Niejednokrotnie już po wniesieniu pozwu powód, z różnych przyczyn, nie chce kontynuować wszczętego postępowania. W takim przypadku Kodeks postępowania cywilnego (kpc) umożliwia mu skorzystanie z dwóch instytucji – cofnięcie pozwu bez zrzeczenia się roszczenia oraz cofnięcie pozwu ze zrzeczeniem się roszczenia. Każda z tych możliwości rodzi inne skutki na gruncie postępowania cywilnego. Co zatem jest istotą tych czynności i w czym tkwi różnica pomiędzy nimi?
Cofnięcie pozwu – co to takiego?
Zgodnie z art. 203 § 1 kpc, pozew może być cofnięty bez zezwolenia pozwanego aż do rozpoczęcia rozprawy. Takie oświadczenie powód może złożyć ustnie przed sądem lub w piśmie procesowym. Cofnięcie może dotyczyć całości dochodzonego roszczenia lub tylko jego części.
Dokonując takiej czynności powód wyraża wolę rezygnacji z dochodzenia roszczenia, którego dotyczył pozew. Zgodnie z poglądem Sądu Najwyższego: Cofnięcie pozwu jest cofnięciem wniosku o udzielenie ochrony prawnej roszczeniu procesowemu i jest wyrazem rezygnacji powoda z kontynuacji postępowania rozpoczętego wskutek wniesienia pozwu. (Postanowienie Sądu Najwyższego - Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z 13 stycznia 2009 roku, I PZ 35/08, Legalis). Jednocześnie nie ma jednak żadnych przeszkód, by powód w przyszłości ponownie złożył pozew o tej samej treści przeciwko pozwanemu.
Co oznacza cofnięcie pozwu ze zrzeczeniem się roszczenia?
Po rozpoczęciu rozprawy pozew może zostać cofnięty wyłącznie za zgodą pozwanego, chyba że powód cofa pozew i jednocześnie zrzeka się roszczenia. Brak zgody pozwanego lub brak zrzeczenia się roszczenia przez powoda skutkuje dalszym rozpoznawaniem przez sąd pozwu.
Cofnięcie pozwu ze zrzeczeniem się roszczenia nie wymaga zgody pozwanego i może zostać dokonane do momentu wydania wyroku. Istotą tej instytucji jest rezygnacja powoda z dochodzenia roszczenia, którego dotyczył wniesiony przez niego pozew oraz zapewnienie pozwanego, że już nigdy nie będzie dochodził tego roszczenia przeciwko niemu przed sądem.
Sąd Najwyższy interpretuje tą instytucję wskazując, że: W przypadku cofnięcia pozwu połączonego ze zrzeczeniem się roszczenia rezygnacja powoda (wierzyciela) z przysługującej mu sądowej ochrony prawnej powinna mieć charakter nie tymczasowy, lecz definitywny prawnie. (Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 13 lutego 2004 r., II CK 442/02, Legalis).
Przykładem sytuacji, w której najczęściej dochodzi do cofnięcia pozwu ze zrzeczeniem się roszczenia, jest spełnienie świadczenia przez pozwanego po wniesieniu pozwu przez powoda.
Jakie skutki ma cofnięcie pozwu na gruncie postępowania cywilnego?
Cofnięcie pozwu przez powoda wywołuje następujące skutki na gruncie procesu cywilnego:
-
pozew nie wywołuje żadnych skutków, jakie ustawa wiąże z wytoczeniem powództwa (uznaje się zatem, że pozew np. nie przerwał biegu przedawnienia roszczenia);
-
sąd umarza postępowanie;
-
pozwany może żądać od powoda zwrotu kosztów postępowania bez względu na to, czy cofnięcie było uzależnione od jego zgody, czy też nie;
-
przewodniczący odwołuje rozprawę, gdy do cofnięcia pozwu doszło poza rozprawą;
-
w wypadku cofnięcia pozwu wraz ze zrzeczeniem się roszczenia – roszczenie wygasa.
Wśród doktryny prawa nie ma zgody co do tego, czy cofnięcie pozwu wraz ze zrzeczeniem się roszczenia należy traktować jako zwolnienie z długu, czy jedynie zrzeczenie się możliwości dochodzenia przed sądem tego roszczenia. W każdym razie, w przypadku ponownego wytoczenia przez powoda powództwa o to samo przeciwko temu samemu pozwanemu, sąd powinien wydać wyrok oddalający.
Niedopuszczalność cofnięcia pozwu lub zrzeczenia się roszczenia
Zasadą jest, że zarówno cofnięcie pozwu jak i zrzeczenie się roszczenia wiąże sąd, ponieważ podstawowym uprawnieniem powoda jest możliwość dysponowania procesem i decydowania o tym czy chce go dalej prowadzić czy nie. W wyjątkowych okolicznościach sąd może jednak ingerować w decyzję powoda. Może on uznać za niedopuszczalne cofnięcie pozwu, zrzeczenie się lub ograniczenie roszczenia tylko wtedy, gdy okoliczności sprawy wskazują, że wymienione czynności są:
-
sprzeczne z prawem,
-
sprzeczne z zasadami współżycia społecznego,
-
zmierzają do obejścia prawa.
Kiedy sąd może przyznać pozwanemu zwrot opłaty i kosztów sądowych?
Obu instytucji dotyczą te same zasady zwrotu kosztów i opłaty sądowej. Sąd zwraca całą opłatę od pisma cofniętego, jeżeli cofnięcie nastąpiło przed wysłaniem odpisu pisma innym stronom, a w braku takich stron - przed wysłaniem zawiadomienia o terminie posiedzenia. Od pozwu cofniętego przed rozpoczęciem posiedzenia, na które sprawa została skierowana, sąd zwraca jedynie połowę opłaty. Istotne jest zatem by w razie decyzji o cofnięciu pozwu, jak najszybciej złożyć stosowne pismo w sądzie.
Co do zasady, gdy strona działa w procesie bez wsparcia profesjonalnego pełnomocnika, sąd z urzędu rozstrzyga o przyznaniu jej lub nie zwrotu kosztów postępowania. W przypadku cofnięcia pozwu, jak i przy zrzeczeniu się roszczenia, jest inaczej.
Tylko wyjątkowo sąd nie przyzna kosztów stronie pozwanej. Stanie się tak, gdy powód udowodni, że wystąpienie z pozwem było niezbędne do celowego dochodzenia praw lub celowej obrony. Najczęściej zatem będzie to miało miejsce, gdy cofnięcie pozwu wynika z faktu, że po wniesieniu pozwu pozwany spełnił świadczenie bo np. chciał uniknąć dodatkowych kosztów długotrwałego procesu. Interpretację tego wyjątku przedstawił Sąd Apelacyjny w Białymstoku, wskazując, że: jeżeli pozwany, pomimo wcześniejszych wezwań go do spełnienia świadczenia, spełnia je dopiero po wytoczeniu powództwa, to z reguły uznać należy, że dał on w ten sposób powód do wytoczenia sprawy i zgodnie z odpowiednio stosowaną zasadą słuszności z art. 101 k.p.c. powinien ponieść jej koszty także w przypadku umorzenia postępowania na skutek cofnięcia pozwu. W takim przypadku przepis art. 203 § 2 k.p.c. nie będzie miał zastosowania. (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 30 listopada 1995 roku, I ACz 366/95, OSA 1996/7-8/34). Warto zatem zadbać o odpowiednie udokumentowanie wzywania dłużnika do zapłaty lub wykonania świadczenia.
Różnica pomiędzy cofnięciem pozwu a zrzeczeniem się roszczenia
Zasadniczą różnicą pomiędzy cofnięciem pozwu, a zrzeczeniem się roszczenia jest skutek, jaki wywołuje każda z tych czynności. Jeżeli jesteś przekonany, że nie będziesz już dochodził tego konkretnego roszczenia przeciwko danemu pozwanemu – możesz cofnąć pozew ze zrzeczeniem się roszczenia. Gdy etap procesu jest już zaawansowany, może to być jedyne wyjście w sytuacji, gdy pozwany nie wyraża zgody na samo cofnięcie pozwu. Jeżeli chodzi o zwrot kosztów i opłaty – obie instytucje kształtują się analogicznie.
