płace te są zamrażane i utrzymują się na stałym poziomie, nawet przez kilka następnych lat. Z wyroku SN wynika jednak, że takie działanie jest sprzeczne z prawem, co oznacza, że pracownicy sektora publicznego otrzymali zielone światło do wszczynania procesów zbiorowych z roszczeniem o wyrównanie zamrożonej pensji – nawet tych sprzed wielu lat.
Obowiązek publikacji informacji o pozwie zbiorowym
Oprócz złożenia pozwu, strona powodowa zobligowana jest również do opublikowania informacji o wszczętym postępowaniu w ogólnopolskiej gazecie. Niestety koszt publikacji, musi zostać pokryty z kieszeni podmiotów wszczynających proces.
Ogłoszenie powinno zawierać następujące elementy:
-
wskazanie nazwy sądu, przed którym wszczęto postępowanie z pozwu zbiorowego;
-
określenie stron postępowania;
-
opis przedmiotu sporu;
-
wskazanie możliwości przystąpienia do strony powodowej w wyznaczonym na to terminie, nie dłuższym jednak niż trzy miesiące od daty ukazania się ogłoszenia.
Jakie są koszty postępowania?
Koszt złożenia pozwu, wynosi 2% od wartości przedmiotu sporu. Jednocześnie wysokość wpisu nie może być niższa niż 30 zł i wyższa niż 100 tys. zł.
Sąd na wniosek pozwanego, może również orzec kaucję na poczet kosztów postępowania sądowego. Jej wysokość nie może wynosić więcej niż 20% wartości przedmiotu sporu. Jeżeli sąd ustanowi kaucję, strona powodowa zostaje zobowiązana do zdeponowania orzeczonej kwoty w gotówce, np. w depozycie sądowym.
Pozew zbiorowy odróżnia od postępowania zwykłego również fakt, iż w procesie zbiorowym nie ma możliwości złożenia wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych. Oznacza to, że osoby najuboższe, które w indywidualnym procesie mogą zostać zwolnione przez sąd od ponoszenia kosztów sądowych, nie mają takiej możliwości w procesie zbiorowym.
Pozew zbiorowy a polubowne rozwiązanie sporu
Ustawa o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, daje sądowi możliwość skierowania stron procesu na postępowanie mediacyjne (polubowne). Co ważne, sąd może tego dokonać na każdym etapie postępowania.
Za zgodą co najmniej połowy uczestników, strona powodowa może wycofać pozew, zrzec się lub ograniczyć roszczenia, jak również zawrzeć ugodę z pozwanym. Jednocześnie sąd uprawniony jest do złożenia sprzeciwu wobec powyżej wskazanym rozwiązaniom sporu, jeżeli uzna takie działanie za sprzeczne z prawem lub zasadami współżycia społecznego.
Pozew zbiorowy w sprawach pracowniczych – podsumowanie
Pozew zbiorowy wydaje się bardzo dobrym narzędziem w walce z nieuczciwymi pracodawcami, gdyż umacnia wiarygodność poszkodowanych, zwiększa ich szanse na uzyskanie odszkodowania, jak również zmniejsza koszty samego postępowania sądowego. Mimo to, z powodu znacznego uszczuplenia kręgu podmiotów mogących występować z pozwem zbiorowym do sądu, instytucja ta wciąż cieszy się mała popularnością w Polsce.
Należy wskazać, że zaletą grupowych postępowań pracowniczych jest likwidacja bariery ekonomicznej, która obecnie utrudnia zatrudnionym samodzielne dochodzenie swoich żądań. Działając w grupie, pracownicy mogą znacznie ograniczyć jednostkowe koszty, np. dzieląc kwotę wpisu sądowego. Jednakże trzeba mieć na uwadze również fakt, że postępowanie grupowe jest trybem dość skomplikowanym, związanym z przymusem adwokackim, co wiąże się z obowiązkiem poniesienia kosztów wynagrodzenia profesjonalnego pełnomocnika. Odstraszającym dla pewnej grupy poszkodowanych jest również fakt, iż postępowanie zbiorowe nie przewiduje możliwości zwolnienia z kosztów procesowych.
Jak widać instytucja pozwu zbiorowego, została stworzona w celu ochrony interesów podmiotów, które samodzielnie nie są w stanie się bronić, jednakże jej dostosowanie do aktualnych realiów, okazało się dla prawodawcy już zbyt trudne. Ustawa jest zawiła i tworzy zbyt dużo ograniczeń, które w chwili obecnej, działają wyłącznie na korzyść podmiotu silniejszego tj. pracodawców.
